Τις πρώτες ημέρες της Δημιουργίας οι γνώσεις εμφανίζονται αποκλειστικά με εχθρικό προσωπείο. Μας εμποδίζουν να είμαστε υπάκουα, ταπεινά όντα, απρόσωπα θραύσματα του σύμπαντος. Αργότερα, ο Σωκράτης θα προσθέσει, με εντελώς διαφορετική πρόθεση, ότι η τέλεια γνώση, αυτή που οδηγεί στην καθαρότητα της ψυχής και το μεγαλείο του πνεύματος, οφείλεται στην αποδοχή της άγνοιας. Πάνω στην καλλιέργεια της μηδενικής γνώσης χτίζεται εφεξής η ανθρώπινη σοφία.

            Αυτή η βασική αντίφαση στη δημιουργία του σύμπαντος και του ανθρώπου που θα το υπηρετεί βρίσκεται στο κέντρο της σκέψης του σπουδαίου Νορβηγού ποιητή Ούλαφ Χ. Χάουγκ. Αναγνώστης των μεγάλων αρχαίων φιλοσόφων Ηράκλειτου, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, βασίζει την ποιητική περιπλάνησή του στη λογική, για να φτάσει στο βάθος των πραγμάτων. Η ανατροπή ανάγεται σε σημαντική οδό για να ανακαλύψει τη δική του σκέψη. Μόλις 16 χρονών μας εξομολογείται στο Ημερολόγιό του ότι έχει διαβάσει μόνο «626 βιβλία από τη βιβλιοθήκη. Λίγα είναι. Πολύ λίγα.» Για να συμπληρώσει ένα χρόνο μετά: «Δεν μου αρέσει πλέον το διάβασμα, δεν ικανοποιούμαι με ό,τι διαβάζω» (15). Εδώ, η δεύτερη πρόταση επιχειρεί να ανατρέψει την πρώτη. Απλώς δεν του αρέσει ή ορθώς δεν του αρέσει; Προφανώς, μετά την ανάγνωση εκατοντάδων βιβλίων, ο νεαρός αναγνώστης είναι έτοιμος να μελετήσει τον κόσμο γύρω του, κυρίως τη φύση. «Το υπερβολικό διάβασμα καταπνίγει το πνεύμα» (47-48), θα γράψει, ώριμος πλέον. Ωστόσο, δεν θα το αφήσει χωρίς διευκρίνιση, με έμμεση αναφορά στα χρόνια που πέρασε σε ψυχιατρική κλινική: «είναι απαραίτητο να διαβάζουμε καλά βιβλία για τη διανοητική μας υγεία» (63). Πολύ σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι, ενώ διαβάζει, νιώθει την ανάγκη να ξαναδιαβάσει τη σελίδα, να ξανακούσει, ταξιδεύοντας στο Υπερπέραν, κάθε λέξη, κάθε φθόγγο (113).

            Καθώς αναιρεί τα δικά του αποφθέγματα για την ανάγνωση, τονίζει πόσο ανασφαλής είναι η ανθρώπινη σοφία, πώς η ταλάντευση ανάμεσα σε δύο άκρα δεν οδηγεί αναγκαστικά στην αλήθεια. Έρεισμα και συνάμα αρχέτυπο, η μοναδική περιουσία τού ποιητή, το χαρτί (23), συνήθως λευκό, αλλά εδώ τονίζεται, για να σηματοδοτήσει το κατ’ εξοχήν χαρτί, καρπός του ιερού γάμου φωτός και γραφής, που αναδύεται από το πνεύμα-ανάγνωση, την αγνή σκέψη, τη μοναξιά του συγγραφέα, που οδηγεί στη δημιουργικότητα.

            Για να επιστρέψουμε στη Δημιουργία –πρωταρχική εκκίνηση της ζωής και του λόγου–, ας προσέξουμε πόσο ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι ο Χάουγκ συνδυάζει συχνά την ανάγνωση και τη γραφή, καλλιέργεια της ψυχής, με την καλλιέργεια του Κήπου. Ειδικά η ποίηση ενεργοποιεί ολόκληρο το είναι σου. Να είσαι καθ’ όλα έτοιμος όταν πιάσεις στα χέρια σου το λευκό χαρτί. Εξάλλου, στη σκέψη του, κάθε ανθρώπινη πράξη είναι ποίηση ή συνδέεται με την ποιητική γραφή. Λόγου χάριν:

            Προτού μάθεις να γράφεις ποίηση θα πρέπει να ξέρεις πώς να ακονίζεις το

δρεπάνι (169).

Ξέθαψα τις πατάτες. Παρέδωσα τα μήλα Τβέιτ. […] Εκλεπτυσμένες

διανοητικές ασκήσεις, αυτό είναι πιο πολύ η μοντέρνα ποίηση (183).

            Ωραίος καιρός, λιακάδα. Κλάδεψα τις μηλιές. Διάβασα λίγο (246).

            Λιμάρισα ένα πριόνι. Ποίηση είναι κι αυτό (253).

            Η ποίηση φέρνει τον άνθρωπο πιο κοντά στη φύση. Η φύση ανανεώνει τον ποιητή, για να δεχθεί, με νέο βλέμμα, πρώτα το Λόγο του Ποιητή ορατών τε πάντων και αοράτων και στη συνέχεια τον δικό του. Το νέο βλέμμα που κάποια στιγμή αποκτούμε πάντα γεννιέται από την επιστροφή στις ρίζες. Οι μεγάλοι παγκοσμίως, με τα φρούτα από τον οπωρώνα του, κυρίως το πολύσημο, επίμαχο φρούτο, το μήλο, είναι πάντα στο τραπέζι του: «Διαβάζω Μπωντλαίρ, όσο μπορώ με τα περιορισμένα γαλλικά μου. Είναι καιρός να πάω και να μπολιάσω μερικές μηλιές» (95). Η «αμαρτωλή» ποίηση του Γάλλου ποιητή αναζωογονεί τη μηλιά και τον ιερό μύθο της.

Εξάλλου, «Δεν γράφεις ποίηση. Η ποίηση εγγράφεται σε σένα» (30). Ήδη από το 1948 προετοιμάζει το δρόμο για τη θεωρία ποιητικής γραφής του Roland Barthes. Το  1965 θα δώσει έναν καίριο ορισμό της ποίησης που ισχύει ακόμη και σήμερα: «Η πραγματική ποίηση είναι μια ρυθμική έκφραση που βγαίνει από μέσα σου, ταυτίζεται με τον παλμό της καρδιάς σου και τίποτα δεν μπορεί να την αλλάξει!» (184)

Τόσο η φύση όσο και η ποίηση τον κάνουν να αναρωτηθεί: Τι είναι άνθρωπος; Τι είναι εγώ; Στην προσπάθειά του να απαντήσει στις ερωτήσεις του, συνειδητοποιεί ότι η γνώση του για τον άνθρωπο πηγάζει από την άγνοιά του για τον εαυτό του: «Ω, άνθρωποι! Δεν σας γνωρίζω! […] Δεν αναγνωρίζω τίποτα ούτε τον εαυτό μου» (17). Νιώθει την ανάγκη να βγει από την απομόνωσή του: «Όταν σκέπτομαι ή όταν μιλώ, νιώθω ότι δεν είμαι εγώ» (18). Σκέψη και ομιλία, τα χαρακτηριστικά του ανθρώπινου γένους, πηγάζουν από τον θεϊκό Λόγο.

Τα Ημερολόγια του ποιητή Ούλαφ Χ. Χάουγκ είναι μια απολαυστική περιπλάνηση μέσα στην παγκόσμια λογοτεχνία και τον πανανθρώπινο στοχασμό. Γίνονται πολύ ευαίσθητα και συγκρατημένα συναισθηματικά, όταν γνωρίζει την Μπούντιλ Κάπελεν, τη γυναίκα που θα αγαπήσει και θα παντρευτεί (265, 269). «Γύρω από την κατοικία του καλλιεργούσε ένα μηλεώνα με περίπου 200 μηλιές», μας πληροφορεί η Τούλα Παπαπάντου («Πρόλογος», 11). Οι μηλιές παραπέμπουν στον πρωταρχικό Κήπο, όπως άλλωστε και ο Πύργος του Montaigne: «Κάθομαι λοιπόν εδώ σαν τον Μονταίν στον πύργο του» (270). Ένας κήπος γίνεται πύργος, γίνεται ποίημα. Ο χώρος αναγεννιέται, γεννά τη φαντασία, μεταμορφώνεται. Και όσο κι αν η σκέψη και η περιέργεια είναι αντίθετες με την κατάκτηση του κήπου, ο άνθρωπος, ποιητής και καλλιεργητής, εγκαθίσταται στον δικό του Κήπο, τον καλλιεργεί, γράφει ποίηση πάνω σε άσπρο, αμόλυντο χαρτί. Οι ανατροπές αναδεικνύουν τη συνέχεια της πρωτόγονης σκέψης. Το αρχέτυπο άλογο αντικαταστάθηκε χωρίς πολύ σκέψη από το αρχέτυπο τραίνο, ο κήπος από το πνεύμα, η καλλιέργεια της γης περπατά χέρι-χέρι με τη γραφή.

Η Νορβηγική Λέσχη Ανάγνωσης προσκαλεί τον Χάουγκ να επιμεληθεί μια ανθολογία ποίησης, με θέμα την αγάπη (245). Αρνείται αυθόρμητα. Το θεωρεί πολύ φυσιολογικό ότι δεν είναι ειδικός σε θέματα αγάπης. Και όμως πολλοί από εμάς θα θέλαμε να διαβάσουμε μια ανθολογία για την αγάπη που δεν είναι αποκλειστικά έρωτας αλλά και αγάπη για τον συνάνθρωπο που καλλιεργεί τη γη, για τους συγγραφείς όλων των ηπείρων, για την ίδια τη γη, που ξαναγίνεται Παράδεισος για χάρη μας, και για τον λόγο, συνάμα ουράνιο και γήινο, που μας εμπνέει.

Η εξαιρετική μετάφραση της Τούλας Παπαπάντου ρέει σαν το νερό που δροσίζει τις μηλιές του ποιητή. Οι σημειώσεις της μας βοηθούν να διαβάζουμε απρόσκοπτα. Ο Πρόλογός της και το Ευρετήριο, 13 σελίδες με ονόματα, από την παγκόσμια λογοτεχνία και φιλοσοφία, που σχολιάζει ο Χάουγκ, αποκαλύπτουν το εύρος των γνώσεων του επιφανούς Νορβηγού καλλιεργητή του Κήπου και του Λόγου.

[1] Η έκδοση χρηματοδοτήθηκε από τη NORLA, Norwegian Literature Abroad.