Θα ήταν αρχικά ιδιαίτερα ενδιαφέρον να μας πείτε για ποιο λόγο αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την συγκεκριμένη ιστορική περίοδο στο νέο σας μυθιστόρημα. Ποια τα στοιχεία που σας γοητεύουν σε αυτή;
Είναι δύσκολο κάποιες φορές ακόμη και για τον ίδιο τον συγγραφέα να χαρτογραφήσει την έλξη του από μια ιστορική περίοδο ή κάποια συγκεκριμένη θεματολογία. Στην περίπτωση του Περί της εαυτού ψυχής ένας λόγος ήταν προφανώς η καθημερινή παρουσία των μνημείων της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, εκεί όπου ζω. Γενικότερα ό,τι μας έχει κληροδοτήσει αυτή η εποχή στις τέχνες συνέβαλε στην προσπάθεια να μιλήσω, μυθιστορηματικά πάντα, για μια εποχή παρανοημένη και παραμελημένη για δεκαετίες.
Ένα δεύτερο, υποερώτημα νομίζω, είναι γιατί ειδικά ο 11ος αιώνας καθώς η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πρωταγωνιστεί στην ανατολική Μεσόγειο για πάνω από χίλια χρόνια. Η απαρχή της δυναστείας των Κομνηνών ήταν η τελευταία περίοδος ακμής στην αρχή της μεγάλης διολίσθησης. Ήταν επίσης η περίοδος του δεύτερου βυζαντινού ουμανισμού, μια περίοδος μεστή σε πνευματική δημιουργία αλλά και σε αντιπαραθέσεις ανάμεσα στην κοσμική παιδεία και στη Θεολογία. Μια γεύση αυτού του κλίματος μπορεί να έχει ο αναγνώστης από το Περί της εαυτού ψυχής.
Στο δεδομένο ότι ο Σταυράκιος συνιστά έναν θετικό λογοτεχνικό ήρωα, ποια εκτιμάτε ότι είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν την προσωπικότητά του.
Αν και η σύνθεση της προσωπογραφίας ενός χαρακτήρα ολοκληρώνεται στο μυαλό του καθενός αναγνώστη με τρόπο ξεχωριστό, θα έλεγα πως ο Σταυράκιος Κλαδάς ενδιαφέρεται και επιδιώκει στα μέτρα της εποχής του την πνευματική ελευθερία και περιπλάνηση δίχως να αρκείται σε έτοιμες συνταγές βίου. Είναι ανιχνευτής του υπαρκτικού νοήματος κι αυτό αποδεικνύεται καθώς εναγωνίως θα καταγράψει τη ζωή του φλεγόμενος από την επιθυμία μιας καθοριστικής για τον ίδιο αυτογνωσίας. Ζει δίπλα στην κοσμική εξουσία δίχως όμως να της έχει πλήρως παραδοθεί και χωρίς φιλοδοξίες να την ανατρέψει. Γενικότερα είναι ένας άνθρωπος χωρίς τις αναμενόμενες φιλοδοξίες, αν και έζησε τόσες δεκαετίες δίπλα σε εξουσιαστικούς άνδρες. Είναι ένθεος με τον τρόπο της εκκλησίας όμως και σύμφωνα με τους δρόμους της δικής του ψυχής. Δεν έχει τις ικανότητες ενός Ματίας Αλμοσίνο, για να θυμηθώ έναν παλαιότερο ήρωά μου, και προτιμά μια ζωή χωρίς ιδιαίτερη προβολή, αυτή του υπηρέτη των γραμμάτων ως αντιγραφέας.
Ποια είναι τα νέα στοιχεία που θεωρείτε ότι φέρνετε στο αναγνωστικό κοινό με το νέο σας μυθιστόρημα σε σχέση με την έως τώρα συγγραφική σας διαδρομή;
Νομίζω πως ο συγγραφέας είναι αναρμόδιος να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα. Άλλωστε αυτά που θεωρούμε νέα στοιχεία σε κάποιο μυθιστόρημα είναι πιθανό να τα διακρίνουμε σε μια υβριδική ίσως μορφή και σε παλαιότερα βιβλία του.
Είναι δύσκολη η μετάβαση από την αντιγραφή, όπως αποδίδεται στο βιβλίο σας, στην συγγραφή; Πόσο νευραλγικός ήταν ο ρόλος του αντιγραφέα εκείνη την εποχή;
Ο αντιγραφέας, όπως καταλαβαίνετε, ήταν ο βασικός μοχλός στη βιομηχανία των γραμμάτων εκείνης της εποχής. Το αρχικό υλικό της γραφής (περγαμηνή ή χαρτί) κι ένας εγγράμματος προσεκτικός αντιγραφέας έσωζαν την υπάρχουσα γνώση και τελικά σε βάθος χρόνου προσέφεραν τα μέγιστα στον παγκόσμιο πολιτισμό. Αυτή τη μετάβαση από τον αντιγραφέα στον συγγραφέα ας τη δούμε αρχικά ως ένα σχήμα το οποίο και προσπαθεί να αποδώσει την αγωνία και τον αγώνα του ανθρώπου για ελευθερία και αυτοδιάθεση.
Η ανάγκη της αφήγησης της ζωής ως ανασκάλεμα βιωματικών εμπειριών εκτιμάτε ότι είναι φυσική απόρροια ενός ατόμου στην ωριμότητά του;
Ναι, το πιστεύω αυτό. Νομίζω πως είναι μία εκ των ων ουκ άνευ ανθρώπινη συνθήκη. Ο καθένας και η καθεμιά από εμάς προς το τέλος της ζωής του έχει την ανάγκη να κάνει ταμείο, όπως λέει ο κόσμος της αγοράς, να καταγράψει κέρδη και ζημίες. Δίπλα σε αυτό το λογιστικό φύλλο περιμένει η επιθυμία και ανάγκη της αφήγησης. Είναι μέσα στη φύση του ανθρώπου μια τέτοια ώρα κάποιες φορές να μεγιστοποιεί τα κέρδη και να σκουπίζει κάτω από το χαλί τυχόν ζημίες.
Θα θέλατε να μοιραστείτε με το κοινό μια σκηνή του βιβλίου σας που σας συγκινεί ιδιαίτερα;
Προς το τέλος του βιβλίου εκεί που ο Σταυράκιος σε προχωρημένη ηλικία αποκοιμιέται στην αυλή του και εμφανίζεται η κόρη του. Αυτή είναι εκείνη που τον παροτρύνει να γράψει, αυτή του χαρίζει και όλο το υλικό της γραφής που εκείνη την εποχή κόστιζε ακριβά.
Ο αφηγηματικός σας λόγος διακρίνεται για την δύναμη, την στιβαρότητα και την πολυχρωμία του. Θεωρείτε ότι συνδέεται με την κινηματογραφική διάσταση του βιβλίου σας και τη διακειμενικότητά του;
Αν ισχύουν όλα αυτά που μου λέτε, πιθανώς θα έχει να κάνει πιο πολύ με αυτή τη διαρκή προβολή που κυριαρχεί στο μυαλό μου καθώς γράφω, να βλέπω την εξέλιξη της δράσης και την απεικόνιση των προσώπων ως μια διαρκή, ατελείωτη κινηματογραφική ταινία. Γυρίζω λοιπόν πολλά μέτρα φιλμ στο μυαλό μου, πριν ολοκληρωθεί το κάθε μου βιβλίο.
Στο Περί του εαυτού ψυχής, εντοπίζονται οι αναβαθμοί από τον σκοταδισμό στην πνευματική ανάταση;
Δεν ξέρω αν αναφέρεστε στη συνείδηση του πρωταγωνιστή ή σε μια γενικότερη κοινωνική διαφοροποίηση. Και στις δύο περιπτώσεις νομίζω πως οι όποιες εξελίξεις είναι αθόρυβες. Σε καμιά περίπτωση δεν έχουμε στο είναι του ήρωα το δίπολο σκοταδισμός-ανάταση, θα έλεγα μόνο ωρίμανση και προσαρμογή. Σε επίπεδο κοινωνίας οι εξελίξεις ήταν στον μεσαίωνα αργόσυρτες, οπότε ούτε εκεί θα έβλεπα αυτό στο οποίο αναφέρεστε.
Στην συνείδησή μας έχουμε συνδέσει την Βυζαντινή Αυτοκρατορία με τα εξωτερικά σχήματα της ανόδου και της πτώσης της; Ποιες πτυχές της επιλέξατε να αναδείξετε στο βιβλίο σας;
Αναφέρθηκα και σε αυτό προηγουμένως: Ο Σταυράκιος ζει την τελευταία περίοδο της ακμής, τη στιγμή που ξεκινά το μεγάλο ολίσθημα που θα κρατήσει κοντά στους τρεις αιώνες και θα οδηγήσει στην πτώση, με τυπική επικύρωση του τέλους την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Στο βιβλίο φωτίζονται πτυχές όχι μόνο της στρατιωτικής ιστορίας, όπως έχει συμβεί κατά κόρον στο παρελθόν, αλλά και όψεις του καθημερινού βίου των απλών ανθρώπων, εικόνες των γραμμάτων, της τέχνης αλλά και της οικονομικής δραστηριότητας.
Πόσο καιρό αφιερώσατε για την συλλογή και την επεξεργασία των βιβλιογραφικών πηγών μέχρι την ολοκλήρωση της συγγραφής του βιβλίου; Ποιο είναι το βασικό μήνυμα που περνάτε στους αναγνώστες σε συνάρτηση με την δύσκολη εποχή της πανδημικής κρίσης που διανύουμε;
Η ενασχόλησή μου με το Βυζάντιο κράτησε δεκαετίες. Τα τελευταία τρία χρόνια στον δικό μου χρόνο κέρδισε την αποκλειστικότητα. Ο εγκλεισμός βοήθησε, είναι η αλήθεια, σε αυτή τη δημιουργική μονομέρεια. Αν θα είχα να πω κάτι στους αναγνώστες σε σχέση με την πανδημική κρίση, θα ήταν αυτό. Να γίνουν οι συνθήκες περιορισμού μια αφορμή για κάθε είδους δημιουργία. Από την καλλιέργεια ενός κήπου ως την ενασχόληση και φροντίδα για τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Από δίπλα φυσικά και τα βιβλία, παλιά και καινούρια.
Ποια τα μελλοντικά σας συγγραφικά σχέδια;
Προς το παρόν σιωπή, ελπίζω δημιουργική.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Βιογραφικό
Ο Ισίδωρος Ζουργός γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Έχει υπηρετήσει στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ως δάσκαλος κι έχει εκδώσει τα μυθιστορήματα:
ΦΡΑΟΥΣΤ,ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΩΚΕΑΝΟΥ,Η ΨΙΧΑ ΕΚΕΙΝΟΥ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΥ,ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΗΣ ΠΕΤΑΛΟΥΔΑΣ, Η ΑΗΔΟΝΟΠΙΤΑ, ΑΝΕΜΩΛΙΑ, ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΟ ΤΟΥ ΜΑΤΙΑΣ ΑΛΜΟΣΙΝΟ, ΛΙΓΕΣ ΚΑΙ ΜΙΑ ΝΥΧΤΕΣ, ΟΙ ΡΕΤΣΙΝΕΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ, ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΑΥΤΟΥ ΨΥΧΗΣ
Όλα τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη
Συμμετείχε σε αρκετές συλλογικές εκδόσεις κειμένων και συνέγραψε με τον σκηνοθέτη Πάνο Καρκανεβάτο το σενάριο της ταινίας του «Όχθες» που προβλήθηκε το 2015.
