Πολιτικοί και τεχνοκράτες χρησιμοποιούν κάποιους όρους της σύγχρονης Θεωρίας Συστημάτων με λάθος τρόπο ή λάθος αναφορές. Είτε αυτό γίνεται από άγνοια είτε για να μας κοροϊδεύουν και να μας δελεάζουν, το αποτέλεσμα είναι η σύγχυση και οι ψευδείς εντυπώσεις. Αναφέρω εδώ μερικούς από αυτούς τους όρους και το τι πράγματι σημαίνουν.  

 Μας λένε, για παράδειγμα, ότι η ελεύθερη αγορά αυτό-οργανώνεται και αυτό-ρυθμίζεται. Η ελεύθερη αγορά δεν συνιστά σύστημα, συνεπώς είναι φανερό ότι ούτε αυτό-οργανώνεται ούτε αυτό-ρυθμίζεται με κάποιον εσωτερικό ελεγκτικό μηχανισμό, αλλά χρειάζεται εξωτερική αξιολόγηση, επέμβαση, διόρθωση και ρύθμιση. Το ζήτημα είναι απλό, τα υπόλοιπα είναι εκ του πονηρού. Μόνο τώρα, με την υγειονομική κρίση και τις επιπτώσεις της, άρχισαν να μιλούν για την ανάγκη ελέγχου.

Αυτό-οργάνωση

Τι σημαίνει αυτό-οργάνωση; Ότι κάτι λαμβάνεται απόλυτα και οργανώνεται από μόνο του; Όχι. Αυτό-οργάνωση σημαίνει ότι έχουμε έναν οργανισμό, ή γενικότερα ένα σύστημα, που λαμβάνεται/ θεωρείται μαζί με το περιβάλλον του (: πλαίσιο αναφοράς, υπερ-σύστημα) και οργανώνεται σε σχέση με αυτό. Επιγραμματικά: μόνο οι οργανισμοί/ συστήματα και το περιβάλλον τους λαμβανόμενα μαζί οργανώνουν τον εαυτό τους. Επίσης: αυτό-οργανωνόμενο  σύστημα δεν είναι ένας οργανισμός που αλλάζει τη δομή του ως αποτέλεσμα της εμπειρίας και του περιβάλλοντός του, αλλά το ενιαίο σύστημα που συνίσταται από τον οργανισμό και το περιβάλλον θεωρούμενα ως ένα όλον.

Αυτό-ρύθμιση

Τι σημαίνει αυτό-ρύθμιση; Ότι ένα σύστημα ρυθμίζεται διαρκώς, δηλαδή η αυτό-ρύθμιση είναι δυναμικό φαινόμενο (δυναμική αυτό-ρύθμιση) και στοχεύει στη διατήρηση της ίδιας κατάστασης, της ίδιας στάσης του συστήματος (ομοιόσταση) όταν αντιμετωπίζει μη αναμενόμενες διαταραχές. Για τον λόγο αυτό είναι εφοδιασμένο με ομοιοστατικούς μηχανισμούς που συμβάλλουν στη σταθερότητα του συστήματος ως προς το περιβάλλον του. 

Επομένως, η αυτό-οργάνωση και η αυτό-ρύθμιση αναφέρονται σε συστήματα και για να χρησιμοποιηθούν αυτοί οι όροι σωστά πρέπει πρώτα να καθορίζεται το συγκεκριμένο σύστημα. Έτσι, η σωστή χρήση είναι αυτό-οργανωνόμενο και αυτό-ρυθμιζόμενο σύστημα. Από αυτά που συμβαίνουν με τις αγορές και τα χρηματιστήρια κτλ., είναι φανερό στον οποιοδήποτε ότι καμιά αυτό-οργάνωση και αυτό-ρύθμιση δεν υφίσταται. Άρα όλοι αυτοί που μας τα λένε τόσα χρόνια είτε είναι σε άγνοια είτε συνένοχοι, ίσως και τα δυο μαζί. Στόχος τους είναι να μας κοροϊδεύουν και όχι να μας εξηγούν τι πραγματικά συμβαίνει ή, ακόμη περισσότερο, να επεμβαίνουν και να ρυθμίζουν την κατάσταση η οποία εξελίσσεται σε βάρος των πολλών και υπέρ των λίγων που χαίρονται στο χάος και την αναμπουμπούλα, τα οποία δήθεν είναι αυτό-ρυθμιζόμενα συστήματα (εδώ οι γνώστες χαμογελούν και οι αδαείς εκστασιάζονται και μετά απορούν τι έγιναν τα λεφτά τους).

Μας λένε, επίσης, ότι η κοινωνία διαθέτει αυτοματισμούς και συνεπώς αντιδρά και αυτό-ρυθμίζεται ώστε να υπάρχει σταθερότητα και εξισορρόπηση. Λάθος ή ψέμα, η κοινωνία δεν διαθέτει αποτελεσματικούς τέτοιους μηχανισμούς, και αν ακόμα τους διαθέτει πρέπει αυτοί να λειτουργούν σωστά, αλλιώς είναι σαν να μην υπάρχουν.

Έλεγχος

Έλεγχος είναι το να επιλέγονται κατάλληλα οι είσοδοι/ εισροές ενός συστήματος έτσι ώστε  η κατάστασή του ή οι έξοδοι/ εκροές του να αλλάζουν με κάποιο επιθυμητό τρόπο. Αυτό γίνεται με διάφορους χειρισμούς: Με περιοριστική επίδραση σε μια μεταβλητή, με κατευθυνόμενη επιρροή στη συμπεριφορά ενός συστήματος, με τον καθορισμό των παραμέτρων ενός συστήματος. 

Για να υπάρχει αυτόματος εσωτερικός έλεγχος πρέπει να υπάρχει ανατροφοδότηση, δηλαδή η απόκριση του συστήματος επιστρέφει στην είσοδο και συγκρίνεται μαζί της. Με τον τρόπο αυτό, η διαφορά μεταξύ πραγματικής και επιθυμητής απόκρισης ενός συστήματος συνιστά το σφάλμα, το οποίο κινεί το σύστημα. Όταν το σύστημα μηδενίσει το σφάλμα του, τότε πέτυχε αυτό που ήθελε να κάνει και σταματάει. Όλα αυτά σημαίνουν ότι σε ένα σύστημα δεν υπάρχει μονόδρομη αλλά αμφίδρομη πορεία, που υλοποιείται μέσα από ένα αναδραστικό δυναμικό κύκλο. Αλλά εκτός από τον έλεγχο, ένα σύστημα πρέπει να διαθέτει και επικοινωνία μεταξύ των μερών του και με το περιβάλλον του.

Επικοινωνία

Επικοινωνία είναι η διαδικασία ανταλλαγής μηνυμάτων διαφόρων ειδών και συνιστά το όχημα/ φορέα της πληροφορίας. Σε ένα ανθρώπινο σύστημα μπορεί να είναι επιστολές, τηλεγραφήματα, ηχογραφημένα μηνύματα, τηλεφωνικές συνδιαλέξεις, ηλεκτρονικά μηνύματα κτλ.

Όσο η επικοινωνία είναι μονόδρομη και όχι αμφίδρομη, το αποτέλεσμα είναι να μην υφίσταται πραγματική ροή πληροφορίας στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα, ούτε ανατροφοδότηση. Υπάρχουν τα μηνύματα στα κινητά τηλέφωνα και το διαδίκτυο, αλλά είναι πιθανό ότι και αυτό θα θελήσουν σε λίγο να το ελέγξουν ώστε να έχουμε μονόδρομη πληροφόρηση μέσα από τα, με διαφόρους τρόπους, ελεγχόμενα ΜΜΕ, ή τις κρατικές δομές, ενώ ήδη έχουμε απόκρυψη της πληροφορίας την οποία διαθέτει μονάχα η εξουσία. Με τον τρόπο αυτό δεν υπάρχει δυνατότητα οργάνωσης των πολιτών, που παραμένουν ανοργάνωτοι στις διαθέσεις της εξουσίας, η οποία φροντίζει για το ‘διαίρει και βασίλευε’. 

Συστημική

Εκεί όμως που γίνεται μεγάλη παρεξήγηση είναι με τον όρο ‘συστημική’. Ο όρος  είναι επίθετο που συνοδεύεται κανονικά από κάποιο ουσιαστικό: Σκέψη, προσέγγιση, μεθοδολογία. Η συστημική σκέψη/ προσέγγιση/ μεθοδολογία είναι μέθοδος γνώσης και πράξης που ερευνάει τα αντικείμενά της ολιστικά θεωρώντας τα ως συστήματα και συνιστά ευρύτερη κουλτούρα με γενική ισχύ και εφαρμογές. Η συστημική αντιπαραβάλλεται με την αναλυτική μεθοδολογία, η οποία αναλύει τα αντικείμενα.    

Δυστυχώς η σύγχρονη ζωή έχει γίνει πολύπλοκη και για να επιβιώσει κάποιος πρέπει να γνωρίζει καλά τα τερτίπια των πονηρών ανάμεσα στα οποία είναι και η χρήση γλώσσας που οι πολλοί αγνοούν, αν και δεν θα έπρεπε.