Ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, που έφτασε στα χέρια μου στις γιορτές των Χριστουγέννων, είναι: Ο Εξπρεσιονισμός στην ποίηση του Κ.Θ. Ριζάκη, της Λίλιας Τσούβα και του ιδίου, Οκτώ προσδόκιμες θεάσεις, ισόποσες βλέψεις πορείας, εκδ. Κουκκίδα, 2020. Πρόκειται για ένα κομψό βιβλιαράκι 37 σελίδων, στο πρώτο μέρος του οποίου φιλοξενείται η κριτική παρουσίαση του ποιητή Κ. Ριζάκη από τη Λίλια Τσούβα, ενώ στο δεύτερο φιλοξενούνται οκτώ ποιήματα του ίδιου του ποιητή, όπως δηλώνει και ο τίτλος του βιβλίου. Στο τέλος, δίνονται τα σύντομα βιογραφικά των συντελεστών της έκδοσης, της Λίλιας Τσούβα, της ζωγράφου, Φωτεινής Χαμιδιελή, και του Κ. Ριζάκη, με τον δικό του ιδιόμορφο τρόπο.
Η Λίλια Τσούβα εκπλήσσει ακόμη μια φορά για τη διεισδυτική της ματιά στην ποίηση ενός ιδιαίτερου ποιητή. Τον ψυχογραφεί, ανατέμνει κυριολεκτικά τον άνθρωπο/ποιητή και τα γνωρίσματα της ποίησής του. Αναφέρεται κυρίως στη συλλογή του, χώμα με χώμα η μάχη, εκδ. Ρώμη, σε ποιήματα που γράφτηκαν από το 1985-2018, με επιλογή του Πέτρου Γκολίτση, ο οποίος έγραψε και το επίμετρο. Κεντρικό θέμα των ποιημάτων ο θάνατος, η μοναξιά, η αποξένωση, η κοινωνική καταγγελία. Αυτοαναφορικά τα ποιήματα, με επιρροές από τα δημοτικά τραγούδια, τον Σολωμό, τον Καβάφη, τον Καρυωτάκη, τον Σαχτούρη, τον υπερρεαλισμό. Έντονο το αίσθημα του εγκλεισμού, της αδικαίωτης ζωής, της ματαίωσης της αγάπης, του πένθους: “απρίλης και η λύπη μου στο πένθος πασχαλιά!” (επιτάφιο δειλινό). Ακόμη και στον έρωτα, γράφει η Λ.Τ. , “ένα βαθύ βάραθρο χωρίζει πάντα τους εραστές. Πριόνι πάντα ο χωρισμός”: “παράφ’ αγαπιόμαστε, του’ λεγε αυτή/ μα εκείνος έβλεπε το βάραθρο βαθύ…” (ο βαφέας). Ο εξπρεσιονισμός του Ριζάκη, επισημαίνει η Λ.Τ. , “μοιάζει με βουβή διαμαρτυρία κατά του εκτρωματικού κόσμου μέσα στον οποίο είναι αναγκασμένος να ζει”. {…} η ποίησή του “διακρίνεται από σκηνική εκφορά λόγου, πλάνα κινηματογραφικά και μουσικότητα. Θυμίζει τη Νοσταλγία του Ταρκόφσκι και αναλογεί στον εικαστικό κόσμο της Κραυγής του Μουνκ”. Λέξεις, αγέλαστες, ρήματα αρνητικά, χρώματα μαύρα, παρηχήσεις, παρομοιώσεις, ερωτήματα, αντιθέσεις, λόγος διανθισμένος και με λόγια στοιχεία, τα βασικά εργαλεία της ποιητικής του Ριζάκη, κατά την Λ.Τ. Στη συγκεκριμένη συλλογή το βασικό θέμα του ο θάνατος και η απώλεια, αλλά υπάρχουν και ποιήματα τρυφερά, αφιερωμένα σε φίλους, κοινωνικά και δηκτικά. Εδώ “ενώνονται Γη και Ουρανός, παιδικότητα και ενηλικίωση, ευτυχισμένες στιγμές και δυστυχία”, γράφει, ολοκληρώνοντας την εξαιρετική της περιήγηση στη συλλογή του Κ. Ριζάκη, χώμα με χώμα η μάχη, η Λ.Τ., η οποία κατόρθωσε να μας μυήσει στον σκοτεινό κόσμο του ποιητή, που διαλέγεται διαρκώς με τον άυλο κόσμο των νεκρών.
Στα οκτώ ποιήματα του Κ. Ριζάκη, με τον παράξενο, αλλά και σημαίνοντα τίτλο, «προσδόκιμες θεάσεις ισόποσες βλέψεις πορείας», που ακολουθούν, είναι εμφανή τα κύρια στοιχεία και εργαλεία της ποίησής του, τα οποία εντόπισε η Λ.Τ. και στη συλλογή του, χώμα με χώμα η μάχη. Όπως για παράδειγμα, παιχνίδια των λέξεων, παρηχήσεις, ερωτήματα, κ.τ.λ. Είναι πολύ έντονη επίσης η χρήση λόγιων λέξεων/φράσεων, όπως: προσδόκιμες θεάσεις, αδηφάγος δημιουργία, εκπεσόντες, η των άνω λαμπηδών, ρίψασπις, θεάται, προσδόκιμη διάρκεια, υπνώττει, ευσταλής η συνεχείας πορεία, σεσημασμένον φως, κ.ά. Λέξεις, όπως: Το ποίημα, μητέρα, άγγελος, φεγγάρια, στίχος/στίχοι είναι κάποιες από τις σταθερές του ποιητή. Δίνω μερικά παραδείγματα: “μα να πιστέψεις πως το ποίημα σήμερα η χαίνουσα πληγή/ σε φτάνει ως την αγιότητα ή πιο μακριά ακόμα αυτό/ ποτέ ποτέ σου” (εκπεσόντες), “η μάνα υπνώττει πλάι τι επίμονα σε κοίταζεν ολόρθη/ που ιδού (με ή χωρίς και πάλιν ανοιχτή αγκαλιά;)” (πότε θεάται το ποτέ;), “μητέρα εσύ; ερώτηση άστοχη θα πείτε για πρωινό/εφτάχρονη αφού σφάδαζε στο πώς του η απουσία” {…} “χυμός χύμηξε ο άγγελος του λόγου χρυσοθήρας/ -στο ποίημα περιέχυνε το απ’ αιώνων φως!”/ (προσδόκιμη διάρκεια), “φεγγάρια φούρνιζαν φυγές λάθη γκρεμίζαν λάθη-/ κι ο ποιητής αλλοτινόν θυμίζοντας σταθμάρχη όπου/ ολοζώντανος περιπετείας προπομπός σας ξέβγαζε/ μέχρι τα πρώτα ξέφωτα: θα σας προφτάσει ο στίχος!” (πρωθύστερος), “μπούχτισαν αίμα νέα χαρτιά στοιβάχτηκε ο σεισμός/ μα/μολυβένιοι προέλαυναν συντεταγμένοι οι στίχοι!” (ευσταλής η συνεχής πορεία).
Τέλος, θα ήθελα να επισημάνω τη θαυμάσια εικαστική απόδοση των τριών πορτρέτων του ποιητή, στο εξώφυλλο και σε εσωτερικές σελίδες του βιβλίου, από τη Φωτεινή Χαμιδιελή.
