(Σχόλια στο βιβλίο της Σ. Σταυρακοπούλου: Τα Εσώψυχα του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Μία εκ βαθέων δεκαετής συνομιλία 2004-2012)

1.

Πρόσφατα (τον Οκτώβριο του 2022) κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ στη Θεσσαλονίκη το βιβλίο του Πέτρου Μπέσπαρη, Τα αποδιδόμενα στον Ντίνο Χριστιανόπουλο, Σχόλια στο βιβλίο της Σ. Σταυροπούλου: Τα Εσώψυχα του Ντίνου Χριστιανόπουλου (Μία εκ βαθέων δεκαετής συνομιλία 2004-2012). Πρόκειται για ένα προσεγμένο βιβλίο 320 σελίδων, 14×21, με καλή σχεδίαση εξωφύλλου που κερδίζει τον αναγνώστη του από την γραφή του, τις πληροφορίες του και τη διαχείριση του περιεχομένου του που καλύπτει τα εξής τέσσερα μέρη:

Πρόλογος, σσ. 15-19

Τα αποδιδόμενα και ο σχολιασμός τους, σσ. 21-172

Ευρετήριο Ονομάτων,  σσ. 173-216

Κείμενα, σσ. 217-316

Στον σύντομο πρόλογό του το βιβλίο μάς φανερώνει τον λόγο που οδήγησε ως κίνητρο τον συγγραφέα του να γράψει το συγκεκριμένο βιβλίο. Κι ο λόγος δεν είναι άλλος από το γεγονός ότι κι ο ίδιος, ο Πέτρος Μπέσπαρης, ο συγγραφέας του βιβλίου, είναι ένας εκ των πολλών με τους οποίους ασχολήθηκαν, ως μη όφειλαν, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και η συνομιλήτριά του Σωτηρία Σταυρακοπούλου, η οποία και δημοσίευσε τα λεγόμενά τους (κοινώς τα έβγαλε στο παζάρι, όπως εύστοχα λέει ο λαός μας)· αυτά  που οι ίδιοι τα χαρακτηρίζουν ως μουχαμπέτι, και δεν είναι άλλο από αυτό που όλοι μας το λέμε, αλλιώς, κουτσομπολιό. Μια φλύαρη πολυετής κουβέντα  που αδικεί συλλήβδην τους πάντες. Διαβάζουμε, επίσης, στον πρόλογο ότι ο Μπέσπαρης αποδελτίωσε το πολυσέλιδο βιβλίο της Σ. Σταυρακοπούλου εστιάζοντας την προσοχή του και σε όσα άλλα πρόσωπα, λογοτέχνες, κριτικούς λογοτεχνίας, δημοσιογράφους κ.ά. της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης, κυρίως, πέραν του εαυτού του, που και αυτοί δέχτηκαν εξ ίσου με αυτόν ή και περισσότερες πικρόχολες κριτικές από τους δυο συζητητές. Και αφού καταγράφει με σχολαστικότητα τα σχετικά αποσπάσματα, όπου εντοπίζονται τα όποια πικρόχολα σχόλια των δύο συνομιλητών, στο ‘μουχαμπέτι’ τους, φροντίζει να μας δώσει και το δικό του προσωπικό σχόλιο, ως αντίλογο, θέλοντας να αποκαταστήσει την τάξη με όσα αυτός ο ίδιος γνωρίζει. Και έτσι μετατρέπεται στο πρόσωπο που, με όσα τεκμήρια έχει στη διάθεσή του είτε από διαβάσματά του είτε από διαπροσωπικές σχέσεις και γνωριμίες, ανταπαντά στην πικρόχολη και αβάσιμη εν πολλοίς κριτική των δύο, του Ντίνου Χριστιανόπουλου και της Σ. Σταυρακοπούλου. Ακριβώς, αυτήν τη διάσταση και με ανάρτησή του στο fb(1-12-2022) ο δημοσιογράφος  Χρίστος Ζαφείρης επισημαίνει. Παραθέτω το σχετικό δημοσίευμα, με το οποίο και συμφωνώ απόλυτα. Γράφει:

«Μέσα στα τρέχοντα ζόρικα προβλήματα του παρόντος είναι κάπως παράταιρο να ασχολείται κανείς με τις κακίες που φέρεται ότι ξεστόμισε για ομοτέχνους του ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος και καταγράφηκαν σε βιβλίο από πανεπιστημιακή καθηγήτρια. Βέβαια, πολλοί που τους «έλουσε» ο Ντίνος με κακιούλες, ασύστολα ψεύδη και συκοφαντίες, αλλά και άνθρωποι του λογοτεχνικού συναφιού, δημοσιογράφοι και διανοούμενοι αντέδρασαν με απαντητικές κριτικές και άρθρα στον Τύπο. Ήταν θέμα ηθικής τάξεως και δεοντολογίας, αλλά και δικαιολογημένη απάντηση και αποκατάσταση των θιγομένων για τις ασύστατες καταγραφές. Το βιβλίο που είχε προκαλέσει τον σάλο είναι της Σ. Σταυρακοιπούλου «Τα εσώψυχα του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Μια εκ βαθέων δεκαετής συνομιλία 2004-2012» που εκδόθηκε το 2019 από τον Ιανό.

Ένας από τους «στόχους» της γλώσσας του Χριστιανόπουλου, ο φιλόλογος και συγγραφέας Πέτρος Μπέσπαρης αντέδρασε πιο συστηματικά με πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Τα αποδιδόμενα στον Ντίνο Χριστιανόπουλο», εκδόσεις Κυριακίδη. Σ’ αυτό καταγγέλλει και αποδομεί τα όσα ψευδή και ανυπόστατα αποδίδονται στο πρόσωπό του, σε φίλους του, αλλά και σε άλλα πρόσωπα που γνώριζε και είχε προσωπική άποψη ο συγγραφέας. Είναι ένα ήρεμο και τεκμηριωμένο κείμενο, που απαντά στα ψεύδη και τις ιδεοληψίες του αφηγητή-ποιητή, χωρίς οργή που θα ήταν δικαιολογημένη. Ο Πέτρος Μπέσπαρης καταγράφει συστηματικά σελίδα σελίδα τις επίδικες αναφορές του Χριστιανόπουλου (συνολικά σε 160 σελ. του βιβλίου του) και τις σχολιάζει απορρίπτοντας τα ψεύδη και παραθέτοντας πληροφορίες που αποκαθιστούν τα πραγματικά δεδομένα όσων κατακρίνει ή επαινεί…

Παραθέτει επίσης εκτενές ευρετήριο των ονομάτων που αναφέρονται στο βιβλίο του και αναδημοσιεύει 28 κείμενα-σχόλια συγγραφέων, κριτικών, δημοσιογράφων που είδαν το φως της δημοσιότητας σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα για τα «Εσώψυχα», την έκδοση για τον Χριστιανόπουλο.

Ο Μπέσπαρης, αλλά και άλλοι σχολιαστές (και η δική μου θέση) δεν τα βάζει με τον Χριστιανόπουλο αλλά «με αυτούς που τον ‘εκμεταλλεύτηκαν’ και διατείνονται πως τον αγαπούν (σ.σ., τη συγγραφέα και τον εκδότη), έπρεπε να τον προφυλάξουν. Διαφορετικά ας εξέδιδαν το βιβλίο όταν ο Ντίνος ήταν όρθιος, όταν μπορούσε να καταλάβει τι περιέχει αυτό το λιβελογράφημα… Είμαι σίγουρος, όπως και πολλοί άλλοι, πως για πολλά που του αποδίδονται πως τα είπε, τελικά δεν τα είπε, σε πολλές περιπτώσεις παρασύρθηκε μιλώντας κατ’ ιδίαν με κάποιον. Η συζήτηση πήγαινε εκεί που ήθελε η καταγραφέας. Κρίμα για την υστεροφημία του Ντίνου, τον αδικεί πολύ…».

Στο μέρος του βιβλίου του Μπέσπαρη που έχει τίτλο «Τα αποδιδόμενα και ο σχολιασμός τους», σσ. 21-172, γίνεται με σχολαστικότητα αυτό που ήδη προανέφερα. Ο συγγραφέας καταγράφει όλα τα αποσπάσματα του βιβλίου της Σταυρακοπούλου για τα πρόσωπα που θίγονται και για τα οποία ο ίδιος έχει διαφορετική άποψη. Και αφού σημειώνει τη σχετική σελίδα του κάθε αποσπάσματος, παραθέτει στη συνέχεια το δικό του σχόλιο. Μάλιστα, θέλοντας να διαφυλάξει την υστεροφημία του Ντίνου Χριστιανόπουλου, πιστεύοντας ότι αν ήταν σε πνευματική διαύγεια (που ως γνωστόν τα τελευταία χρόνια δεν ήταν), δεν θα συμφωνούσε ή και θα απέτρεπε να βγουν όλα αυτά τα ‘εσώψυχα’ σε βιβλίο, αποδίδει την όλη ευθύνη της δημοσιοποίησης όλων αυτών των πικρόχολων σχολίων στη συγγραφέα Σ. Σταυρακοπούλου, η οποία δεν φρόντισε να προφυλάξει τον ποιητή στα όποια λεγόμενά του και να διαφυλάξει την υστεροφημία του. Γιατί, πράγματι, ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ο οποίος για χρόνια, παρά τις γνωστές αθυροστομίες του, είχε σημαντική και ξεχωριστή συμβολή στα γράμματα και στα λογοτεχνικά πράγματα της Θεσσαλονίκης και της χώρας μας, με το έργο του, τη ΔΙΑΓΩΝΙΟ και τη Μικρή πινακοθήκη του, δεν άξιζε τέτοιας κατάληξης.

Με το σχολαστικό Ευρετήριο των ονομάτων που ακολουθεί στο βιβλίο του Μπέσπαρη καταγράφονται οι σελίδες σχολαστικά και όλα τα ονόματα που γίνονται θέμα κουτσομπολιού στο βιβλίο της Σταυρακοπούλου.  Βλέποντάς τα όλα αυτά και παίρνοντας υπόψη ότι το συγκεκριμένο βιβλίο της Σταυρακοπούλου πλησιάζει τις 1000 περίπου σελίδες, ο καθένας μπορεί να καταλάβει ότι οι συνομιλητές, όπως παρουσιάζονται, στα δέκα κοντά χρόνια που καλύπτει το κουβεντολόγι τους, πήραν το φτυάρι και προσπάθησαν, όπως πολλοί βάσιμα διατείνονται, αδιακρίτως να θάψουν κόσμο και κοσμάκη.

Στο τελευταίο μέρος του βιβλίου, με τον τίτλο Κείμενα, σελ. 217-316, ο Μπέσπαρης παραθέτει είκοσι οκτώ (28) κείμενα δημοσιογράφων, κριτικών της λογοτεχνίας, λογοτεχνών κ.ά. με σημαντική παρουσία στον χώρο τους, ο καθένας και η καθεμιά, όπου στην πλειονότητα κατακρίνουν τη Σ. Σταυρακοπούλου ότι για λόγους πέραν της συμβολής της σε θέματα γραμματολογίας, που είναι και η επαγγελματική της ενασχόληση ως διδάσκουσας στο Α.Π.Θ. και ως συγγραφέως, πέτυχε να κατακρημνίσει την προϋπάρχουσα φήμη του συνομιλητή της, που -όπως λένε-  ο ίδιος για κανένα λόγο δεν θα επέτρεπε αν είχε νοητική διαύγεια να κυκλοφορήσει το συγκεκριμένο βιβλίο της.

2.

Ο Πέτρος Μπέσπαρης είναι γνωστός φιλόλογος της Θεσσαλονίκης. Έχει έντονη παρουσία ως εκπαιδευτικός  (συνταξιούχος πια) σε σχολεία της πόλης, αλλά και ως λογοτέχνης και συγγραφέας βιβλίων, και με διακρίσεις. Είναι αισθητή η παρουσία του στον σύλλογο των φιλολόγων, αποφοίτων του Α.Π.Θ., που από πολλά χρόνια εκδίδουν το ιστορικό περιοδικό Ο ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ στο οποίο έχουν αρθρογραφήσει σημαντικά πρόσωπα από τον χώρο της δευτεροβάθμιας και της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, πρόσωπα που σχετίζονται με πτυχές της φιλολογικής και της παιδαγωγικής επιστήμης. Ψυχή του περιοδικού, μέχρι τον θάνατό του, ήταν ο διακεκριμένος φιλόλογος και καθηγητής του Α.Π.Θ., Χρήστος Τσολάκης, που όλοι όσοι, με κάποιο τρόπο συναντηθήκαμε μαζί του, τον θυμόμαστε με αγάπη.

 Όταν έγινε γνωστή η πληροφορία ότι η Σωτηρία Σταυρακοπούλου θα κυκλοφορούσε πολυσέλιδο βιβλίο, από τον ΙΑΝΟ, με περιεχόμενό του  απόψεις και άλλα θέματα από μακροχρόνιες συζητήσεις της με τον γνωστό ποιητή, πεζογράφο, δοκιμιογράφο κ.ά. πολλά της Θεσσαλονίκης Ντίνο Χριστιανόπουλο, που ο ίδιος τα χαρακτήριζε με την λέξη μουχαμπέτια, όχι μόνο δεν χαιρετίστηκε από πολλούς η έκδοση του συγκεκριμένου βιβλίου ως κάτι το εκδοτικά αναμενόμενο αλλά, αντίθετα, διαβάσαμε διάφορα σχόλια, σε ψηφιακά μέσα κ.ά., που είδαν το φως της δημοσιότητας, με έντονες αντιρρήσεις από πολλούς και εγνωσμένης αξίας λογοτέχνες, ποιητές, συγγραφείς, κριτικούς κλπ., που ήταν εντελώς αντίθετοι προς την κυκλοφορία του βιβλίου, το  οποίο δεν είχε τύχει της τελικής έγκρισης του Ντίνου Χριστιανόπουλου, επειδή, λόγω άνοιας και άλλων προβλημάτων υγείας, κατά τα

Εικόνα του εξωφύλλου του βιβλίου

τελευταία χρόνια της ζωής του, ο ίδιος ο ποιητής ήταν αδύνατο να έχει επικοινωνία με το περιβάλλον του. Οι αντιδράσεις προέρχονταν για τον λόγο ότι το συγκεκριμένο βιβλίο της Σ. Σταυρακοπούλου έβριθε πικρόχολων χαρακτηρισμών, προσβλητικών για ένα σωρό ανθρώπους των γραμμάτων, της ποίησης, της λογοτεχνίας και της επιστήμης, από Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Ελλάδα, πολλοί από τους οποίους δεν είναι ούτε καν  στη ζωή για να εκφράσουν κι αυτοί την άποψή τους για τα καταλογιζόμενα σε αυτούς, αν καταδέχονταν, φυσικά, να υποβιβάσουν το επίπεδό τους τόσο χαμηλά, όπου κινείται το σχετικό, ακατάσχετο κουβεντολόι του Ντίνου Χριστιανόπουλου με τα μουχαμπέτια του προς τη συγγραφέα του βιβλίου. Η Κατερίνα Σχινά στο ATHENS Voice.gr (3/10/2019), μεταξύ άλλων έγραψε:

[..].Οι πάντες γνωρίζουμε πόσο αθυρόστομος, χολερικός, σαρκαστής υπήρξε στον ιδιωτικό του βίο ο Ντίνος Χριστιανόπουλος·  πόσο του άρεσε να «στολίζει» με χαρακτηρισμούς κριτικούς και λογοτέχνες, πόσο επιρρεπής ήταν στο κουτσομπολιό. Όμως παραμένει αμφίβολο αν ήθελε όλα αυτά τα σχόλια , που ανταλλάσσονται μεταξύ φίλων κατ’ ιδίαν, κεκλεισμένων των θυρών, «για να γελάσουμε», (…) να δημοσιοποιηθούν (..). Τι εισφέρει το βιβλίο της Σταυρακοπούλου στη γνώση μας για τον άνθρωπο και το έργο; (….) Η συγγραφέας και οι φίλοι της αναδεικνύονται σε προνομιακούς συνομιλητές του Χριστιανόπουλου, αναλύονται εις βάθος, επαινούνται·  οι «αντίπαλοι», πραγματικοί ή φανταστικοί, καταποντίζονται, πολλοί χωρίς τη δυνατότητα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους (αν έμπαιναν, βέβαια στον κόπο, γιατί μάλλον θα απαξιούσαν) αφού δεν ζουν πια. […].  (σ. 266)

Είναι χαρακτηριστικό πως και η ίδια η Σταυρακοπούλου, όπως και ο εκδότης του βιβλίου της έγραψαν ότι δεν συμφωνούσαν για όλους αυτούς τους χαρακτηρισμούς, αλλά υπερασπιζόμενοι  -έτσι λένε-  την ελευθερία του λόγου για τον Χριστιανόπουλο η πρώτη, δήλωσε ότι δεν άλλαξε ούτε κεραία από το κουβεντολόι κι ο δεύτερος ότι η γραμματολογία έχει να κερδίσει πολλά γιατί στο πολυσέλιδο βιβλίο των 950 κοντά σελίδων γράφονται και άλλα χρήσιμα πράγματα εκτός από το λεκτικό θάψιμο πολλών. Συγκεκριμένα στο βιβλίο του Μπέσπαρη διαβάζουμε από δημοσίευμα του Μηνά Βιντιάδη στην εφημερίδα ΠΟΝΤΙΚΙ (21/12/2019). Αναφέρεται σε συζήτησή του με τον Νίκο Καρατζά: (σ. 268)

Στην ερώτηση τι ήταν αυτό που ξεσήκωσε αντιδράσεις από μερικούς πνευματικούς ανθρώπους, ο Νίκος Καρατζάς απάντησε:

[…]Το βιβλίο, ναι, περιέχει πολλά αιχμηρά, καυστικά, πικρόχολα σχόλια για πολλούς, μεταξύ των οποίων και για μένα  ]σημ. τον Νίκο Καρατζά[  τον ίδιο, που είναι απολύτως ανακριβή. Ως εκδότης δεν συνυπογράφω αυτά τα σχόλια και δεν τα συμμερίζομαι, αλλά είμαι υποχρεωμένος να σεβαστώ την ελευθερία του λόγου, της γνώμης, της έκφρασης του μεγάλου δημιουργού που σφράγισε με το έργο του και την συνολικότερη παρουσία του, την εποχή του […]. (σ. 268).

Και συμπληρώνει:

[…]Εκφράζω τη λύπη μου για όποια στενοχώρια μπορεί να δημιουργηθεί από τα αιχμηρά σχόλια. Σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα, ανακατεύει οικογένειες ανθρώπων που τον αγάπησαν και του συμπαραστάθηκαν με τρόπο συγκινητικό, με πολλές, ενδεχομένως, ανακρίβειες που πληγώνουν αυτούς τους ανθρώπους[…].

Και στην ερώτησε αν έγιναν από την πλευρά του εκδοτικού οίκου οι κινήσεις για να μη δημιουργηθεί οποιοδήποτε πρόβλημα η απάντηση ήταν:

[…].Ως φιλόλογος και επιμελήτρια η καθηγήτρια κυρία Σταυρακοπούλου θεώρησε ότι δεν είχε το δικαίωμα να λογοκρίνει την συνομιλία της με τον ποιητή. Απ’ το βιβλίο αφαιρέθηκαν μόνο κάποιες υβριστικές φράσεις και αναφορές σε πρόσωπα, μετά από υπόδειξη δικηγόρου, που στοιχειοθετούν το αδίκημα της προσβολής προσωπικότητας […]. (σ. 268).

d

Δεν διάβασα κι ούτε πρόκειται μάλλον να διαβάσω το πόνημα της Σ. Σταυρακοπούλου μετά τα όσα της καταλογίζουν. Το βιβλίο του Πέτρου Μπέσπαρη μου ήταν πλήρως κατατοπιστικό και επαρκέστατο σε τεκμηρίωση για όλες αυτές τις αχαρακτήριστες μικρότητες των εσώψυχων, που φαίνονται να αποδίδονται στον Ντίνο Χριστιανόπουλο. Όταν τα εσώψυχα ενός ανθρώπου δεν είναι μια εκ βαθέων μαρτυρία κι ένας πόνος του πυρήνα της ψυχής του, τότε η πλούσια ελληνική γλώσσα με άλλο ως πρώτο, οσμηρό συνθετικό της ψυχής τον χαρακτηρίζει. Κι είναι κρίμα γι’ αυτό, αφού άλλη γνώμη για τη συμβολή του Ντίνου Χριστιανόπουλου στα γράμματα έχουμε πολλοί. Θεωρώ, λοιπόν, κι εγώ, -με όση αξία έχει η  ταπεινή μου γνώμη- ότι αν ήθελε η συγκεκριμένη συγγραφέας,  ως προνομιούχα συνομιλήτρια με τον ποιητή και φίλο της Ντίνο Χριστιανόπουλο, να τον προστατεύσει,  δεν θα έπρεπε να βγάλει όλα αυτά τα άπλυτα των ανεπίτρεπτων κουτσομπολιών τους στη φόρα. Έτσι όπως ενήργησε, με τη λογική, δηλαδή, ‘κουτσομπόλας’, (σαν εκείνες τις παλιές των ελληνικών ταινιών που πιάνανε στασίδι έξω από τη πόρτα του σπιτιού τους και γλωσσότρωγαν όποια και όποιον περνούσε, ώστε να θέλει -που λέει ο λόγος- ξεμάτιασμα), δε συμβάλλει σε καμιά έρευνα και δεν κάνει πιο πλούσια τη νεοελληνική γραμματεία. Κι αν μεν ο Ντίνος Χριστιανόπουλος έχει περάσει στην όποια κοινή γνώμη ως ένας κουτσομπόλης και αθυρόστομος -και το είχε ως καμάρι του, μάλιστα- και πως, μια και πέθαινε, ήταν αποφασισμένος να πει όσα είπε -κι ας έλεγαν οι θιγόμενοι ό,τι ήθελαν-, η έκδοση του συγκεκριμένου βιβλίου φοβάμαι ότι λειτούργησε με σκοπό να εκτεθεί και η ίδια συγγραφέας του, που τάχα θα πρόβαλε ως επιχείρημά της την ελευθερία δήθεν της έκφρασης της γνώμης. Νομίζω ότι, αν η συγγραφέας αποσκοπούσε στο να μη χαθεί το υλικό αυτό, παρότι είχε κάποιες προσωπικές διαφωνίες, όπως είπε, θα έπρεπε για τον κάθε θιγόμενο να κάνει αυτή η ίδια σοβαρή έρευνα και να πει και τον δικό της λόγο, ενισχύοντας ή τα λεχθέντα του Χριστιανόπουλου, ή σχολιάζοντάς τα και ανατρέποντας τα με όποια στοιχεία η ίδια κατείχε, κάτι που ευτυχώς το έκανε ο Πέτρος Μπέσπαρης στο δικό του απαντητικό βιβλίο. Διότι, αν ούτε ο Ντίνος Χριστιανόπουλος ούτε η Σ. Σταυρακοπούλου γνώριζαν διατύπωση και διάσταση από τη φυσική του γνωστού ως τρίτου νόμου του Νεύτωνα, της δράσης και αντίδρασης -που δεν το πιστεύω-, σίγουρα γνώριζαν τις παραπλήσιες βιβλικές διατυπώσεις του μάχαιρα έδωσες, μάχαιρα θα λάβεις, (βλ. Ματθ. κστ’ 52: ….πάντες γαρ οι λαβόντες μάχαιραν εν μαχαίρα απολούνται, ή, το οφθαλμόν αντί οφθαλμού… κλπ.). Άρα, όταν είπαν και έγραψαν τόσα πολλά πικρόχολα και αβάσιμα για τόσους πολλούς, θα περίμεναν και ανάλογες αντιδράσεις, όπως και υπήρξαν, με πρώτη την κοινή διαμαρτυρία 36 διανοουμένων για την έκδοση του βιβλίου Τα εσώψυχα του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Παρότι οι αντιδράσεις όλων (όπως τις διαβάζουμε στο μέρος με τα Κείμενα του βιβλίου του Μπέσπαρη) δεν χαρακτηρίζονται από παρόμοιους  ακραίους λεκτικούς και μειωτικούς χαρακτηρισμούς που βρίσκει κάποιος στο βιβλίο με τα Εσώψυχα. Απεναντίας, οι αντιδράσεις χαρακτηρίζονται από κοσμιότητα και φανερή πίκρα για τον τραυματισμό και το πλήγμα που υπέστη η υστεροφημία του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Είναι χαρακτηριστική, μάλιστα, η ανάρτηση στο fb της κόρης του Μανώλη Ρασούλη που ήθελε να γράψει για τον πατέρα της, αποκαθιστώντας την αλήθεια από τα ασύστολα ψέματα που γράφονται γι’ αυτόν στο βιβλίο της  Σταυρακοπούλου, αλλά δεν ήθελε να κακολογήσει ούτε και τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, που η ίδια τον εκτιμούσε, γράφοντας τη χαρακτηριστική φράση «….Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα…». Έτσι ένιωθε όταν έγραφε το κείμενό της.

Όσον αφορά τον εκδότη, μάλλον προέβη στην έκδοση του βιβλίου με τα Εσώψυχα, πιστεύοντας ότι αυτό θα εντασσόταν στα ευπώλητα του είδους, όπως συμβαίνει με γνωστές εφημερίδες που προσπαθούν να πουλήσουν φύλλα προβάλλοντας στα πρωτοσέλιδά τους μόνο τα γαργαλιστικά κοινωνικά σκάνδαλα, κάθε είδους και υφής. Βέβαια ο ΙΑΝΟΣ ως εκδοτικός οίκος δεν έχει καθόλου τέτοια φήμη, οπότε πιστεύω ότι υπήρξε εκ μέρους του εκδότη του κακή εκτίμηση για το συγκεκριμένο βιβλίο.

Αυτό που δεν έκανε η Σταυρακοπούλου, με το να βάλει τα δικά της σχόλια  και τη δική της επιστημονική γνώμη, παραθέτοντας στοιχεία που να εξισορροπούν τα όποια άστοχα λεχθέντα από τη μεριά του Χριστιανόπουλου, το έκανε  ο Μπέσπαρης. Πήρε σελίδα-σελίδα το βιβλίο της Σταυρακοπούλου και για όσους από τους θιγόμενους -κυρίως από Θεσσαλονίκη και Μακεδονία- γνώριζε στοιχεία από τη ζωή τους και την προσωπικότητά τους μας παρουσιάζει το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο της Σταυρακοπούλου, και στη συνέχεια, με σχόλιό του, ανατρέπει ή προσπαθεί να αποκαταστήσει  την εικόνα από τα όσα έχουν λεχθεί από τον Χριστιανόπουλο και έχουν καταγραφεί από τη συγγραφέα, αυτό που έπρεπε ακριβώς να κάνει για το σύνολο των θιγομένων η ίδια ως ερευνήτρια πανεπιστημιακός, εφόσον αποφάσισε να εκδώσει το βιβλίο, όπως προανέφερα.

Όχι πως χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια να φανεί η διαφορά του «ήθους» του Ντίνου Χριστιανόπουλου, όπως το βιβλίο της Σταυρακοπούλου το εκθέτει παρουσιάζοντας κάθε μικρότητα και μικροψυχία του ποιητή, αλλά αξίζει να δούμε δυο διαφορετικές προσεγγίσεις από τις πολλές που ο καθένας μπορεί να συνεισφέρει. Για εντελώς τυχαίους λόγους, τον τελευταίο καιρό, άνοιξα δυο παλιότερα βιβλία. Το ένα της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου και το άλλο του Γ.Θ. Βαφόπουλου. Και για τους δυο στο βιβλίο της Σταυρακοπούλου υπάρχουν  πικρόχολες κουβέντες. Ας τα δούμε σε αντιπαράθεση, παίρνοντας αρχικά τα σχετικά αποσπάσματα από το βιβλίο του Μπέσπαρη:

Πρώτα ας δούμε τα σχετικά με τον Βαφόπουλο:

«ΝΤ: …αρκεί που με νοιάζει το ότι εξαιτίας της τυραννίστηκε ο Βαφόπουλος. Γιατί δεν του φερόταν καλά. Λόγου χάρη του έλεγε: «Γιωργάκη, άσε μας επιτέλους να ακούσουμε και  καμιά κουβέντα που μας λέει ο Χριστιανόπουλος. Δεν κατάλαβες ότι μ’ έχεις κουράσει με την τόση επιμονή σου να μιλάς;» Μπροστά μου. Τον Βαφόπουλο τον ξέχεζε πατόκορφα….αυτή ζήλευε παθολογικά την πρώτη  γυναίκα που παντρεύτηκε ο Βαφόπουλος, η οποία απόσταση ανάμεσα στους δυο γάμους είναι δεκαεφτά χρόνια και ουδέποτε είδε την πρώτη γυναίκα….την Σταθοπούλου-Βαφοπούλου, ποιήτρια»

Σχόλιο του Μπέσπαρη: Πάντως γράφει και γι’ αυτό το ζευγάρι πόσο άσχημα περνούσε, αν και ο Βαφόπουλος την αγαπούσε και την άντεχε. Τα ίδια γράφει  και για το ζεύγος Αναγνωστάκη, Μανόλη και Νόρα. (σ. 36).

Αντίθετα, στο βιβλίο του Γ. Θ. Βαφόπουλου Το παραμύθι της Θεσσαλονίκης, (Ογδόντα χρόνια από την απελευθέρωσή της 1912-1992), εκδ. Παρατηρητής, ⁶1997, σ. 16,  διαβάζουμε ένα απόσπασμα με το οποίο φαίνεται το πόσο εκτιμά τον Ντίνο Χριστιανόπουλο για τη συμβολή του στη δημιουργία ενός καταλόγου καταγραφής βιβλίων για μια έκθεση που θα γινόταν με αφορμή το Ιωβηλαίο από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης. Γράφει ο Γ.Θ. Βαφόπουλος, και τα σχόλια αφήνονται στον καθένα να τα κάνει. Πώς μιλάει ο ένας και πώς ο άλλος:

[…] Είχα αναθέσει τη σύνταξη του καταλόγου των βιβλίων της εκθέσεως στον Ντίνο Χριστιανόπουλο, που εργαζόταν τότε στη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Ο Χριστιανόπουλος, όντας ένας λυρικός ποιητής, είχε και μια αξιόλογη φιλολογική κατάρτιση και μια γυμνασμένη ικανότητα στην αναδίφηση και την καταγραφή των βιβλίων. Συνέταξε τον κατάλογο των βιβλίων της εκθέσεως και μπορώ να πω ότι τούτος αποτελεί την πρώτη ίσως και πληρέστερη βιβλιογραφία περί Θεσσαλονίκης […].

d

Τώρα να δούμε τα σχετικά με την Αμπατζοπούλου

Αυτό γράφει η Σ. Σταυρακοπούλου:

«ΣΩΤ.: Πάντως οι εβραίοι και οι φιλοεβραίοι, όπως η Αμπατζοπούλου, το καλοδέχτηκαν το βιβλίο του Δαββέτα, πράγμα που δεν το περίμενα» (σ. 166).

Στο βιβλίο: Αμπατζοπούλου, Φραγκίσκη Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΩΣ ΜΑΡΤΥΡΙΑ (ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΕΖΟΓΡΑΦΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΓΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ), εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1995, η συγγραφέας τοποθετείται θετικά στο να μην υπάρχει λήθη στον έσχατο παραλογισμό. Μιλάει για τον παραλογισμό του Ολοκαυτώματος, φυσικά. Ωστόσο δεν νομίζουμε ότι θα είχε άλλη άποψη για τη λήθη ως διαδικασία, γενικότερα, που κοιμίζει τους ανθρώπους και θάβει και συγκαλύπτει εγκλήματα και θλιβερές πραγματικότητες. Σε υποσημείωση του ίδιου της σχολίου μιλάει πολύ θετικά για τον Ντίνο Χριστιανόπουλο, λέγοντας πως έδωσε ένα εξαιρετικά προσεγμένο βιβλίο, συμβολή στο έργο της μνήμης. Γράφει, και αφήνουμε τα σχόλια στον καθένα για τη διαφορά ύφους, ευγένειας και αντιμετώπισης, μια και η Σ. Σταυρακοπούλου ελέγχεται από πολλούς ότι αυτό ακριβώς δεν φρόντισε να διαφυλαχθεί, η μνήμη του Ντίνου Χριστιανόπουλου.

Γράφει η Αμπατζοπούλου:

[…] Αναμφίβολα η σιωπή των ποιητών μπροστά στον έσχατο παραλογισμό, ισοδυναμεί με τη λήθη. Οι διαφορετικοί χειρισμοί των Ελλήνων ποιητών που έγραψαν για τους διωγμούς των Εβραίων, αντιστοιχούν σε διαφορετικούς τρόπους αντιστράτευσης στη λήθη [9].

Στην ίδια σελίδα η Αμπατζοπούλου μας δίνει την υποσημείωση [9] και γράφει εκεί:

Τις διαφορετικές αυτές προσεγγίσεις μπορούμε να παρακολουθήσουμε στα ποιήματα που συγκέντρωσε στο εξαιρετικά προσεγμένο βιβλίο του-σημαντική συμβολή στο έργο της μνήμης ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, βλ. Οι προγραμματισμένοι στο χαμό. Ποιήματα Θεσσαλονικέων ποιητών για την καταστροφή των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, επιλογή Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1990, σ. 22.

3.

Κλείνοντας αυτήν την παρουσίαση του βιβλίου του Πέτρου Μπέσπαρη που το βρήκα εξαιρετικά προσεγμένο και επιτυχημένο ως προς τους στόχους που έθεσε και που τους εξέθεσε στον πρόλογό του, αρχικά, σημειώνω και πάλι ότι δεν διάβασα και ούτε προτίθεμαι να διαβάσω το αντίστοιχο, σχετικό βιβλίο με τα εσώψυχα του Ντίνου Χριστιανόπουλου που έγραψε η Σ. Σταυρακοπούλου, γιατί κρίνω ότι ο χρόνος που διαθέτω είναι εξαιρετικά πολύτιμος ώστε να τον καταναλώνω σε τόσο εκτενείς φλυαρίες, άνευ λόγου.

Θυμάμαι ότι, αντίθετα, απόλαυσα εξαιρετικά το επίσης περίπου 800 σελίδων βιβλίο Collectanea του Ζήσιμου Λορεντζάτου (εκδ. ΔΟΜΟΣ, 2009), που κι εκεί υπάρχουν καταγραφές με σχόλια και σκέψεις του συγγραφέα του για πολλά θέματα και συγγραφείς, για αρκετά έτη που καλύπτουν οι καταγραφές από 1941 μέχρι τον θάνατό του, αλλά ο αναγνώστης του νιώθει να κερδίζει, να το βλέπει ως έναν θησαυρό γνώσης και πληροφόρησης. Τέτοια βιβλία, μάλιστα, κρίνω ότι πλουτίζουν τη νεοελληνική γραμματεία. Ενώ 1000 σελίδες με κουτσομπολιό, πικρόχολα σχόλια και φλυαρίες, αναρωτιέμαι, τι τάχα προσφέρουν και σε ποιον; Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα για μένα. Μπράβο, λοιπόν στον Πέτρο Μπέσπαρη που με το βιβλίο του και με πληροφόρησε ικανοποιητικότατα για τα διεστώτα, αλλά και δικαίωσε την αρχική μου θέση να μην αναζητήσω και να μην διαβάσω το βιβλίο της Σ. Σταυρακοπούλου, μετά τον ντόρο που ξεσήκωσε από τις πρώτες μέρες της κυκλοφορίας του.

Θανάσης Τριανταφύλλου, Μαρούσι, Φεβρουάριος 2023.

Σημείωση:  Μουχαμπέτι (από το τουρκικό muhabbet). (Mουαμπέτι σε περιοχές της Θεσσαλίας)= κουβεντολόι (ή κουβεντολόγι) άσκοπο, ασταμάτητο για ασήμαντα θέματα, ή κουτσομπολιά, ή λακιρντί (και λακριντί), ή και γυναικοκουβέντες με φλύαρη διάθεση. Γενικά κουβεντολόι για να περνάει η ώρα. Σε κάποιες περιοχές χρησιμοποιούν και την επίσης τουρκικής προέλευσης λέξη μασλάτι πάλι με τη σημασία της χαλαρής κουβέντας και συχνά του κουτσομπολιού.