Αναζήτησα τον εαυτό μου.2
Η φύση αγαπά να κρύβεται.
Όλα προχωρούν, τίποτε δεν μένει σταθερό.
Στα ίδια ποτάμια και μπαίνουμε και δεν μπαίνουμε, και είμαστε και δεν
είμαστε.3
Το ίδιο είναι και το ζωντανό και το νεκρό, και το ξύπνιο και το κοιμισμένο, και το νέο και το γηραιό· γιατί ετούτα όταν μεταβληθούν είναι εκείνα, και εκείνα όταν μεταβληθούν είναι ετούτα.4
Η αφανής αρμονία ανώτερη της φανερής.
Αυτόν τον κόσμο, τον ίδιο για όλους, δεν τον έπλασε ούτε κάποιος θεός ούτε κάποιος άνθρωπος, αλλά ήταν πάντα και είναι και θα είναι αιώνιο πυρ, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.5
Τα πέρατα της ψυχής προχωρώντας δεν θα μπορέσεις να τα βρεις, όποιο δρόμο κι αν πάρεις· τόσο βαθύ λόγο έχει.6
Κακοί μάρτυρες για τους ανθρώπους είναι τα μάτια και τα αυτιά, αν έχουν βάρβαρες ψυχές.
Παιδιών παιχνίδια (οι ανθρώπινες γνώμες).
Ο πιο σοφός απ’ τους ανθρώπους απέναντι στον θεό φαίνεται πίθηκος και στη σοφία και στην ομορφιά και σε όλα τ’ άλλα.
Ο χαρακτήρας του ανθρώπου είναι η μοίρα του.7
Την έπαρση μάλλον πρέπει να σβήνει κανείς παρά την πυρκαγιά.
Όχι εμένα αλλά τον λόγο αφού ακούσετε, είναι σοφό να ομολογήσετε ότι Όλα είναι ΄Ενα.
-
Ο μεγάλος φιλόσοφος Ηράκλειτος (540-480 π. Χ.), ένα από τα πιο λαμπρά πνεύματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, καταγόταν από την ΄Εφεσο, από επιφανή οικογένεια. Παραδίδεται ότι εκχώρησε τα δικαιώματά του στον αδελφό του και έζησε βίο λιτό στοχαζόμενος. Περιφρονούσε τους συμπολίτες του για τη διαφθορά τους και για τον τρόπο που πολιτεύονταν (ήταν αριστοκράτης και αντιδημοκράτης) και απείχε από τα κοινά. Σύμφωνα με ένα ανέκδοτο, όταν του ζήτησαν να θεσπίσει νόμους, αδιαφόρησε, επειδή είχε επικρατήσει κακή διακυβέρνηση στην πόλη, και αποτραβήχτηκε στο ιερό της ΄Αρτεμης όπου έπαιζε με τα παιδιά κότσια. Και καθώς μαζεύτηκαν γύρω του οι Εφέσιοι, τους είπε: « Γιατί απορείτε, πανάθλιοι; ΄Η δεν είναι καλύτερο να κάνει κανείς αυτό, από το να πολιτεύεται μαζί σας;» Με τα χρόνια λέγεται ότι κατάντησε μισάνθρωπος και περιφερόταν ολομόναχος στα βουνά τρεφόμενος μόνο με βότανα. Πέθανε σε ηλικία εξήντα ετών, κατά μία εκδοχή από υδρωπικία. Για τον χαρακτήρα του, ένας αρχαίος συγγραφέας τού αποδίδει μελαγχολία, ένας άλλος υπεροψία, και ένας τρίτος τον χαρακτηρίζει χλευαστή − είναι αλήθεια ότι ο Ηράκλειτος καταφέρεται βίαια κατά της ανθρώπινης βλακείας, μεταχειριζόμενος για τον σκοπό αυτό την καυστική ειρωνεία, και επίσης ασκεί ζωηρή πολεμική κατά της καθιερωμένης θρησκείας. Το σύγγραμμά του Περὶ Φύσεως χωρίζεται σε τρία μέρη με θέματά τους το σύμπαν, την πολιτική και τη θεολογία, απέκτησε μεγάλη φήμη και μελετήθηκε πολύ ήδη στους αρχαίους χρόνους, μολονότι θεωρήθηκε από τους περισσότερους δυσνόητο, κυρίως εξαιτίας του γριφώδους ύφους του, εξού η προσωνυμία Σκοτεινός που απένειμε στον φιλόσοφο η αρχαιότητα. Λένε πως, όταν ο Σωκράτης διάβασε το παραπάνω έργο, είπε γι’ αυτό ότι Δηλίου γέ τινος δεῖται κολυμβητοῦ, δηλαδή χρειάζεται έναν Δήλιο κολυμβητή για να το κατανοήσει κάποιος ( οι κάτοικοι της Δήλου φημίζονταν ως δεινοί κολυμβητές ). Από αυτό σώζονται μόνο αποσπάσματα.
Η ουσία της φιλοσοφίας του Ηρακλείτου εμπερικλείεται στη λακωνική φράση τὰ πάντα ῥεῖ, τα πάντα μεταβάλλονται − φράση που δεν βρίσκεται στα σωζόμενα αποσπάσματά του, και θεωρείται ότι διαμορφώθηκε από μεταγενεστέρους, οι οποίοι έτσι συνόψισαν μία από τις βασικές διδασκαλίες του. Κάθε μεταβολή, η ύπαρξη κάθε πράγματος είναι, κατά τον Ηράκλειτο, αποτέλεσμα της σύγκρουσης αντιθέτων ενεργειών, όπως φθορά-γένεση, ζωή-θάνατος, με άλλα λόγια οφείλεται σε μια αναμέτρηση· αυτό εκφράζει το έτερο δόγμα του φιλοσόφου, ότι ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων, ο βασιλιάς όλων. Ωστόσο, όλες οι αντιθέσεις συνδέονται ταυτόχρονα με μία σταθερή ενότητα· τη μεγάλη τάξη του κόσμου, τον θεϊκό νόμο, που τον αποκαλεί Λόγον (νους, λογική) ή θεόν. Και όπως ο Λόγος υπάρχει μέσα σε όλα τα όντα, έτσι υπάρχει και μέσα στην ψυχή του ανθρώπου. Ο θείος Λόγος είναι το Ένα, το μόνο Σοφό που κατέχει την πραγματική γνώση, σε αντίθεση με την ανθρώπινη ύπαρξη που δεν έχει σοφία. Και για να νιώσει ο άνθρωπος τον Λόγο, για να καταλάβει τον Νόμο που ως μια ενότητα αντιθέσεων αποτελεί την ουσία του κόσμου, πρέπει να απελευθερωθεί από τις αισθήσεις, τα όρια του ιδιωτικού του κόσμου και την πλάνη ότι υπάρχει αλήθεια στην ατομική λογική. Τον αιώνιο, μη αισθητό Λόγο ο Ηράκλειτος τον συμβολίζει με ένα υλικό στοιχείο, το πῦρ, το αιώνια μεταβαλλόμενο.
Η σκέψη του Ηρακλείτου άσκησε μεγάλη επίδραση τόσο στην αρχαία, όσο και στη σύγχρονη φιλοσοφία.
2) Με αυτόν τον τρόπο ο Ηράκλειτος, χωρίς να είναι μαθητής κανενός, συνέλαβε το φιλοσοφικό του σύστημα. Και αυτή ακριβώς είναι η μεγαλόπνοη σύλληψή του: Από τον απλό υλισμό των τριών πρώτων Ιώνων φιλοσόφων περνάει, με τη στροφή τού ανθρώπου μέσα στο βάθος της ψυχής όπου ανακαλύπτει τον κοινό λόγο, σε πολύ βαθύτερη θεώρηση του κόσμου και ανοίγει έναν νέο δρόμο στη φιλοσοφική σκέψη. Σκοπός της εξερεύνησης του εαυτού του δεν είναι η αναζήτηση του ατομικού ψυχισμού, αλλά της ουσίας, του είναι του ανθρώπου, που αποτελεί μέρος του μεγάλου Όλου.
3) Το ποτάμι συμβολίζει το γίγνεσθαι του κόσμου, που μοιάζει με συνεχή ροή. Όπως δεν μπορεί να πει κανείς ότι μπαίνει μέσα στο ίδιο ποτάμι όπου υπάρχει συνεχώς νέο ρεύμα, έτσι κι εμείς δεν είμαστε ποτέ οι ίδιοι. « Είμαστε και δεν είμαστε», γιατί στο μεταξύ έχουμε αλλάξει.
4) ΄Ο,τι γίνεται μέσα στον κόσμο ενώνεται με το αντίθετό του, το ένα οδηγεί αέναα στο άλλο. Στη βάση αυτής της σύνθεσης των αντιθέτων ονόμασε στη νεότερη εποχή ο Χέγκελ τη σκέψη του Ηρακλείτου διαλεκτική.
5) Με τη θέση του αυτή ο Ηράκλειτος καταρρίπτει τις μυθολογικές κοσμογονίες του Ομήρου και Ησιόδου.
6) Ο Λόγος κατοικεί στο βάθος της ψυχής αόρατος και ακατανόητος για τους πολλούς.
7) H μοίρα ορίζεται στο πρωτότυπο ως δαίμων. Οι αρχαίοι πίστευαν πως ό, τι συνέβαινε στους ανθρώπους χωρίς να το προκαλέσουν οι ίδιοι το έφερνε ο δαίμων, μια ανώτερη θεία δύναμη, ένα πνεύμα που συντρόφευε κάθε άτομο από τη γέννησή του και καθόριζε το πεπρωμένο του. Και αν αυτός ο δαίμονας είναι καλός, κάνει τον άνθρωπό του εὐδαίμονα, αν είναι κακός, τον κάνει δυσδαίμονα, δηλαδή δυστυχισμένο. Την αντίθεσή του σε αυτή την πολύ παλιά δοξασία διακηρύσσει ο Ηράκλειτος, υποστηρίζοντας ότι η μοίρα του ανθρώπου δεν εξαρτάται από την επέμβαση μιας εξωτερικής δύναμης, αλλά ο δαίμων, η μοίρα του ανθρώπου είναι μέσα του, είναι ο χαρακτήρας του.
