Το Δεκέμβριο του 2019, πολύ δηλαδή πριν πάρει την οριστική της μορφή, χωρίς ενότητες ακόμη και με άλλον τίτλο, πήρα στα χέρια μου την ποιητική συλλογή της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη. Αμέσως με συγκίνησε, με συνεπήρε. Αλλά με τη νέα της καλαίσθητη μορφή των εκδόσεων Ρώμη, τον καινούργιο ευφάνταστο και εύγλωττο τίτλο, το εξαιρετικό εξώφυλλο, με το έργο Wordlines του Κωνσταντίνου Ξενάκη, την προσθήκη και τον εμπλουτισμό με κάποια άλλα ποιήματα, την τριμερή της άρθρωση (η πρώτη ενότητα με τίτλο αυτόν της συλλογής και 19 ποιήματα, η δεύτερη, η πιο εκτεταμένη, με τίτλο, Απόγονος της Ωκυρρόης και 27 ποιήματα και η τρίτη, με τίτλο, Το κλειδί και 9 ποιήματα), την τρυφερή αφιέρωση στη μνήμη του αδελφού, τα διακείμενα και τα σοφά επιλεγμένα μότο, που συνομιλούν με τα ποιήματα, και κυρίως την αρχική ρήση του στωικού, Ζήνωνα του Κιτιέα, «νυν ευπλόηκα, ότε νεναυάγηκα», που τη σηματοδοτεί, η ποιητική συλλογή κυριολεκτικά απογειώθηκε.
Θεωρώ ότι πρόκειται σίγουρα για την πιο ώριμη δημιουργία της Καϊτατζή-Χουλιούμη από κάθε άποψη: ποικιλία θεμάτων, μορφολογική ποικιλία ποιημάτων και ειδών (π.χ. δύο σονέτα, Κλαίουσα και Κι άνθισε μέσα μας), ποιητική έκφραση, μουσικότητα, θαυμαστό λεξιλογικό πλούτο, πλούτο μεταφορών, παρηχήσεων, συμβολισμών (π.χ. Επάλληλα φτερά, Βότσαλα, Δούρειος ίππος, Πέτρες βαριές, Είναι ένα στάχυ, Κι άνθισε μέσα μας), πλούτο συγκινησιακών και φορτισμένων συναισθηματικών εκφράσεων (π.χ. Να καλπάσω, Μάνα ψωμί, Δε θέλω, Το ναυάγιο, Βότσαλα, Επί ματαίω, Πέτρες βαριές, Με της βροχής τα δάκρυα, Αφήστε με, Θα τη λέμε Α-Γ-Α-Π-Η), πλούτο ψυχολογικών εμβαθύνσεων (π.χ. Συνθήκη ματαίωσης, Οι φωνές, Μήπως, Ποιος είπε, Φωτεινή, κ.ά), πλούτο αναφορών σε στίχους του Καβάφη (Βακτριανή καμήλα, Φωνές, όπως και καβαφογενείς τίτλους, π.χ. Επί ματαίω, Εν υποψία) και του Σεφέρη, κυρίως από την Κίχλη, π.χ. Δέηση, με μότο από Το ναυάγιο της Κίχλης, την πιο συμβολική και εσωτερική ποιητική συλλογή/ποίημα του Σεφέρη. Αλλά και ο τίτλος του ποιήματος, Αρχαία αγάλματα, πάλι στον Σεφέρη παραπέμπει. Σε κάποια ποιήματα συνδυάζεται έξοχα η αρχαία με τη βυζαντινή παράδοση, όπως στο Ακολουθία, Ο Τύμβος, που αναφέρεται στον τύμβο του Καστά. Υπάρχουν ποιήματα με σαφείς κλιματολογικές/περιβαλλοντικές ανησυχίες (π.χ. Νηρόν ύδωρ, Ζητείται βροχοποιός), άλλα που αναφέρονται με σπαρακτικό τρόπο στην αδιαφορία για τον πλησίον (π.χ. Ο σώζων εαυτόν, Μάνα ψωμί, Το ναυάγιο). Να κάποια δείγματα: Το πρώτο, ο σώζων εαυτόν, το διαπερνά μια λεπτή καβαφική ειρωνεία.
Ψαχούλευε τον κάδο
Στο καρότσι απορρίμματα
Και μια σακούλα κάρβουνα
Προσπέρασα αδιάφορα
Προσωπείο επιβεβλημένο
Δεν ενδείκνυνται αντιδράσεις
Προπάντων διακριτικότητα
Έτσι κι αλλιώς τι
Ο σώζων εαυτόν
Το παρακάτω καταληκτικό συγκλονιστικό τετράστιχο, στο Μάνα ψωμί:
Μάνα ψωμί
πεινάμε μα
του κόσμου τα παιδιά
πεινάμε
Και το επίσης καταληκτικό τετράστιχο, με φιλοσοφικό και φιλοσοφημένο χαρακτήρα, στο Το ναυάγιο:
Όμως αν δεν χάσεις τον εαυτό δε χάνεται τίποτα
αν στο όλον συνέχεσαι όλος τα έχεις όλα
Ναυαγοί και σανίδια και ταξίδι εμείς
Ναυπηγούμε πελαγίσια ναυάγια
Κάποια ποιήματα αναφέρονται με ένα είδος νοσταλγίας σε φτωχικά, αυτοσχέδια παιδικά παιχνίδια, αλλά και στη μοναξιά (Toy story, Κούκλες), κάποια αφιερώνονται εξαιρετικά (π.χ. Τιμής ένεκεν, Μίλα, μια συνταρακτική ωδή στη Θεσσαλονίκη, όπου πλουτίζει τον λόγο με στίχους της ποντιακής διαλέκτου), ένα άλλο εκφράζει ερωτικό παράπονο (Ακούω), άλλα αναφέρονται στη λειτουργία της μνήμης και της ματαίωσης (π.χ. Βακτριανή καμήλα, Camelus Bactrianus, όπου επαναλαμβάνεται δέκα φορές η αρχική λέξη «Άλλοι», σε αντιδιαστολή με την προσωπική αντωνυμία «Εγώ» και το πρώτο ρηματικό πρόσωπο στους καταληκτικούς στίχους:
Εγώ Βακτριανή καμήλα με μνήμη ελέφαντα
Τα έχω αποθηκεύσει στους δύο ύβους μου
Να έχω να δαγκώνω λιπίδια λύπης αποθέματα
Της έσχατης ματαίωσης πέρασμα στέπας.
Άλλα ποιήματα δηλώνουν έντονα την αίσθηση του πνιγμού, του εγκλωβισμού, της πλάνης, της ψευδαίσθησης, της ήττας, της ματαίωσης, των ενοχών, ομολογημένων ή ανομολόγητων, των τύψεων, αλλά και την έντονη ανάγκη της απόδρασης (π.χ. Εν υποψία, Δε θέλω, Βότσαλα, Ότι τάχα, Επί ματαίω, Πέτρες βαριές, Με της βροχής τα δάκρυα {με τις παρηχήσεις του ρ και του σ «δέρμα αδιάρρηκτο διαρρηγνύομαι/Το βλέμμα τάσι τσίγκινο σωρεύει»}, Συνθήκη ματαίωσης, Αφήστε με, Να καλπάσω, Απόγονος της Ωκυρρόης, με τον έξοχο συμβολισμό του ονόματος, Φωτεινή, όπου κυριαρχούν οι τύψεις και η ενοχή για την αδιαφορία προς τον άλλον, και σε αντιδιαστολή του «εγώ» με το «εσύ»):
{…}Προσπέρασα σαν κάποιος άγνωστος
χωρίς προσπάθεια καμιά
ν’ αγγίξω εκείνη την ισχνή άκρη
Κι εσύ Φωτεινή
στη δίνη του ερέβους παρέμεινες
Η ποιητική συλλογή κλείνει με ποιήματα που αναφέρονται στην Τέχνη (π.χ. Εμιγκρέδες της Τέχνης) και κυρίως στην Ποίηση και στην ποιητική Τέχνη (π.χ. Μια γυναίκα, Κι άνθισε μέσα μας, Ήταν ποιητής, Η λέξη, Κάπως έτσι αυτονομείται το ποίημα, Και πώς ν’ αφουγκραστείς…, Ντύσε μας στο γαλάζιο ποίημα).
Η Δέσποινα Καϊτατζή μας παραδίδει μια εξαιρετική ποιητική συλλογή, γραμμένη με ωριμότητα και πλούτο ιδεών. Δεν δημιουργεί εγκεφαλικά κατασκευάσματα για εντυπωσιασμό. Τα ποιήματά της δονούνται από συναισθήματα, που αποδίδονται με μια εκρηκτική και εντυπωσιακή επιλογή λέξεων. Ολοκληρώνοντας αυτήν την περιήγηση, παραθέτω ένα έξοχο ποίημά της, μια απόπειρα ορισμού ή μάλλον μια απάντηση στο ερώτημα, τι είναι Ποίηση:
Μια Γυναίκα
Μια γυναίκα είναι η Ποίηση
Χιλιόχρονη ελιά με άγγιγμα παιδίσκης
Μία γυναίκα που αμείλικτα ραπίζει το άδειο
Ανεμοδαρμένη στέπα σε χειμώνα παγερό
Μια γυναίκα ένα δέντρο με ρίζες για κλαδιά
Βλασταίνει βαθιά κι αστράφτει στο σκοτάδι
Μία γυναίκα είναι μια Πηνελόπη
Υφαίνει ξεϋφαίνει το υφάδι
Μία γυναίκα μια διψασμένη θάλασσα
Μια Αριάδνη κρατά τον μίτο διά παντός
Μήτρα και φως παλεύει ακατάπαυστα
Να ανασύρει την Περσεφόνη από τον Άδη
