Το σύμβολο «Santa», αυτό που πολλές φορές ενοχοποιούμε, εμείς οι «της εκκλησίας», ως αίτιο της υπερκατανάλωσης, φαίνεται να είναι σχεδόν ακαταμάχητο. Επιμένουμε μάλιστα να το αντιδιαστέλλουμε, πλείστοι θεολογούντες, με τον ασκητικό Μέγα Βασίλειο, ειδικά όταν πλησιάζουμε σ’ ετούτες τις εορταστικές ημέρες.
Πώς να τα «βάλει μαζί του» όμως ο Μέγας Καππαδόκης; Ακόμη και ως Ιεράρχης με τα λαμπρά βυζαντινά άμφιά του και το βαρύτιμο Ευαγγέλιο, δεν μπορεί να εκπέμψει την θελκτική δύναμη της εικόνας του γιορτινού αφράτου γέροντα με την γλυκιά όψη και την κατακόκκινη φορεσιά, ειδικά σε έναν κόσμο που απεχθάνεται τον ασκητισμό και την πνευματικότητα.
Ωστόσο γεννάται το ερώτημα: Είναι πράγματι ένα θεολογικά «απεχθές» σύμβολο αυτός ο «Santa»; Μπορεί άραγε ο Santa να είναι και Μέγας;
Ας κάνουμε μια απόπειρα να γνωρίσουμε και τις δύο μορφές.
Άγιος Βασίλης και Santa Claus
Η τόσο γνωστή φιγούρα του παχουλού παππούλη με τα κόκκινα, είναι αποτέλεσμα μιας επιτυχημένης ανάμειξης των παραδόσεων πολλών ευρωπαϊκών λαών και της διαφήμισης γνωστού αναψυκτικού. Είναι μια, αντικειμενικά ελκυστική, διαχρονική εικόνα, φτιαγμένη μεν για εμπορικούς λόγους, που όμως κατάφερε να εκτοπίσει την παράδοση «του Άγιου Βασίλη που έρχεται από την Καισαρεία» και να ταυτιστεί στις καρδιές μας με την χαρά της γιορτής.
Κράτησε το παχουλό σώμα του «Πατέρα των Χριστουγέννων» των Άγγλων, του «Περ Νοέλ» των Γάλλων, του «Σίντερ-Κλάας» των Ολλανδών, του «Χριστκίντ» των Γερμανών, πήρε το όνομα «Santa Claus» που έχει ο Άγιος Νικόλας στην Δύση, ντύθηκε με τα χρώματα της μάρκας του αναψυκτικού και θρονιάστηκε στις ζωές μας, καλώντας μας να ικανοποιήσουμε τις, συνήθως καταναλωτικές, επιθυμίες μας.
Στην Ανατολή τον παχουλό γλυκό γεράκο τον αποκαλούμε Άγιο Βασίλη. Την Πρωτοχρονιά, στην μνήμη του, ανταλλάσσουμε δώρα. Του χρωστάμε, επίσης, και το έθιμο της Βασιλόπιτας. Ο σπουδαίος αυτός θεολόγος και Επίσκοπος Καισάρειας, στην Καππαδοκία, έμεινε στις καρδιές των ανθρώπων για την γενναιοδωρία και τις θυσίες του. Με την περιουσία του και με τις φροντίδες της Εκκλησίας, είχε φτιάξει μια ολόκληρη πολιτεία, την Βασιλειάδα, ένα πρότυπο κέντρο φροντίδας των ασθενών και των ορφανών, φιλοξενίας των άστεγων και των ξένων, επαγγελματικής κατάρτισης των ανειδίκευτων.
Στην Δύση τον παχουλό γεράκο τον ονομάζουν Santa Claus, δηλαδή Άγιο Νικόλα. Βεβαίως, ούτε ο Άγιος Νικόλαος, ο γέρων Επίσκοπος στα Μύρα, την αρχαία πόλη της Λυκίας στην Μικρά Ασία, που προστατεύει του ναυτικούς και χαρίζει δώρα στα παιδιά, έχει αυτήν την μορφή με τα κόκκινα. Όμως και ο Νικόλαος υπήρξε πρότυπο γενναιοδωρίας.
Η παράδοση, κυρίως στις βόρειες χώρες, μας λέει ότι ο Άγιος Νικόλαος είχε την συνήθεια να επισκέπτεται κρυφά τα σπίτια των φτωχών και να πετά από το παράθυρό τους πουγκιά με χρήματα για να βοηθήσει τα παιδιά τους ή να βάζει τα χρήματα στις κάλτσες και τα παπούτσια τους. Από εκεί και οι πολύχρωμες κάλτσες και οι μπότες που, στολισμένες, αναμένουν τα δώρα την εποχή της εορτής του, στις 6 Δεκεμβρίου, στην Δύση. Τηρείται δηλαδή εκεί, του Αγίου Νικολάου, αυτό που στην Ανατολή συμβαίνει την 1η Ιανουαρίου, του Μεγάλου Βασιλείου.
Από την Μικρά Ασία, το όνομά του Αγίου Νικολάου έγινε γνωστό στην Ευρώπη από εμπόρους που ταξίδευαν στις ανατολικές θάλασσες και έρχονταν σε επαφή με τους Χριστιανούς που τον αγαπούσαν και τον τιμούσαν ως θαυματουργό. Η πίστη σ’ εκείνον μεταφέρθηκε στην Δύση, ο Άγιος Νικόλαος έγινε Saint Nicholas, Saint Nikolaus και κατόπιν Santa Claus.
Ο ροδαλός και παχουλός γεράκος, σύμβολο αφθονίας γεννημένο από το συλλογικό ασυνείδητο και την κυτταρική μας ορμή για επιβίωση και διαιώνιση, είναι απείρως πιο ισχυρή εικόνα και από τον Άγιο Βασίλειο και από τον Άγιο Νικόλαο. Μας καλεί να περάσουμε καλά, να χουζουρέψουμε στα στολισμένα, γεμάτα θαλπωρή σπίτια μας, να μοιραστούμε με την οικογένειά μας τα αγαθά μας, να απολαύσουμε.
Μάλιστα, στο πέρασμα των χρόνων, το εμπορικό σύμβολο εξελίχθηκε, προσαρμόστηκε στα αιτήματα των καιρών, απέκτησε ευαίσθητα κοινωνικά χαρακτηριστικά. Οι διαφημίσεις στις οποίες πρωταγωνιστεί μεταφέρουν ένα σπουδαίο μήνυμα γενναιοδωρίας και αγάπης, καλώντας μας να γίνουμε εμείς ο Άγιος Βασίλης: Be Santa.
Μέγας Βασίλειος και Santa Claus δεν αντιδιαστέλλονται. Είναι και οι δύο Ιεράρχες του Χριστού. Με το παράδειγμά τους μας καλούν να ξεβολευτούμε. Με την επαναστατική τους θεολογία, την ζωή, τους αγώνες και τις θυσίες τους για τον άνθρωπο, μέσα στο κρύο του Χειμώνα, τότε που τους εορτάζουμε, μας ζητούν να βγούμε από την ζεστασιά μας, να σηκωθούμε προσωρινά από το γιορτινό τραπέζι, να αφήσουμε για λίγο την παρέα της οικογένειας και των φίλων και να αναζητήσουμε στους δρόμους τον μόνο, τον ξένο, τον επαίτη, τον άστεγο, τον γέρο, τον άρρωστο, τον παραβατικό, την πόρνη, τον φτωχό, τον διωγμένο, τον κυνηγημένο.
Να φιλέψουμε τον συνάνθρωπο από το περίσσευμα της καρδιάς μας προτείνουν οι Άγιοι. Όχι ενοχικά, μόνο αγαπητικά. Όχι περιστασιακά, μόνο στο Αμήν της μελλούμενης Βασιλείας.
Να γίνουμε Άγιοι Βασίληδες και Santa Claus, αυτή είναι η πρόταση.
Αυτό που μένει τώρα, είναι εμείς να αποφασίσουμε τι «είδους» Santa θα γίνουμε, ποιον Άγιο θα μιμηθούμε και θα ακολουθήσουμε.
