Homo Universalis είναι ο χαρακτηρισμός του ιδανικού ανθρώπου της Αναγέννησης, που σημαίνει ‘άνθρωπος γενικών ικανοτήτων, καθολικός, συνολικός άνθρωπος’. Homo Universalis είναι ο άνθρωπος που συμπυκνώνει όλα τα ιδανικά της εποχής της Αναγέννησης: Ερευνητικό και κριτικό πνεύμα, φιλοπεριέργεια, και κυρίως τάση για ενασχόληση με την τέχνη και την επιστήμη. Ο όρος αναφέρεται στο εύρος ή την επιθυμητή ‘καθολικότητα/ ολιστικότητα’ της ευρυμάθειας που μπορούσε να αποκτήσει κάποιος. Εξέφραζε τον ολοκληρωμένο πνευματικά άνθρωπο που είχε συγκροτημένη άποψη για τα ζητήματα της επιστήμης αλλά και γενικότερα για τα ζητήματα του πολιτισμού. Είναι ο παγκόσμιος, ο καθολικός άνθρωπος, ο άνθρωπος με το ανήσυχο πνεύμα και την κριτική σκέψη που μπορεί να έχει ουσιαστική άποψη για το κοινωνικό γίγνεσθαι, που κατέχει πολλαπλά ερμηνευτικά εργαλεία, αφού η ερευνητική ματιά είναι συστατικό στοιχείο της ύπαρξής του. Ο Αναγεννησιακός άνθρωπος έχει πλατιά και διαφορετικά ενδιαφέροντα και δραστηριοποιείται τόσο στην περιοχή της τέχνης όσο και της επιστήμης. Άνθρωπος για όλες τις εποχές, που υπερβαίνει τον κατακερματισμό της γνώσης και την ενοποιεί.
Ο Δ. Γαβαλάς γεννήθηκε στην Κόρινθο το 1949. Το Φθινόπωρο του 1973, ενώ τέλειωνε το Μαθηματικό Τμήμα του πανεπιστημίου της Αθήνας και αμέσως μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου στα οποία συμμετείχε, εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του με τον σεμνό τίτλο Σπουδές. Έκτοτε, ακολούθησαν άλλες 19 συλλογές. Εξέδωσε επίσης τρία λογοτεχνικά δοκίμια: Η Εσωτερική Διαλεκτική στη ‘Μαρία Νεφέλη’ του Ελύτη (1987), το οποίο έτυχε κρατικής διάκρισης, Αισθητική και Κριτική Θεωρία των Αρχετύπων (1999) και Θεωρία των Αρχετύπων και Σύγχρονα Ποιητικά Πρόσωπα: Eliot – Σεφέρης – Ελύτης – Καβάφης – Καρυωτάκης (2017). Το ποίημα του ‘Φανταστική Γεωμετρία’ περιελήφθη στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου.
Μετά το Μαθηματικό έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πάτρας στον τομέα των Συστημάτων Αυτομάτου Ελέγχου και την Κυβερνητική και εξέδωσε τη διατριβή Πρότυπα και Χαρακτήρας Κυβερνητικών Συστημάτων – Διαλεκτική Φιλοσοφία και Θεωρητική Κυβερνητική (1977) με επανεκδόσεις, η τελευταία με τίτλο Κυβερνητική: Αναζητώντας την Ολότητα (2016). Εφάρμοσε την Κυβερνητική στην πολιτική και συνέγραψε το βιβλίο Ψυχο-Κυβερνητική και Πολιτική (1989), στο οποίο προέλεγε τα σημερινά δεινά του τόπου. Την περίοδο αυτή εργάστηκε ως επιστημονικός συνεργάτης του πανεπιστημίου και ως ερευνητής στον ‘Δημόκριτο’.
Από τη δεκαετία του 1980 άρχισε να εργάζεται στην εκπαίδευση, αλλά συνέχισε τις σπουδές του με εκπαιδευτική άδεια και την εκπόνηση διατριβής στο Μαθηματικό Τμήμα πανεπιστημίου Πάτρας την οποία εξέδωσε το 1999 με τίτλο Η Θεωρία Κατηγοριών ως Υποκείμενο Πλαίσιο για τη Θεμελίωση και Διδασκαλία των Μαθηματικών. Συνεργάστηκε με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο για μια δεκαετία κατά την οποία συνέγραψε Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, σχολικά βιβλία Μαθηματικών και Λογικής του Λυκείου, οδηγίες διδασκαλίας κ.ά., ενώ δημοσίευσε σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά πολλά άρθρα σε θέματα εκπαίδευσης και Μαθηματικών. Εξέδωσε επίσης 3 τόμους στη σειρά Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά (2005-2012), τη μελέτη Συστημική Σκέψη και Εκπαίδευση – Συμβολή στο Ζήτημα της Εκπαίδευσης (2011), ενώ κυκλοφόρησε το βιβλίο του On Number’s Nature στη Nέα Yόρκη (2010). Εργάστηκε επίσης στη Βαρβάκειο Σχολή, ως Σχολικός Σύμβουλος Μαθηματικών, ενώ σήμερα είναι επίτιμος Σχολικός Σύμβουλος.
Εκτός από την ποίηση, τα Μαθηματικά, την επιστήμη και την εκπαίδευση, πολλά χρόνια ασχολήθηκε και με την Ψυχολογία του Βάθους και συναφή ζητήματα σε Ελεύθερες Σπουδές. Μετέφρασε και εξέδωσε το βιβλίο του Nicoll Ψυχολογικά Σχόλια στη Διδασκαλία του Γκουρτζίεφ (1997), τις μελέτες Το Αρχέτυπο του Τυχερού Παιχνιδιού: Για την Τύχη, τη Μαντική και τη Συγχρονότητα Σύμφωνα με τις Απόψεις των C. G. Jung και M.- L. von Franz (2006), καθώς επίσης και το Αρχετυπικές Μορφογενέσεις (2012) με προσωπικά σχέδια και μελέτη για τον συμβολισμό μαντάλα. Στο ίδιο πεδίο εξέδωσε και το Αρχέτυπο: Η Εξέλιξη μιας Σύλληψης στον Τομέα της Γνώσης (2015).
Για το έργο του Δ. Γαβαλά έγραψαν πολλοί, κυρίως όμως δυο ασχολήθηκαν με αυτό: Ο Αλέξης Ζήρας με το ποιητικό και ο Άλκης Γαλδαδάς με το επιστημονικό και εκπαιδευτικό. Ο πρώτος ασχολήθηκε ήδη από τη δεκαετία του ’70 και έγραψε πολλές κριτικές παρουσιάσεις σε περιοδικά και εφημερίδες. Μεταξύ των άλλων λέει:
«Πρόκειται λοιπόν για μια ποίηση κατ’ αρχήν ένθεη, ενορατική και παλλόμενη μέσα στην εκστατική κατάσταση. Όμως η έκσταση, ως ερωτική ή ως ερωτηματική διάθεση, δε διογκώνει και δεν υπερτονίζει το ποιητικό ύφος. Αναμφίβολα έχουμε μπροστά μας μια ποίηση λυρική, που έτσι κι αλλιώς ενδιαφέρεται να αφήσει το συναισθηματικό αποτύπωμά της στο διάλογο, τον οποίο επιχειρεί να δημιουργήσει ο ποιητής μ’ αυτό που βρίσκεται πέρα από τις δυνατότητές μας να το εννοήσουμε λογικά. Ο λυρισμός της ωστόσο, όπως αναφέραμε ήδη, δε σκοτεινιάζει αλλά βοηθά στην έκλαμψη του ποιητικού πάθους για γνώση, γνωριμία, μέθεξη στο ουσιώδες, που ξεπερνά τα προσωπικά και τείνει προς τα συμπαντικά όρια».
Ο δεύτερος έγραψε στο ΒήμαScience από τη δεκαετία του ’90 και αναφέρει:
«Ο Δημήτρης δεν ακροβατεί αλλά ξέρει να κινείται με σιγουριά στα σύνορα της κατεστημένης και αναμφισβήτητης από τους πολλούς επιστήμης και ακαδημαϊκής γνώσης, αλλά και πέρα από αυτά. Εκεί όπου εμφανίζονται άλλα δεδομένα, που συγκροτούν τις ονομαζόμενες από τον ίδιο Μη-Συμβατικές Μορφές γνώσης και οι πιο πολλοί αδυνατούν να ξεχωρίσουν το ουσιώδες από το αντιεπιστημονικό. Όπως είναι η περίπτωση της συγχρονότητας ή των αρχετύπων και του πώς αυτά επηρεάζουν τη ζωή μας. Χάρη στον Δημήτρη επίσης έμαθα για την Ελβετίδα Μαρί-Λουίζ Φον Φραντζ, και το έργο της, μια ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα αλλά πολύ δυναμική και με στέρεες γνώσεις βοηθό του Γιούνγκ. Ενώ βέβαια οι γνώσεις του γύρω από τον Γιούνγκ και την περίπτωση του Πάουλι είναι από τις πιο στέρεες που μπορείς να συναντήσεις στον ελληνικό χώρο. Τέλος, πιστεύω ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε στον Δημήτρη και σαν πραγματική προσφορά προς όποιον ενδιαφέρεται για την αυτοπραγμάτωση, την Εισαγωγή, τη μετάφραση και τα σχόλια που έχει κάνει σε ένα μικρό σε αριθμό σελίδων αλλά εξαιρετικά πυκνό και ουσιαστικό βιβλίο. Τα «Ψυχολογικά Σχόλια στη Διδασκαλία του Γκουρτζίεφ» του μαθητή τού Γκουρτζίεφ, ψυχίατρου και μαθητή του Γιούνγκ, Μορίς Νίκολ».
Το 1992 από το Κέντρο Πολιτισμού και Έρευνας του Δήμου Κορινθίων εκδόθηκε ο τιμητικός τόμος με τίτλο ‘Για τον Ποιητή Δημήτρη Γαβαλά’ στον οποίο, μεταξύ άλλων, γράφουν οι Ν. Γρηγοριάδης, Α. Δανιήλ, Α. Ζήρας, Γ. Κ. Καραβασίλης. Το 2004 έλαβε τιμητική διάκριση από τον Δήμο Κορινθίων, ενώ το 2014 έγιναν εκδηλώσεις και έκθεση των έργων του. Το περιοδικό ‘Κορινθιακοί Ορίζοντες’ έκανε τιμητικό αφιέρωμα στο τεύχος του Νοεμβρίου 2009 με τίτλο ‘Ο ερευνητής, ο μαθηματικός, ο ποιητής’ όπου αναφέρεται: «Η πολυσχιδής δράση του στον τομέα της επιστήμης και της τέχνης τον καθιστά έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους των νεοελληνικών πνευματικών οριζόντων της εποχής μας».
Το ‘Transdisciplinary Project’, όπως ονομάζει ο ίδιος το έργο του, περιλαμβάνει μέχρι σήμερα 20 ποιητικές συλλογές, 3 δοκίμια λογοτεχνίας, 1 δοκίμιο πολιτικής, 1 μετάφραση, 2 διατριβές, 3 τόμους με σύγχρονα Μαθηματικά, 1 τόμο για την εκπαίδευση, 3 τόμους για την ψυχολογία του βάθους, 1 τόμο για την Κυβερνητική, κρατικά σχολικά βιβλία, κεφάλαια σε βιβλία, άρθρα σε ξένα και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά, δημοσιεύσεις σε τόμους συνεδρίων, καθώς και πλήθος άρθρων σε περιοδικά και εφημερίδες για θέματα εκπαίδευσης, πολιτικής, λογοτεχνίας, επιστήμης κτλ.
Υπάρχουν επίσης έτοιμα να εκδοθούν τα εξής: Συστημική του Βάθους, Εσωτερική Εμπειρία, Μαθηματική Παιδεία, Μαθηματικά στη Φιλοσοφία και Ψυχολογία, Ποίηση και Μαθηματικά, Πείραμα Άνθρωπος, 3 Ποιητές Άδοξοι που ’ναι, Κατάβαση (ποίηση).
Ο Δ. Γαβαλάς είναι ένας σύγχρονος Homo Universalis, αλλά δυστυχώς απουσιάζει η Αναγέννηση.
* *
Η Ελένη Συκά-Κοντόζογλου είναι ποιήτρια, κριτικός λογοτεχνίας, εκδότρια του περιοδικού ‘Κορινθιακοί Ορίζοντες’ και μέλος του ΔΣ της ΕΕΛ.
