Αν διαβάσει κάποιος θέματα σχετικά με την ανάπτυξη του ανθρώπου είτε στην Ψυχολογία είτε στη Φιλοσοφία, και κυρίως την Ανατολική, συναντάει κατάπληκτος στην αρχή προτάσεις όπως «Σκοτώστε τους γονείς σας» ή «Σκοτώστε τους δασκάλους σας». Είναι μια προτροπή που φυσικά δεν εκλαμβάνεται κυριολεκτικά, αλλά ψυχολογικά/ εσωτερικά. Σκοτώστε, δηλαδή, τους γονείς ή τους δασκάλους σας μέσα σας. Τι σημαίνει αυτό και γιατί λέγεται; Επειδή οι άνθρωποι, ακόμα και αν έχουν πεθάνει οι γονείς ή οι δάσκαλοί τους, εξακολουθούν να επηρεάζονται από αυτούς, είτε μέσω μίμησης είτε μέσω προβολής κτλ., για να γίνουν ελεύθεροι και να σταθούν στα δικά τους πόδια και να αναπτύξουν τη δικιά τους προσωπικότητα, δηλαδή να γίνουν ο εαυτός τους, πρέπει να απαλλαγούν από ό,τι κουβαλάνε από ξένες επήρειες ακόμη και αν αυτές προέρχονται από γονείς και δασκάλους. Έτσι, η προτροπή σημαίνει τελικά ότι πρέπει να ‘σκοτώσουμε’ όλα αυτά που αντιπροσωπεύουν μέσα μας γονείς και δάσκαλοι και να αναζητήσουμε τον δικό μας εαυτό. Υπάρχουν πράγματι πολλοί άνθρωποι οι οποίοι σκέπτονται με τον τρόπο που τους έμαθαν γονείς και δάσκαλοι και αναρωτιούνται τι θα έλεγαν αυτοί αν ζούσαν και τους έβλεπαν να ζουν κατά τον τρόπο που ζουν. Έτσι, η εξάρτησή τους από αυτούς συνεχίζεται σε όλη τη ζωή τους και τελικά όλοι αυτοί δεν στέκονται στα δικά τους πόδια και ζουν με ένα ρεπερτόριο δανεικών τρόπων, σκέψεων, λόγων κτλ. Άρα, αν θέλουμε να ζήσουμε ελεύθεροι, χωρίς εξαρτήσεις, χωρίς έτοιμες απόψεις, με τον εαυτό μας αρχηγό και όχι τους άλλους που να μας λένε τι να κάνουμε, οφείλουμε να ‘σκοτώσουμε’ μέσα μας τους γονείς και τους δασκάλους μας γιατί αυτοί επηρεάζουν κυρίως τη ζωή μας. Μια άλλη έκφραση, πιο ήπια, που χρησιμοποιείται επίσης, είναι η «Απομυθοποιήστε τους γονείς, δασκάλους κτλ.».

Όταν λεγόντουσαν αυτά φαίνεται ότι οι πολιτικοί δεν επηρέαζαν τόσο πολύ τη ζωή των ανθρώπων όπως σήμερα με τις αποφάσεις τους ή ότι αυτοί που προέτρεπαν ξέχασαν τότε να τους βάλουν στον κατάλογο. Σήμερα πρέπει να πούμε ότι, εκτός από γονείς και δασκάλους, οφείλουμε να ‘σκοτώσουμε’ πρωτίστως τους πολιτικούς. Υπάρχει πολύς κόσμος που μεταφέρει, δηλαδή προβάλλει, το όλο πλέγμα γονιών και δασκάλων και άλλων αρχετύπων στους πολιτικούς, καθιστώντας τους έτσι διαχειριστές της ζωής τους. Ο ‘πατερούλης’ θα νοιαστεί για μας, θα μας λύσει τα προβλήματα, θα μας σώσει, θα μας δώσει κτλ. Κούνια που τους κούναγε. Ο πολιτικός, γενικά, νοιάζεται πρωτίστως για τον εαυτό του και αν εμείς του εκχωρούμε τη ζωή μας θα την χρησιμοποιήσει για δικό του όφελος αδιαφορώντας για τα δικά μας ουσιαστικά συμφέροντα και το κοινό καλό.

Πριν πολλά χρόνια έλεγα ότι «Όταν ένα σύστημα, με μεγάλες εσωτερικές αντιθέσεις, τείνει να διασπαστεί στους βασικούς του πόλους, εμφανίζεται η ανάγκη για ένα ρυθμιστικό μηχανισμό. Η πείρα επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η ένταση ανάμεσα στα αντίθετα δημιουργεί ένα δυναμικό που εκφράζεται ενεργειακά. Τότε, ανάμεσα στα αντίθετα, δημιουργείται μια ενωτική κατάσταση. Ανάλογα, στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα εμφανίζεται η ανάγκη για ένα συνενωτικό σύμβολο, που αρχικά δεν είναι συνειδητό. Ανάμεσα στα αντίθετα ξεφυτρώνει αυθόρμητα ένα σύμβολο ενότητας και ολότητας. Είναι η ανάγκη για ένα ‘σωτήρα’. Τότε, αν συμβεί κάτι το εξαιρετικό ή εντυπωσιακό ή απροσδόκητο, άσχετο αν είναι ένα πρόσωπο ή μια ιδέα ή μια κατάσταση, το σύμβολο μπορεί να προβληθεί πάνω του, ντύνοντας έτσι τον φορέα της προβολής με υπερφυσικές και μυθικές δυνάμεις. Χάρη σε αυτές, ο φορέας της προβολής έχει μεγάλη υποβλητική επίδραση και μεταβάλλεται σε ζωντανό μύθο του σωτήρα. Τα βασικά χαρακτηριστικά του είναι γνωστά από τη μυθολογία, την ιστορία και την ψυχολογία και έχουν επαναληφθεί αμέτρητες φορές. Παρ’ όλα αυτά, ο σύγχρονος άνθρωπος, φορέας σε μεγάλο βαθμό πρωτόγονων ενστίκτων και σε πολύ μικρό βαθμό συνειδητότητας, αναζητάει ακόμα πρόσωπα, ιδέες ή καταστάσεις για να παίξουν τον ρόλο του σωτήρα, αρνούμενος να στραφεί στην αναζήτηση του Εαυτού του».

Ο ήρωας-σωτήρας είναι ο πολεμιστής, ο αγωνιστής, ο ιππότης, ο λυτρωτής. Αυτό που χαρακτηρίζει τον ήρωα-σωτήρα είναι η αναζήτηση του νέου, η περιπέτεια, οι μεγάλες πράξεις, το δύσκολο έργο. Αυτός παλεύει και καταστρέφει τον δράκο ή το τέρας, αυτός εκμηδενίζει τον ψευτο-ιππότη, αυτός ελευθερώνει την έρημη χώρα, αυτός ανακαλύπτει τον ανεκτίμητο θησαυρό, αυτός διαθέτει τα μαγικά όπλα, αυτός ενσαρκώνει πλευρές του ηρωικού έργου.

Ως ατομική εμπειρία η εικόνα του ήρωα προβάλλεται σε κάποιο πρόσωπο: κάποιο πρωταθλητή, ποδοσφαιριστή, ηγέτη, αστέρα του κινηματογράφου κτλ. Από όλες όμως τις εκδηλώσεις του αρχέτυπου του ήρωα-σωτήρα, καμιά δεν είναι τόσο χτυπητή και καταστρεπτική όσο αυτή που προέρχεται από τη μαζική προβολή. Ο προηγούμενος αιώνας έδειξε και με το παραπάνω τι μπορεί να κάνει σε ολόκληρους λαούς αυτή η εικόνα, αν έχει την υποστήριξη των σύγχρονων μεθόδων προπαγάνδας. Λίγα πράγματα είναι πιο απίστευτα στην ιστορία της ανθρωπότητας από τον τρόπο που ο Γερμανικός λαός περιέβαλε με τον μανδύα του ήρωα-σωτήρα τον Χίτλερ. Και όμως, οι δυνάμεις που αφυπνίζονται είναι τέτοιες που μέσα σε λίγα χρόνια, αυτό το μέλλος ενός ασήμαντου κόμματος που συνεδρίαζε πίνοντας μπύρες σε μπυραρία του Μονάχου, αιματοκύλησε τον κόσμο και παραλίγο να γίνει κοσμοκράτορας. Πολλά πράγματα έχουν την πηγή τους σε αυτό το θέμα: από την αυτοθυσία ανθρώπων που ξεκίνησαν από μίαν απεγνωσμένη ελπίδα, έως την ερήμωση χωρών και ηπείρων για την αναζήτηση κάποιου ‘μεγάλου έργου’ ή κάποιου είδους ‘θησαυρού’.

Στα δικά μας, μετά τον Α. Παπανδρέου, ο οποίος κατάφερε να παρουσιαστεί ως σωτήρας, κανένας από όσους ακολούθησαν δεν είχε τη δυνατότητα να παίξει αυτό τον ρόλο. Στη συνέχεια ο Τσίπρας προσπαθεί να παρουσιάσει τον εαυτό του ως αληθινό σωτήρα και να εισπράξει τις προβολές ενός μεγάλου τμήματος του λαού μαζί με τα σχετικά οφέλη και μέχρι ένα σημείο τα έχει καταφέρει.

Σήμερα ο λαός βρίσκεται σε δύσκολη κατάσταση και δεν μπορεί να ξεμπλέξει με τα συγκεκριμένα μέσα που διαθέτει ή με κοινή λογική -δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Αυτό που είναι πολύ πιθανό να ενεργοποιηθεί ασυνείδητα είναι το αρχέτυπο του ήρωα ή του σωτήρα, επειδή τώρα χρειάζεται μια ασυνήθιστα ηρωική ψυχολογική προσπάθεια και η ενεργοποίηση ασυνήθιστων υπεράνθρωπων ‘δυνατοτήτων της ψυχής’ για να ξεπεραστεί η δυσκολία. Ένα άτομο ή και μέρος του συνόλου μπορεί, για παράδειγμα, να ονειρευτεί ηρωικές πράξεις ή μέρη ενός ηρωικού μύθου σε τέτοιες στιγμές -όταν γενικά συμβαίνει αυτό, η εικόνα του ήρωα κάπου προβάλλεται.

Σύγχρονο ιστορικό παράδειγμα, λοιπόν, είναι αυτό που συνέβη όταν οι Γερμανοί πρόβαλαν την εικόνα του ήρωα-σωτήρα στον Χίτλερ. Αυτό έγινε σε περίοδο μεγάλης κρίσης από κάθε άποψη, ψυχολογικής και οικονομικής. Ήρθε εκείνα τα φοβερά χρόνια που προηγήθηκαν του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, όταν υπήρχε ανεργία και πληθωρισμός και πλήρης νοητικός και θρησκευτικός αποπροσανατολισμός. Κατά κάποιο τρόπο, ήταν αλήθεια ότι ο μόνος δρόμος να βγουν από τη δυσκολία ήταν με μια τεράστια αλλαγή στη στάση και αυτό ενεργοποίησε στο ασυνείδητο την ιδέα ενός ηγέτη ήρωα ή ενός σωτήρα -αλλά προβλήθηκε σε έναν ψυχοπαθή δολοφόνο και αυτό κατέστρεψε όλη την κατάσταση. Πράγματι, το 1923 γράφτηκαν ποιήματα και λογοτεχνικό υλικό και οι Γερμανοί είχαν όνειρα, τα οποία δείχνουν πώς σε τέτοιες ασυνήθιστα δύσκολες καταστάσεις το αρχέτυπο του σωτήρα-ήρωα ξεκινά να ενεργοποιείται στο ασυνείδητο. Αν η προβολή είχε πέσει πάνω σε μια ήρεμη, χαρισματική και ηθική προσωπικότητα μπορεί να είχε βγάλει τον λαό από το αδιέξοδο, αλλά έπεσε πάνω σε ένα ψυχοπαθή με όλες τις συνέπειες αυτού του γεγονότος. Αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα που δείχνει ότι υπάρχει η ψυχολογική πιθανότητα στο αρχετυπικό επίπεδο της ψυχής και η πιθανή πρόβλεψη αυτού που έρχεται.

Σήμερα βρισκόμαστε σε ανάλογες καταστάσεις οικονομικής και υγειονομικής κρίσης, με όσα αυτή συνεπάγεται, αλλά κυρίως ψυχολογικής και ηθικής κρίσης, δηλαδή τελικά κοινωνικοπολιτικής κρίσης μεγάλης έκτασης. Είναι πιθανό να ενεργοποιηθεί το μοντέλο του ήρωα-σωτήρα, αλλά το κρίσιμο ερώτημα είναι σε ποιον μπορεί να προβληθεί. Υπάρχει η ‘ήρεμη, χαρισματική και ηθική προσωπικότητα’ που μπορεί να βγάλει τον λαό από το αδιέξοδο; Σε λίγο θα ξέρουμε, αν οι Έλληνες έχουν συνειδητοποιήσει το πρόβλημα, με τις επιλογές που κάνουνε.

Μετά από αυτά μπορούμε να πούμε «‘Σκοτώστε’ τον πολιτικό μέσα σας/ Σώστε τον άνθρωπο», δηλαδή απομυθοποιήστε τον, σταματήστε να προβάλλετε πάνω του το αρχέτυπο του ήρωα-σωτήρα, σταματήστε την εξάρτηση από αυτόν, δείτε τον όπως είναι και τότε θα καταρρεύσει η προπαγάνδα, θα σβήσει η ψεύτικη εικόνα, θα τον δείτε στις πραγματικές του διαστάσεις και θα θυμώσετε με τον εαυτό σας ή θα γελάσετε, αλλά θα έχουμε πάρει το μάθημα που μας έλλειπε: οφείλουμε να είμαστε υπεύθυνοι.

Επιπλέον θα του κάνετε καλό, γιατί τώρα πήγε και φορτώθηκε κάτι που δεν μπορεί να σηκώσει, το αρχέτυπο του ήρωα-σωτήρα, ‘διατελεί εν πλήρη συγχύσει’, αλλά όχι αθώος. Έχει πάθει αυτό που λένε στην Ψυχολογία ‘διόγκωση’, ‘φούσκωμα’ (inflation). Αν τον ‘ξεφουσκώσετε’ θα ξαναγίνει αυτό που ήτανε: ένας απλός άνθρωπος, που αποδείχτηκε ότι δεν κάνει για ήρωας σε μια αντιηρωική εποχή, υποφέρει. Δεν λύνονται έτσι τα προβλήματα, με προβολές και αρχαϊσμούς, η εποχή απαιτεί άλλα πράγματα. Συνεπώς, ‘σκοτώνοντάς’ τον, ουσιαστικά του σώζετε τη ζωή ως ανθρώπου, αλλιώς είναι αναγκασμένος να παίζει θέατρο και να υποδύεται κάτι που δεν είναι και αυτό καταντάει οδυνηρό και απάνθρωπο, δεν τον λυπάστε; Θύμα είναι και αυτός, κατάληψη έχει πάθει από το αρχέτυπο, θεραπεία χρειάζεται. Τα ’θελε και τα ’παθε βέβαια, πήραν τα μυαλά του αέρα, καβάλησε το καλάμι, θα πείτε, αλλά πρόκειται και εδώ για ‘νεανική ανοησία’, την οποία εμείς πληρώνουμε κάθε φορά ακριβά, και αυτό ισχύει για όλους. Δυστυχώς, η πραγματικότητα με κάποιο τρόπο ‘εκδικείται’.