(Ο Διογένης)¹ έλεγε πως όταν δει στη ζωή του κυβερνήτες πλοίων, γιατρούς και φιλοσόφους, πιστεύει ότι ο άνθρωπος είναι το πιο γνωστικό πλάσμα· μα σαν πάλι δει ονειροκρίτες και μάντηδες κι όσους ασχολούνται με αυτούς ή εκείνους που φουσκώνουν από έπαρση για τη φήμη και τα πλούτη τους, πιστεύει πως δεν υπάρχει τίποτε πιο κούφιο από τον άνθρωπο.

Όταν ρωτήθηκε τι κάνει και αποκαλείται σκύλος,² είπε: « Σ’ όσους μου δίνουν κουνώ την ουρά, σ’ όσους δεν μου δίνουν γαυγίζω και τους κακούς τους δαγκώνω.

Σ’ ένα δείπνο κάποιοι του πετούσαν κόκαλα όπως σε σκύλο· κι εκείνος φεύγοντας τους κατούρησε πάνω τους σαν σκύλος.

Κάποτε που αυνανιζόταν στην αγορά, «μακάρι», είπε, «να ήταν δυνατό τρίβοντας κάποιος και την κοιλιά του να σταματούσε την πείνα του».

Ο Διογένης έλεγε ότι οι άνθρωποι εφοδιάζονται με τα προς το ζην, αλλά με όσα είναι απαραίτητα για το ευ ζην δεν εφοδιάζονται.

Όταν κάποιοι θυσίαζαν στους θεούς για να αποκτήσουν γιο, είπε ο Διογένης: «΄Όμως για το τι λογής άνθρωπος θα γίνει δεν θυσιάζετε;»

Όταν κάποτε ένας φαύλος ευνούχος έγραψε πάνω στο σπίτι του «Κανένα κακό να μην μπει μέσα», ο Διογένης είπε: «Κι ο κύρης του σπιτιού από πού θα μπει;»

Διογένης. Το να γιατρεύεις πεθαμένο και να συμβουλεύεις γέροντα είναι ένα και το αυτό.

Κάποιος διάβαζε μεγαλόφωνα για πολλή ώρα και όταν προς το τέλος του βιβλίου έδειξε άγραφο τμήμα, «Κουράγιο», είπε ο Διογένης, «άνδρες, βλέπω στεριά».

Τον κιθαρωδό που πάντα οι ακροατές του τον παρατούσαν κι έφευγαν ο Διογένης τον χαιρέτησε λέγοντάς του: « Γεια και χαρά σου πετεινέ!»· κι όταν εκείνος τον ρώτησε «Γιατί αυτό;», ο Διογένης τού είπε: « Γιατί όταν τραγουδάς, όλους τους σηκώνεις».

Όταν κάποτε ο Διογένης είδε τους υπεύθυνους για την περιουσία ενός ναού να τραβολογούν κάποιον από τους οικονόμους του ναού που είχε αρπάξει ένα αγγείο, είπε: «Οι μεγάλοι κλέφτες τραβολογούν τον μικρό».

Όταν ο Πλάτωνας διατύπωσε τον ορισμό ότι ο άνθρωπος είναι ζώο δίποδο και άπτερο και με αυτά τα λόγια κέρδισε την επιδοκιμασία, ο Διογένης μαδάει έναν κόκορα, τον βάζει μέσα στη σχολή (του Πλάτωνα) και λέει: «Αυτός είναι ο άνθρωπος του Πλάτωνα»· εξ αυτού προστέθηκε στον ορισμό και το «με πλατιά νύχια».

Όταν ο Διογένης είδε γυναίκα να μαθαίνει γράμματα, είπε: « Το ξίφος ακονίζεται!»

Όταν ο Διογένης είδε τον γιο μιας εταίρας να πετάει πέτρες στο πλήθος, του είπε: «Πρόσεχε, μην χτυπήσεις τον πατέρα σου».

Σαν είδε έναν ανίκανο τοξότη, κάθισε κοντά στον στόχο και είπε: «Για να μη 

χτυπηθώ».

Όταν ο Διογένης ρωτήθηκε  «ποιο είναι το πιο δύσκολο πράγμα;», είπε: « το να γνωρίζει κανείς τον εαυτό του,³ γιατί ο καθένας από φιλαυτία προσθέτει πολλά στον εαυτό του».

• Σε συνέχεια των βιογραφικών στοιχείων του Διογένη τα οποία εκθέσαμε σε παλαιότερο κείμενό μας με θέμα τη λέξη «παιδεία» (21/3/2020), προσθέτουμε τα παρακάτω.

Ο ιδιόρρυθμος Διογένης, ο αποκληθείς Κύων, « ένας Σωκράτης αλλοπαρμένος» όπως αυτοχαρακτηρίστηκε όταν ρωτήθηκε «τι λογής άνθρωπος είναι κατά τη γνώμη σου ο Διογένης;», δίδασκε έναν πρωτόγονο, φυσικό, παντελώς ελεύθερο τρόπο ζωής και έζησε απόλυτα σύμφωνος και συνεπής με τις απόψεις που διακήρυττε. Κατ’ αυτόν η ουσία της αρετής έγκειται στη φυγή του ανθρώπου από τον πολιτισμό και στην επιστροφή του στη φύση. Ο Διογένης περιφρονεί τη θεωρητική φιλοσοφία ‒χλευάζει τον Πλάτωνα και τις άλλες φιλοσοφικές σχολές‒ όπως και την επιστήμη, αποδεχόμενος τη φιλοσοφία μόνο ως μέσον για να εξουσιάζει κανείς τις επιθυμίες της σάρκας και να διατηρεί έτσι την εσωτερική ελευθερία του. Στη ζωή του απέβαλε την ανάγκη των υλικών αγαθών και έκανε πράξη την εγκράτεια και την αυτάρκεια φθάνοντας ώς την υπερβολή· απορρίπτει όχι μόνο τον πλούτο, τη δόξα και τις τιμές, αλλά και την καθαριότητα, τη χρήση μόνιμης κατοικίας, την επιθυμία για ποτό και φαγητό. Αρνείται την εργασία ‒ η επαιτεία στον Κυνισμό αρχίζει με τον Διογένη ‒ και αυτό υπαγορεύεται από τη διάθεση του Κυνικού φιλοσόφου να μην υποταχθεί στους κανόνες της κοινωνίας.

Είναι πλούσια η ανεκδοτολογία τόσο για την παροιμιώδη ασκητική ζωή του (περίφημα έχουν καταστεί τα ανέκδοτα με το πιθάρι στο οποίο έμενε, το φανάρι του, τη συνάντησή του με τον Μ. Αλέξανδρο κ. ά.) όσο και για τις ευφυείς, καυστικές και γεμάτες ειρωνεία ρήσεις του. Λέγεται, όχι χωρίς αμφισβήτηση, ότι έγραψε κάποια φιλοσοφικά έργα και συνέθεσε και τραγωδίες.

2) Όπως έχουμε ξαναπεί, από την προσωνυμία Κύων του Διογένη πήρε το όνομά της η σχολή των Κυνικών. Σχετικά με τον χαρακτηρισμό κύων πρέπει να επισημάνουμε ότι έχει μακρά παράδοση στην αρχαία ελληνική γραμματεία, είναι ύβρις και υποδηλώνει  αναισχυντία, απρέπεια (ήδη στα ομηρικά έπη). Με τον Διογένη, που είχε ως πρότυπό του τους φυσικούς τρόπους του σκύλου, και τους οπαδούς του οι οποίοι περιφρονούσαν τους κανόνες της ευπρεπούς συμπεριφοράς, ο χαρακτηρισμός εδραιώνεται, και η κυνική ἀναίδεια στην ουσία της αποτελεί διαμαρτυρία κατά των κοινωνικών συμβάσεων, γελοιοποίησή τους.

3)Οι αρχαίοι ΄Ελληνες απέδιδαν στην αυτογνωσία ύψιστη αξία, συγχρόνως όμως τη θεωρούσαν δύσκολη. Το γνωμικό Γνῶθι σαυτὸν του Χίλωνος τού Λακεδαιμονίου (κατ’ άλλους του Θαλή), το οποίο χρησιμοποιούσε συχνά ο Σωκράτης στη διδασκαλία του, ήταν αναγεγραμμένο στην πρόσοψη του ναού τού Απόλλωνα στους Δελφούς μαζί με το έτερο απόφθεγμα Μηδὲν ἄγαν. Ο Πλούταρχος χαρακτηρίζει τα δύο αυτά παραγγέλματα τα πιο αναγκαία στη ζωή του ανθρώπου και ειδικά για το πρώτο γράφει: «Αν μπορούσε ο καθένας να έχει εύκολο το Γνῶθι σαυτόν, δεν θα εθεωρείτο θείο πρόσταγμα». Ας θυμηθούμε και τον Ηράκλειτο και τη μεγάλη σημασία που έδινε στην αυτογνωσία γράφοντας: «Αναζήτησα τον εαυτό μου».