ΔΙΑΤΡ. Α, θ 4-6

 ΄Οποιος έχει κατανοήσει το διαφέντεμα του κόσμου και γνωρίζει ότι […] από (τον Θεό) έπεσαν οι σπόροι για τη δημιουργία όχι μόνο του πατέρα μου ή του παππού μου αλλά όλων όσα γεννιούνται και φύονται πάνω στη γη και κυρίως των λογικών όντων, καθώς μόνο αυτά από τη φύση τους μετέχουν του θείου όντας συνδεδεμένα με αυτό μέσω της επικοινωνίας διά της λογικής, γιατί να μην πει τότε για τον εαυτό του πως «είμαι από τον κόσμο;»²  Γιατί να μην τον αποκαλέσει τέκνο του Θεού;

ΔΙΑΤΡ. Α, ις 15-19

   Αν είχαμε μυαλό, τι άλλο θα έπρεπε να κάνουμε και δημόσια και κατ’ ιδίαν παρά να υμνούμε το θείο και να το δοξολογούμε και να εκθέτουμε διεξοδικά τις ευεργεσίες του; Δεν θα έπρεπε και την ώρα που σκάβουμε και όταν οργώνουμε και όταν τρώμε να ψάλλουμε τον ύμνο προς τον Θεό; « Μέγας ο Θεός, γιατί μας έδωσε τούτα το όργανα για να δουλεύουμε μ’ αυτά τη γη· μέγας ο Θεός, γιατί μας έδωσε χέρια, οισοφάγο, κοιλιά, γιατί μας έκανε να μεγαλώνουμε δίχως να το καταλαβαίνουμε, γιατί μας έκανε να αναπνέουμε και στον ύπνο μας». Αυτά θα έπρεπε ο καθένας μέσα του να υμνεί, και μάλιστα να αναμέλπει τον μεγαλύτερο και πιο θεϊκό ύμνο, γιατί μας έδωσε τη δύναμη να τα καταλαβαίνουμε αυτά και να γνωρίζουμε με ποιο τρόπο να τα χρησιμοποιούμε.[…] Τι άλλο μπορώ να κάνω εγώ, γέροντας και χωλός, από το να υμνώ τον Θεό; Αν, για παράδειγμα, ήμουν αηδόνι, θα έκανα τα έργα του αηδονιού, αν ήμουν κύκνος, του κύκνου. Συμβαίνει  όμως να είμαι λογικό ον· πρέπει να υμνώ τον Θεό.[…]

ΔΙΑΤΡ. Α, λ 1-2

  Όταν προσέρχεσαι σε κάποιον ισχυρό, να θυμάσαι ότι και κάποιος άλλος από ψηλά βλέπει όσα γίνονται και ότι εσύ πρέπει σ’ εκείνον περισσότερο παρά στον πρώτο να είσαι αρεστός.

ΕΓΧ. κεφ. 8

  Μη ζητάς να γίνονται όσα γίνονται όπως θέλεις εσύ, αλλά να δέχεσαι όσα γίνονται όπως γίνονται και θα ευτυχήσεις.

ΕΓΧ. κεφ. 11

   Μην πεις ποτέ για τίποτε ότι «Αυτό το έχασα», αλλά ότι «Το επέστρεψα». Πέθανε το παιδί σου; Επιστράφηκε. Πέθανε η γυναίκα σου; Επιστράφηκε. Σου πήραν το χωράφι; Ασφαλώς, και αυτό επιστράφηκε. «Μα είναι παλιάνθρωπος αυτός που μου το πήρε». Και τι σε μέλει εσένα με ποιον σ’ το ζήτησε πίσω Αυτός που σου το έδωσε; Για όσο καιρό σού το δίνει, εσύ αυτό να το προσέχεις σαν να μην είναι δικό σου, όπως το πανδοχείο οι περαστικοί ταξιδιώτες.

ΕΓΧ. κεφ. 44

  Οι παρακάτω ισχυρισμοί στερούνται λογικής: « Εγώ είμαι πιο πλούσιος από σένα, άρα είμαι καλύτερος, είμαι ανώτερος από σένα»· «Εγώ είμαι δεινότερος από σένα στον λόγο, άρα είμαι καλύτερος, είμαι ανώτερος από σένα». Αντίθετα, ετούτοι δω είναι περισσότερο εύλογοι: «Εγώ είμαι πιο πλούσιος από σένα, άρα η περιουσία μου είναι καλύτερη, είναι μεγαλύτερη απ’ τη δική σου»· « Εγώ είμαι δεινότερος στον λόγο από σένα, άρα ο λόγος μου είναι καλύτερος απ’ τον δικό σου». ΄Αλλωστε εσύ, βέβαια, ούτε περιουσία είσαι ούτε λόγος.

ΕΓΧ. κεφ. 17

  Να θυμάσαι ότι είσαι ηθοποιός σε ένα δράμα, τέτοιο όπως το θέλει ο ποιητής· αν το θέλει σύντομο, σύντομο θα είναι· αν το θέλει μεγάλης διάρκειας, μεγάλο θα είναι. Αν σε θέλει να υποδυθείς έναν ζητιάνο, και αυτόν πρέπει να τον υποδυθείς καλά· το ίδιο κι αν θέλει να παίξεις έναν ανάπηρο, έναν άρχοντα, έναν ασήμαντο άνθρωπο. Γιατί αυτή είναι η δική σου δουλειά, να παίξεις καλά το πρόσωπο που σου δόθηκε να υποδυθείς· και όσο για την επιλογή του προσώπου, αυτό είναι δουλειά αλλουνού.

 Σημειώσεις

 1)  Ο Επίκτητος είναι ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της Νέας Στοάς, όπως καθιερώθηκε να ονομάζεται η Στωική φιλοσοφία των πρώτων αυτοκρατορικών ρωμαϊκών χρόνων (1^ος και 2^ος αι. μ. Χ.). (Η Νέα Στοά αποτελεί την τρίτη φάση της Στωικής φιλοσοφίας. Η πρώτη, που ονομάστηκε Αρχαία Στοά, τοποθετείται περί το 300 π. Χ., όταν ο Ζήνων από το Κίτιο της Κύπρου ίδρυσε τη δική του φιλοσοφική σχολή, η οποία ονομάστηκε Στωική, επειδή δίδασκε τους μαθητές του σε μία Στοά της Αγοράς της Αθήνας, τη λεγόμενη Ποικίλη ‒ήταν διακοσμημένη από σπουδαία έργα ονομαστών ζωγράφων. Η δεύτερη φάση είναι η Μέση Στοά και χρονολογείται στον 2^ο/1^ο αι. π. Χ.)

   Για τον Επίκτητο ελάχιστα γνωρίζουμε. Γεννήθηκε στην Ιεράπολη της Φρυγίας (περ. 50 μ. Χ.) από γονείς δούλους και ήταν σωματικά ανάπηρος. ΄Εζησε και αυτός ως δούλος ενός ευνοούμενου του Νέρωνα, του αυλικού Επαφρόδιτου, στη Ρώμη, όπου άκουσε τον μεγάλο στωικό φιλόσοφο της εποχής, τον Μουσώνιο Ρούφο. Αργότερα ο κύριός του τού έδωσε την ελευθερία του και ως απελεύθερος πλέον, όταν πέθανε ο Ρούφος, άρχισε να διδάσκει και ο ίδιος συνεχίζοντας το έργο του τελευταίου. Επί του αυτοκράτορος Δομιτιανού, όταν με συγκλητικό διάταγμα εξορίστηκαν όλοι οι φιλόσοφοι, αναγκάστηκε το 94 μ. Χ. να εγκαταλείψει την Αιώνια Πόλη και πήγε στην ανθηρή τότε Νικόπολη της Ηπείρου (κοντά στη σημερινή Πρέβεζα). Εκεί οργάνωσε δική του Σχολή συγκεντρώνοντας γύρω του μεγάλο κύκλο μαθητών, Ελλήνων και Ρωμαίων, που τον περιέβαλλαν με αγάπη και θαυμασμό, και εκεί πέθανε (138 μ. Χ.). ΄Εζησε ενάρετο βίο, πάμπτωχος, με περιφρόνηση προς τα υλικά αγαθά, διδάσκοντας την ηθική προαγωγή του ανθρώπου ως την ουσία της αληθινής ευδαιμονίας. ΄Εζησε απόλυτα συνεπής προς τις αρχές του και ήταν παροιμιώδης η αταραξία του.

    Ο Επίκτητος δεν έγραψε τίποτε. Τη διδασκαλία του διέσωσε ο ΄Ελληνας μαθητής του, ο ιστορικός Αρριανός, ο οποίος την κατέγραψε σε οκτώ βιβλία (σώζονται τα τέσσερα) με τον τίτλο Διατριβαί και στο Ἐπικτήτου Ἐγχειρίδιον, που αποτελεί σύνοψη των Διατριβών.

    Ο Στωικός φιλόσοφος έριξε το βάρος της διδαχής του στα προβλήματα της ηθικής. Δίδασκε ότι η ευτυχία του ανθρώπου εξαρτάται από τον ίδιο και βασίζεται στην εσωτερική του ελευθερία. Αυτή η ελευθερία συνιστά τον ύψιστο στόχο και σκοπό του ανθρώπου. ΄ Ολα τα εξωτερικά αγαθά, λέει ο Επίκτητος, ο πλούτος, η δόξα κ.λπ. είναι πράγματα ξένα προς εμάς και δεν εξαρτώνται από εμάς· σταθερά δικές μας είναι μόνο οι σκέψεις μας και η προαίρεσή μας. Είναι χαρακτηριστική η φράση του: «Δεν μπορεί κανείς να με αναγκάσει να σκεφθώ εκείνο που δεν σκέπτομαι». ΄Ο, τι λοιπόν δεν μπορούμε να αλλάξουμε είναι προτιμότερο να το ανεχόμαστε καρτερικά, ακολουθώντας το πεπρωμένο και υποχωρώντας στη θέληση της πρόνοιας (εξ ου οι νεότεροι όροι «στωικισμός, στωικότητα», που δηλώνουν την αντιμετώπιση ιδίως δυσάρεστων καταστάσεων με στοχαστική διάθεση και αταραξία).  Και τότε μόνο, κατά τον Επίκτητο, μπορούμε να αποκτήσουμε την ευτυχία, όταν ενδυναμώνουμε την ψυχή μας σε τέτοιο βαθμό που να μην επηρεάζεται από τον εξωτερικό κόσμο.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αντίληψή του περί θεού‒ όπως γενικώς των Στωικών των δύο πρώτων αιώνων της χριστιανικής εποχής ‒  που είναι μονοθεϊστική. Για τον φιλόσοφο της Νικόπολης ο θεός είναι Ον με βούληση και πρόνοια και τον ονομάζει πατέρα του ανθρώπινου γένους.

   Αξίζει να σημειώσουμε ότι η Νέα Στοά αποτελεί το ρεύμα της ελληνικής φιλοσοφίας με τον ισχυρότερο θρησκευτικό προσανατολισμό και, καθώς κάποια στοιχεία της διδασκαλίας της συμπίπτουν με παραινέσεις και ιδέες χριστιανικές, πολλοί αποκάλεσαν τους  Στωϊκούς της ρωμαϊκής εποχής «χριστιανούς χωρίς Χριστό». Και οι ιστορικοί της φιλοσοφίας επισημαίνουν τη σημαντική επίδραση της Στοάς στους Πατέρες της Εκκλησίας τόσο στην Ανατολή, όσο και στη Δύση. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Απόστολο Παύλο, πολλές ιδέες του οποίου είναι όμοιες με των συγχρόνων του Στωικών και δη του Επίκτητου ‒ η θεία προέλευση του ανθρώπου, η βαθυτάτη ευσέβεια, η ελευθερία επιλογής, η λιτότητα, η σεμνότητα, η αυτάρκεια, η κοσμιότητα.  

2) Γιατί δηλαδή να μην απαντήσει στην ερώτηση « από πού είσαι » με αυτόν τον τρόπο και όχι με τον συνήθη, λ. χ. « από την Αθήνα» ή  «από την Κόρινθο», όπως παραδειγματικά έχει αναφέρει αμέσως προηγουμένως μιλώντας για την καταγωγή ενός πολίτη.