Νέα και τολμηρή γραφή

Η ποιητική συλλογή Σε ανακηρύσσω νικήτρια (Εκδόσεις Ιωλκός, 2021) του Νίκου Παπάνα δομείται σε δύο ενότητες: μία πρώτη, με τίτλο Το ρολόι μου με 14 αλληλοσυμπληρούμενα ποιήματα και μία δεύτερη, με τίτλο Μια ιστορία σε θραύσματα με 17 χαϊκού (όσα δηλαδή και οι συλλαβές ενός χαϊκού) καθώς και τον επίλογο με το ποίημα Το γαλάζιο αδιέξοδο. Η συλλογή συνεπαίρνει τον αναγνώστη πρωτίστως με τον κοφτό, δωρικό ρυθμό των ποιημάτων, που οφείλεται στο μέτρο πάνω στο οποίο επιλέγει να διατάξει τις καλοδιαλεγμένες λέξεις του ο ποιητής, αλλά και στην επιλογή του να συμπεριλάβει 17 χαϊκού, που εξ ορισμού χάρη στη συντομία τους σου κόβουν την ανάσα.

Ο λιτός τίτλος της συλλογής περιλαμβάνει στον πυρήνα του ένα επιτελεστικό ρήμα, το ανακηρύσσω. Ο Austin στο βιβλίο του How to do things with words σχολιάζει τη δυνατότητά μας να «πράττουμε με τις λέξεις», δηλαδή να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να επιτύχουμε σαφείς επικοινωνιακούς στόχους, και μιλά για γλωσσικές πράξεις. Ονομάζει δε επιτελεστικά εκείνα τα ρήματα όπως το ανακηρύσσω, υπόσχομαι, παρακαλώ που, όταν εκφωνηθούν, στο α΄ πρόσωπο οριστικής ενεστώτα σε κύρια πρόταση, ταυτίζονται με την επιτέλεση της γλωσσικής πράξης που δηλώνουν.

 Στην προκειμένη περίπτωση ο Νίκος Παπάνας με τον θεσμικό ρόλο του ποιητή, επιτελεί μία διακηρυκτική γλωσσική πράξη, η εκφώνηση της οποίας ισοδυναμεί με έργο και επιφέρει άμεση αλλαγή στο ποιητικό σύμπαν, δημιουργώντας ταυτόχρονα μια αμφίσημη αντιστοιχία μεταξύ του περιεχομένου του εκφωνήματος και του πραγματικού κόσμου, καθώς ο κάθε αναγνώστης επιχειρεί να ταυτίσει το πού αναφέρεται το «σε» του τίτλου με διαφορετικό κάθε φορά πρόσωπο ή αντικείμενο αναφοράς ή ερωτικό αντικείμενο του πόθου.

Γιατί το θέμα της συλλογής και ο συνδετικός αρμός της είναι ο έρωτας, ο ανολοκλήρωτος έρωτας που πραγματώνεται ως κραυγή προς το ερωτικό αντικείμενο, ως κυνήγι του ερωτικού θηράματος το οποίο ξεγλιστρά αέναα, αλλά στο τέλος ανακηρύσσεται νικηφόρο.

Η λυρικότητα και η παραστατικότητα της ποίησης ευφραίνουν τον αναγνώστη, ενώ το συνταίριασμα των λέξεων δημιουργεί έναν εκρηκτικό ρυθμό. Γιατί ο λόγος του Νίκου Παπάνα δυνατός, γυμνός (μεταφορικά και κυριολεκτικά) δεν φοβάται τα έντονα συναισθήματα και την εξίσου εμφατική δήλωσή τους. Παράλληλα, η γλώσσα της ποίησης, είναι μια γλώσσα ανοιχτή και ταυτόχρονα πολλαπλώς και εγγενώς εκρηχτική και απροσδόκητη, όπως απροσδόκητες είναι και λεξιλογικές συνάψεις που προκύπτουν μέσα από ένα παιχνίδι σχέσεων in presentia και in absentia στον παραδειγματικό και συνταγματικό άξονα: Ξαφνιαζόμαστε διαβάζοντας, για παράδειγμα, στον συνταγματικό άξονα carpe noctem σε τίτλο ποιήματος και αναπόφευκτα στον παραδειγματικό άξονα λανθάνει το carpe diem και οι συνδηλώσεις του. Στο ποίημα Οργανισμός Ποιητικών Επικοινωνιών Ελλάδας λανθάνει το ακρωνύμιο ΟΤΕ (Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος). Αυτή η αποπαγίωση παγιωμένων φράσεων δημιουργεί απρόσμενη έκπληξη στον αναγνώστη και λειτουργεί ως εσκεμμένο τέχνασμα του ποιητή για να υπαινιχτεί και να αναδείξει λανθάνοντα νοήματα. Επικεντρώνοντας στο γλωσσικό υλικό, η γλώσσα τελικά αναδεικνύεται όχι απλώς ως ένα χρυσωρυχείο άντλησης πρώτης ύλης, αλλά πρωτίστως ως υλικό πολλαπλών σημαινομένων, που πάει να πει ένα πλούσιο γλωσσικό απόθεμα το οποίο είναι ανοικτό σε ποικίλες αναγνώσεις.

Ποια όμως είναι η σχέση της συλλογής με άλλα ποιητικά κείμενα; Θα αναφερθώ στη διακειμενικότητα ως ένα βασικό, ίσως και ορισματικό, χαρακτηριστικό της ποίησης του Παπάνα. Η ποίηση του Νίκου Παπάνα είναι ένα μωσαϊκό που συγκροτείται από υπομνήσεις όπως το Il n’y a pas d’amour heureux και η αναφορά στον Aragon, το Negroni και η αναφορά στον Burroughs, η Σαιξπηρική αναφορά στο κρίμα που δεν έχω ένα βασίλειο,/πρόθυμα να το ανταλλάξω. Στα ποιήματά του αφομοιώνονται δημιουργικά και μεταμορφώνονται με αριστοτεχνικό τρόπο άλλα ποιήματα και λογοτεχνική παραγωγή και η φωνή άλλων δημιουργών που συγκροτούν ένα παλίμψηστο, το οποίο διαρκώς ανανεώνεται με κάθε λέξη, με κάθε κείμενο που προστίθεται και αλληλεπιδρά. Ο ποιητής αναδημιουργεί το ποιητικό σύμπαν μέσα από μια δυναμική διαδικασία δημιουργικής αναχρησιμοποίησης ποιητικών πόρων, με τρόπο που αποκαλύπτει κάτι για το ποιητικό εγώ του και έτσι μας αποτρέπει από το να ακολουθήσουμε μια προσέγγιση «αρχαιολογική» αναζήτησης μίας προς μίας των επιρροών του και μας οδηγεί σε μια «μελλοντοστραφή» οπτική του πώς μετασχηματίζει τους κληροδοτημένους ποιητικούς πόρους και τον Κανόνα και πώς τους ενσωματώνει εμπρόθετα στην ποίησή του, αφήνοντας πια το δικό του αποτύπωμα στο ποιητικό στερέωμα.

Τελικά, η συλλογή Σε ανακηρύσσω Νικήτρια προτείνει μια νέα και τολμηρή ποιητική γραφή, με ειλικρίνεια συναισθημάτων, δύναμη και ένταση του ποιητικού λόγου και περιμένω με μεγάλο ενδιαφέρον να δω την εξέλιξη.

Ζωή Γαβριηλίδου

Καθηγήτρια Θεωρητικής Γλωσσολογίας, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Αντιπρύτανις Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης