(Κι η Γη λοιπόν εγέννησε πρώτα-πρώτα ίσο με τον εαυτό της τον Ουρανό, τον αστερόπληθον, να την σκεπάζει ως πέρα από παντού και για να γίνει των μακάριων των θεών το αιώνια στέρεο βάθρο. [Μετάφραση: Παναγής Λεκατσάς])
Ο ησιόδειος Ουρανός ανταποδίδει τα δώρα της Μάνας Γης, την καλύπτει, την προστατεύει, και για χάρη της διαφυλάσσει τα «πάντα». Οι δύο, ενωμένοι, συμβολίζουν το Εν, το Ανδρόγυνον, που ξεκινά, ωστόσο, από τη γυναίκα.
Στη νέα ποιητική συλλογή Από γη και ουρανό της Ειρήνης Χαβρεδάκη ο Ουρανός δεν είναι αυτός που καλύπτει, το όνομά του δεν συνδέεται με το σανσκριτικό Varunah, παρετυμολογία εξάλλου. Είναι Παρατηρητής, και συνάμα αστερόεις. Έχει μύρια αστέρια για μάτια και βλέπει κάθε λεπτομέρεια της ανθρώπινης δραστηριότητας, ενώ, με τις στιγμές που αιωρούνται, η ποιήτρια παραπέμπει εντέχνως σε προηγούμενη συλλογή της, Το δάκρυ του χρόνου. Στο νέο βιβλίο:
Οι στιγμές αστραφτερές αιωρούνται
τριγύρω πριν να γεννηθούν.
Καθρέφτης έχει γίνει
ο θόλος τ’ Ουρανού εδώ,
μάρτυρας σιωπηλός της Παρουσίας. («Παρατηρητής»)
Σημαντική η Παρουσία, καθώς βλέπουμε τον Ουρανό να μας βλέπει, παρών στην Ουσία ο ίδιος, πλάι στο Ον, καθρέφτης της Γης, να τη διακρίνει ως υπόσταση ορατή και αόρατη, φως γενναίο και αμφίλογο, πνεύμα ελεύθερο αλλά και γοητευμένο από την άβυσσο.
Ο άνθρωπος, αν και πολύ μικρός μπροστά στα αστέρια, δεν είναι λιγότερο σημαίνων. Δεν παύει να θυμάται ότι είναι γέννημα της Ύλης και του Πνεύματος, των δύο πρωταρχικών δυνάμεων του σύμπαντος, κατ’ εικόνα και ομοίωσιν και των δύο:
Μικροί στην κλίμακα του κόσμου,
μα απέραντοι, ζώντας
μέσα σ’ όλα τα ορατά
κι αόρατα που υπάρχουν. («Κατ’ εικόνα»)
Το φως γίνεται Ένα –η ουράνια γλώσσα, κάθε λέξημα και αστέρι–, καλεί με μελωδική φωνή τον αναγνώστη σε περιδιάβαση του σύμπαντος, που αναδεικνύεται τελικά σε «παλίρροια / από λέξεις και φως» («Κληροδότημα στον αναγνώστη»). Έτσι γεννιέται η Ποίηση, συνώνυμο της Δημιουργίας. Έτσι γεννιέται ξανά ο Κόσμος, προϊόν της Δημιουργίας, γράφεται σε λευκό χαρτί. Αυτή τη φορά μέσα από τα μάτια της Ποίησης, δηλαδή μέσα από τα μάτια του ποιητή και του αναγνώστη του. Οι συλλαβές χτίζουν τείχη να μας προστατέψουν από την άβυσσο, οι λέξεις χτίζουν τον κόσμο μας. Η ζωή ξαναγράφεται, άυλη ύλη της τα γραφήματα, τα φωνήματα. Με αντιμετάθεση, ο «πόνος» γίνεται «νωπός» και κερδίζει μακροβιότητα, το ίδιο και η πληγή, χάνει ένα φθόγγο και αναβλύζει σαν να ήταν πηγή («Γέννα»).
Ομοιοκαταληξίες σε νέα, λειτουργική, θέση μάς θυμίζουν μια λέξη που διαβάσαμε χωρίς προσοχή –αδικοπραξία, όταν πρόκειται για ανάγνωση του πιο πυκνού λόγου, της ποίησης–, και τώρα βλέπουμε να αποκτά νέα βαρύτητα. Μέτρο που ξεφεύγει από τους άλλους στίχους και παραπέμπει σε δημοτική ποίηση, ξαναφέρνει το εγκώμιο της Γης και του Ουρανού στην παράδοσή μας, στο αίμα μας. Διάλογος ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, σαν να χρειάζονταν το ένα το άλλο για να παίξουν σωστά τους ρόλους τους, το όνειρο να τρέφεται μέσα στο σκότος του ασυνειδήτου πριν γίνει δημιουργία:
«Πού πας;»
ρώτησε η άβυσσος το φως.
«Πάω να λευτερώσω τ’ όνειρο
κι ύστερα θα ’ρθω πίσω ξανά». («Πού πας;»)
Στην ποίηση της Χαβρεδάκη, ο Ουρανός δεν αντλεί τις ποικίλες μορφές του από τον Ησίοδο. Δεν είναι θεωνύμιο, πηγή βροχής, ή ο καλύπτων. Αλλά ούτε και από τις Γραφές. Δεν είναι η κατοικία του Θεού. Είναι η υψηλότερη κορυφή του σύμπαντος, άρα φορτισμένη με animus-άνεμο-πνεύμα και anima-ψυχή. Δημιουργεί ποίηση που παρασύρει τον αναγνώστη στον πηγαιμό για τη δική του Ιθάκη, το ταξίδι επιστροφής, σε μια πτήση πάνω από γαλάζια πελάγη, μέσα σε ρυθμό που εμπνέει και σαγηνεύει. Όλη η μαγεία τής διαδρομής κρύβεται στην αγάπη για τον συνάνθρωπο, και κυρίως για το ταίρι:
Σαν ανοιχτό παράθυρο του ονείρου
ήτανε της φωνής σου η μουσική,
ήλιος λαμπρός που στίχους
της αγάπης τραγουδούσε,
και έρεε στα κύματά του η ζωή.
Στις νότες σου ταξίδευε ο Ζέφυρος
και στου ουράνιου τόξου σου
τη γέφυρα αγκαλιάζονταν
ο ουρανός και η γη. («Το μπλε της καρδιάς»)
Από εμάς ξεκινά ο Ουρανός. Πετάει από το παράθυρο, το μάτι του σπιτιού μας, για να ξανάβρει τα μάτια τα δικά του, τα αστέρια. Στο μέσο του ταξιδιού, το ουράνιο τόξο χτίζει μια πολύχρωμη γέφυρα, για να συναντηθεί το ζευγάρι και να ξαποστάσει.
Διαβάζοντας τη νέα ποιητική συλλογή της Χαβρεδάκη, άθελά μας σκεφτόμαστε και ζούμε ποιητικά. Ο ρυθμός της γεννιέται από τον άνεμο και μας δίνει φτερά να πετάξουμε στην κορυφή του σύμπαντος, με την υπόσχεση να επιστρέψουμε, με μάτια γεμάτα φως, να ομορφύνουμε και πάλι τη γη. Και ο χρησμός θα πει:
«Ας γεννηθεί
ο κρυμμένος σου Λόγος,
προαιώνιος και άσπιλος,
και τη χαμένη σου αγνότητα
ας βρει,
εκεί που σμίγουν τα ποιήματα
κι οι λογισμοί». («Προμήνυμα»)
Μήπως αυτή η έντονη, αγνή ποιητικότητα που συναρπάζει τον αναγνώστη τής Ειρήνης Χαβρεδάκη ξεκίνησε αρχικά σαν μια περιπλάνηση ανάμεσα σε δύο νησιά του Αιγαίου, τη Σάμο και την Κρήτη;
