Τι είναι η Άνοιξη; Ό,τι η ποίηση. Δηλαδή; Χωμάτινη, ανθισμένη, κελαηδιστή, ελπιδοφόρα, μάταιη. Έχει και ευωδιές; Μα είπαμε όπως η ποίηση. Έχει η ποίηση ευωδιές; Τι δεν έχει; Αν βέβαια μιλάς για την περιφορά του επιταφίου και δεν κατορθώνεις να μοσχοβολά το δωμάτιο βιολέτες, ε, τότε μάλλον κάτι δεν έχεις κάνει καλά. Και είναι η άνοιξη ανίατη; Όπως και η ποίηση που δεν γιατρεύει και ούτε γιατρεύεται. Και τότε γιατί γράφουμε; Μα για αυτόν ακριβώς τον λόγο, μήπως και κάποια στιγμή το ανακαλύψουμε. Γι’ αυτό γράφουμε σαν Άνοιξη που επιμένει, παρόλο που γνωρίζει πως ο χειμώνας καραδοκεί. Και δηλαδή ένα βιβλίο ποίησης είναι άλλη μια ματαιότητα; Ενδεχομένως. Όμως δεν είναι ωραίο που σε τέτοιες υπέροχες ματαιότητες βασίζεται ο κύκλος της ζωής, που αναζητά το φως; Το φως; Μα είδατε ποτέ εσείς ποίηση φωτεινή και ηλιόλουστη; Ποτέ. Μόνο που σε αυτό το οξύμωρο βασίζεται και η ιδιομορφία της. Να διαμαρτύρεται για το σκότος ανάβοντας με αυτή της την καταγγελία μικρά λαμπεταράκια μες στο υπόγειο που περνούμε τον βίο μας. Αυτό είναι η συγκεκριμένη συλλογή. Ένα λαμπατεράκι που άναψε η Φωτεινή για να βλέπουμε.
Από το πρώτο κιόλας ποίημα αντιλαμβανόμαστε πως όλο αυτό, η γραφή δηλαδή, αντιμετωπίζεται ως πράξη χειρονακτική θυμίζοντας συγκομιδή σαν αυτές που κάνουν στη φύση αγρότες προνοητικοί και τίμιοι. Ποιοι είναι οι λόγοι της συγκομιδής και τι τελικά συλλέγει; Θα μας πει:
«Για τον μαστό της γης / που όλο ξεθυμαίνει / για τις φωνές που ψίθυροι / στο στέρνο εγκλωβίστηκαν / λέω να μαζέψω τα φωνήεντα / που ’χασαν την ηχώ τους / βρεγμένα από συμφορές / όξινης καταιγίδας / στων λέξεων άλλη μια φορά / να ξαναμπούνε τη γραμμή / στου χρόνου το παλίμψηστο / των ημερών το νόημα / να χαραχτεί και πάλι» […]
«Οικουμενικός»
Η ποιητική γραφή κατά την άποψή μου, η διαδικασία δηλαδή συγγραφής του ποιήματος, δεν είναι παρά μια μικρή κολυμβήθρα για να βαφτιστεί αλλιώς ο κόσμος ή κάποτε ακόμη και ένα ατελιέ ζωγράφου που σχεδιάζει στο καβαλέτο του ένα σπίτι για να μείνει μέσα η άστεγη ψυχή. Ίσως γι’ αυτό και εκείνη ομολογεί παρακάτω:
«Κι εγώ / ποτέ ξανά μη χρειαστεί / σπίτι ν’ αναζητήσω / να μη θυμάμαι ούτε καν / ποιο ήταν το όνομά μου.»
Μιλάμε λοιπόν για την ποίηση που γίνεται οίκος και οίκημα και κάποτε οικόσημο για να χλευάσει τα παράσημα. Γιατί ο οίκος, που δεν είναι άλλος από τον Λόγο, στεγάζει το μέλλον των ονείρων με έναν απλό και φυσικό τρόπο, αναπάντεχο: ονομάζοντάς τα, αφού ό,τι αρθρώνεται σε λόγο, ό,τι αποκτά όνομα δηλαδή διεκδικεί μια θέση στη δυνατότητα που ξαφνικά ανοίγεται μπροστά μας.
Ανοίγεται, όπως η Άνοιξη που, αν και ελάχιστες φορές τη συναντάμε ονομαστικά στη συλλογή, εντούτοις τη βλέπουμε να περιγράφεται ερήμην της με τρόπο ακριβή και φαντασμαγορικό ακόμα κι όταν το τοπίο ενός κοιμητηρίου φαινομενικά δεν την προβλέπει. Κι εκεί ο λόγος – οίκος ονομάζει το νέο σπίτι που υποδέχεται μιαν άλλη πιο ευάλωτη κατηγορία ενοίκων.
[…] «Κρυσταλλάκια τα δάκρυα / άνθιζαν τις ακακίες στο μεσοχείμωνο / δρόσιζαν τους υάκινθους στα κοιμητήρια. // Με έναν βόμβο έμπαινε η ζωή / στη ζάλη της ανθοφορίας / ίνες χωμάτινων καταψύξεων / απέδιδαν στον αιώνα / τον γόνο της σχάσης του «εγώ». Στα παλίμψηστα μόριά του / καινούργιος χάρτης έφτιαχνε / το νέο στερέωμα των ενοίκων».
«Σκέψεις τελευταίων ωρών»
Όμως η Άνοιξη προελαύνει. Άλλοτε με τη μορφή χελιδονιών που περιγράφονται ως ψαλίδισμα λευκόμαυρο που την αναγγέλλει, άλλοτε με το «Αι γενεαί πάσαι» που αντηχεί στο χείλος της Εδέμ και βέβαια πρόκειται για μία Άνοιξη που σέρνει ξωπίσω της και τη θυσία. Κι αν στη Μαρία Νεφέλη του Ελύτη η αναφορά στη θυσία και στην Άνοιξη γίνεται με τον στίχο: «και η σταγόνα το αίμα κάθε Απρίλιο δωρεάν και για όλους» υπονοώντας φυσικά τη σταύρωση του Ιησού, στο ποίημα της Φωτεινής «Χρεοκοπία» γίνεται λόγος και για πιο οικείες καθημερινές θυσίες υπενθυμίζοντάς μας πως «Όλα τα σπίτια έχουνε κι από έναν Ισαάκ». Δεν είναι λίγες οι φορές που το μαχαίρι στη συγκεκριμένη συλλογή μπαίνει βαθιά και οι αλήθειες που προκύπτουν εμφανίζονται σαφείς και καίριες. Την απασχολεί η αλήθεια, άλλωστε αυτή συνιστά στην ουσία και το ζητούμενο όλης της ποίησης: η εξόρυξη, η ανάσυρσή της μέσα από τον αδιανόητο πολτό των κενοτήτων. Ευτυχώς απ’ την ολοσχερή καταστροφή ένα μέρος της αλήθειας την τελευταία στιγμή γλιτώνει. Είναι η αλήθεια που, όπως γράφει, μιλιέται σαν διάλεκτος απ’ τα παιδιά. Αυτά τη διασώζουν. Κι οι ποιητές θα πω εγώ, γιατί κι αυτοί παιδιά είναι που παίζουν με τις λέξεις, τις συναρμολογούν, τις αλλάζουν θέση, βγάζουν τη γλώσσα τους στη σύνταξη των καθωσπρέπει και ευελπιστούν άξαφνα να εμφανιστεί μπροστά τους εκείνη η φράση που θα λύσει το αίνιγμα της ύπαρξης. Γιατί η ποίηση αντιμάχεται τον θάνατο και τη φθορά, καθώς η γλώσσα διαθέτει το κλειδί του Λόγου που γνωρίζει πως είμαστε φτιαγμένοι για την αιωνιότητα και πως διαθέτουμε αδιαφιλονίκητα φτερά.
Αυτή η γλώσσα της ποίησης άλλωστε είναι που της φανερώνει όλη την αλήθεια στο ποίημα «Αναγέννηση».
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Αφήνω σε, υγρή μου ανάσα, να μου μεγαλύνεις
το πλάτος της σκέψης
το βάθος των ανεξιχνίαστων αισθημάτων
το ύψος της επεξεργασμένης υφής των δώρων
να διδαχτώ τη συντριβή της φθαρτής μου ύλης
να μάθω το ανάστημα του αιώνιου
να σμιλέψω την οδυνηρή μου αιχμηρότητα
να γίνομαι αέρας, όταν δυσανασχετώ στα γήινα μικρά
να γαληνεύω μπρος στα βάναυσα και τα προκλητικά
να παραιτούμαι των φόνων των καθημερινών
να αποτάσσω τα σκοτάδια των ρωγμών
να μπαίνω σε σπηλιά, ερημίτισσα γριά
να γίνεται η έξοδός μου με νέο πτίλωμα αλκυόνας.
Παραπάνω έγινε αναφορά στην αλήθεια που απασχολεί την προβληματική της ποίησης της Φωτεινής. Ως εκ τούτου, η αναζήτησή της την οδηγεί σε στίχους μιας συγκεκριμένης πύκνωσης που παραπέμπει στην πύκνωση που χαρακτηρίζει τον αποφθεγματικό λόγο. Εξηγούμαι: Οι αποφθεγματικοί στίχοι έχουν μια δική τους ζωή ανεξάρτητη από την καθωσπρέπει οικογένεια του ποιήματος. Στίχοι ατίθασα παιδιά που φεύγουν να βρουν την τύχη τους μακριά από την ασφάλεια της στέγης, που επιβιώνουν μόνοι τους και βγάζουν βρέξει χιονίσει το ψωμί τους. Είναι οι στίχοι που, αν απομονωθούν απ’ τους υπόλοιπους του ποιήματος λάμπουν μες στη δική τους διαύγεια.
Ας προσπαθήσουμε να τους ξεσηκώσουμε μαζί από τα ποιήματα που τους στεγάζουν, για να δούμε αν είναι ικανοί μόνοι τους να σταδιοδρομήσουν.
αίγλη / χρυσόσκονη του εφήμερου˙ / κατάσαρκα μόνο φοριέται η αλήθεια. («Μαύρη χρυσόσκονη»)
Επτά νότες, τελικά, οι σκάλες του Θεού / κι εμείς πάντοτε στο πλατύσκαλο / ξυπόλυτα σπουργίτια. («Μαύρη χρυσόσκονη»)
οι στίχοι τσίχλες αρωματικές / στα πιο πολλά τα στόματα / χαρές ζαχαροκάλαμου / τσακίζονταν στις γλώσσες. («Ψυχές σε δίκυκλα»)
Σε νάρθηκα η συνείδηση / είχε πολλά κατάγματα / χρονοτριβούσαν όλοι / χαλάλιζαν τον χρόνο τους / − αχρείαστος και άνοστος / εις την παρούσα φάση –(«Ψυχές σε δίκυκλα»)
Οι αλγόριθμοι διαφέντευαν / χάθηκε το τυχαίο. «Ψυχές σε δίκυκλα»
Λατρεύουμε τα κελύφη / καμαρώνουμε ζωή αδειανή. («Παραπλάνηση»)
Είναι καιρός τώρα αρκετός / που η αλήθεια είναι αστείο / −κακόγουστο το λεν πολλοί− / μικρών παιδιών διάλεκτος / εξορισμένη, εντελώς, απ’ το ενήλικο σύμπαν. («Χιούμορ»)
Ο νανισμός, κρυφός λοιμός / κουρεύει τα αναστήματα. («Καταφύγιο χρωμάτων»)
Πιστεύω να έγινε σαφές ότι οι στίχοι αυτοί μάλλον δεν θα λιμοκτονήσουν.
Η ποίηση της Φωτεινής καταπιάνεται και με το πρόβλημα της γλώσσας.
Στην υπερασπιστική γραμμή που ακολουθεί, αναφορικά με τη γνήσια ποίηση που επανειλημμένα δολοφονείται, σχολιάζει την ευκολία με την οποία οι στίχοι γίνονται κάποτε «τσίχλες αρωματικές σε στόματα αδαών». Πρόκειται για εκείνους οι οποίοι έχοντας παρεκκλίνει από το ουσιαστικό μετατρέπονται σε «επαναστάτες ρημάτων / ασυντέλεστου μέλλοντα» όπως τους αποκαλεί.
Κι αυτό δεν θα ενοχλούσε κανέναν αν δεν απειλούνταν και η ίδια η ζωή μας. Μεγάλες κουβέντες βαρύγδουπες, θα μου πείτε. Μόνο που δεν είναι έτσι. Η απουσία του ρυθμού, και βέβαια δεν μιλάμε για την ομοιοκαταληξία αλλά για τον εσωτερικό ρυθμό στον λόγο που έχει υποκατασταθεί από το εν γένει άρρυθμο, ίσως να είναι και ο ηθικός αυτουργός της έκρυθμης ζωής μας.
Γράφει:
«ζω στη λίμνη της λύπης / για τη χαμένη μας ταυτότητα / τη λειασμένη σας αντίσταση / την ποίησή τους που αναλύεται / και δεν προφέρεται σαν ψαλμωδία /την ευρηματική χυδαιότητα / δίχως ζωή να ζεις.»
«Επί των ημερών μας»
Αντίπαλο δέος σε όλο αυτό η ίδια η φύση, της οποίας ζητά τη συνδρομή, αφού δεν είναι παρά σχολείο που διδάσκει το μέτρο και την απέριττη ομορφιά. Γι’ αυτό και την παρακαλεί:
[…] Αποκάλυψέ μας / το μήνυμα του αχρείαστου / του ουσιαστικού / που κατέπεσε //το «ευχαριστώ» της ρίζας / το απόγειο του έρωτα / τη μουσική του Θεού / του εαυτού μας τη σιωπή / το πέρασμά μας απέναντι.
«Φύση δίδαξέ μας»
Αγαπημένοι φίλοι, τόσο η αποψινή βραδιά όσο και το βιβλίο που παρουσιάζουμε εδώ και λίγη ώρα μαζί δεν είναι παρά προϊόν μιας μικρής συνομωσίας. Από την αρχή των μαθημάτων μας της δημιουργικής γραφής, που εκείνο τον καιρό μάλιστα γίνονταν σε συναντήσεις στο σπίτι μου, έλεγα σε όλους πως το βιβλίο που θα γράψουμε είναι ήδη γραμμένο, ότι τα ποιήματα που το αποτελούν έχουν ήδη μορφοποιηθεί απλώς εμείς καλούμαστε να κάνουμε ένα επιτυχές downloading, να τα κατεβάσουμε δηλαδή σε μια αγαστή συνεργασία με το άγνωστο. Έχω την εντύπωση ότι σε αυτή τη μαγική επιχείρηση η Φωτεινή πίστεψε, αφέθηκε και διαχειρίστηκε σωστά το υλικό που της εμπιστεύτηκε ο Λόγος.
Να είναι ανοιχτός ο δρόμος της και ο Μάης που υποδέχτηκε την Άνοιξή της να μην της τραγουδά «θα’ ναι σαν να μπαίνει η Άνοιξη», αφού με αυτή τη συλλογή η Φωτεινή είναι που μπαίνει στην ποίηση με ορμή.
Της εύχομαι να παραμείνει ανίατη η ανάγκη της να συνθέτει μικρά μπουκετάκια με μοσχοβολιστά ρήματα και να τα μοιράζει σε όσους επιλέγουν από τις δύο πλευρές του κόσμου εκείνην που φέρει το όνομά της.
