Ένα μικρό βιβλίο, 120 σελίδων, με όλες τις χάρες ενός μυθιστορήματος, δώρο ψυχής για τον αναγνώστη, μας χαρίζει η Ιρλανδή συγγραφέας Claire Keegan με αυτό το βιβλίο της. Το Small Things Like Theese κυκλοφόρησε από τον οίκο Faber&Faber το 2021, και στην Ελλάδα το 2022 από τις εκδόσεις Μεταίχμιο στην εξαιρετική μετάφραση της Μαρτίνας Ασκητοπούλου.
«Τα πλυσταριά της Μαγδαληνής», ένας θεσμός της καθολικής εκκλησίας που «φιλοξενούσε» άτυχα κορίτσια -η λέξη σκοπίμως εντός εισαγωγικών- σταμάτησαν να λειτουργούν στην Ιρλανδία στα μέσα του 20ού αιώνα. Η λήξη της ιστορίας τους σφραγίστηκε και επίσημα με την απολογία, για πρώτη φορά πάνω στο θέμα, του πρωθυπουργού Έντα Κένι το 2013.
Ο κόσμος ενός «Πλυσταριού της Μαγδαληνής» αποκαλύπτεται σιγά σιγά στον αναγνώστη, όταν ο έμπορος Μπιλ Φέρλονγκ βρίσκεται εκεί για να παραδώσει ξύλα και κάρβουνα. Σε μια μικρή πόλη της Ιρλανδίας με το ποτάμι της, τα ήθη και έθιμα, τις τελετές της μικρής καθολικής κοινότητας, ο Φέρλονγκ, άνθρωπος αυτοδημιούργητος, σκληρά εργαζόμενος επιχειρηματίας και συνεπής οικογενειάρχης, ζει με τη σύζυγο και τις τρεις κόρες του μια μετρημένη και συνετή ζωή.
Θα θυμηθούμε Ντίκενς και μυθιστορήματα άλλων μεγάλων συγγραφέων προηγούμενων εποχών διαβάζοντας την Claire Keegan. Με τη διαφορά ότι η Keegan σκιαγραφεί έναν ολόκληρο κόσμο σε ένα κείμενο μεγέθους αφηγήματος. Και κατορθώνει με απίστευτη λεπτότητα να εισχωρήσει στην ψυχολογία του ήρωά της, του Μπιλ Φέρλονγκ, όταν η μοίρα τον θέτει μπροστά σε ένα δίλημμα που θα δοκιμάσει την ανθρωπιά του. Από τη στάση του θα εξαρτηθεί η σωτηρία ή η απώλεια ενός άτυχου κοριτσιού, από εκείνα που ζουν στο «πλυσταριό της Μαγδαληνής» της περιοχής του. Αυτή είναι με λίγα λόγια η ιστορία που μας αφηγείται η συγγραφέας.
Ο Μπιλ Φέρλονγκ στιγματισμένος και ο ίδιος, ως παιδί ανύπαντρης μητέρας, με σφραγίδες και του καλού και του κακού σε τρυφερή ηλικία, έχει κερδίσει το χάρισμα της ενσυναίσθησης απέναντι στον ανθρώπινο πόνο, την αδικία, την κακοποίηση, την κοινωνική αναλγησία απ’ όπου κι αν αυτή προέρχεται. Έχει κερδίσει επίσης την ταπεινότητα του ανθρώπου, τον οποίο η ζωή θα μπορούσε να είχε τσακίσει από τα πρώτα του βήματα, αν δεν είχε σταθεί λίγο τυχερός.
Η σύζυγος του Μπίλ, η Αϊλίν, είναι ο στυλοβάτης της οικιακής εύρυθμης πορείας, θέτοντας την οικογενειακή ευημερία ως απόλυτη υπαρξιακή προτεραιότητα. Για τον Φέρλονγκ, όμως, ο στόχος μιας ήσυχης και μετρημένης ύπαρξης, αφοσιωμένης στην εργασία και την ανατροφή των παιδιών με τις καλύτερες προοπτικές για το μέλλον τους, κλονίζεται, όταν ανακαλύπτει έναν κόσμο απίστευτης βίας δίπλα στον ειρηνικό δικό του κόσμο. Ο Μπιλ Φέρλονγκ βήμα βήμα επαναπροσδιορίζει το αξιακό μέτρο της συμπεριφοράς του με αμηχανία, με δισταγμό, με εσωτερικό διχασμό. Θα ακολουθήσει, εν τέλει, την επιλογή της αγάπης, της καλοσύνης και της προσφοράς προστασίας σε συνάνθρωπο, που σκληρά και άδικα κινδυνεύει να χαθεί σε τρυφερή ακόμα ηλικία και για λόγους πέρα από την ευθύνη του. Η σκιαγράφηση της προσωπικότητας του Φέρλονγκ από την Keegan είναι αριστοτεχνική. Οι λεπτές αποχρώσεις των ψυχικών μεταπτώσεων συγκινητικά δοσμένες. Ο Φέρλονγκ είναι ένας αφανής ήρωας, που αγγίζει το ευαίσθητο μαλακό υπογάστριο της ανθρώπινης υπόστασης: εκείνο της δίψας για το «καλό». Ακριβώς γι’ αυτό, ο αναγνώστης ταυτίζεται με τον ήρωα και συμμερίζεται την ψυχική του πορεία από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα της αφήγησης.
Η ψυχική πορεία του Φέρλονγκ καταγράφεται ταυτόχρονα με τις πραγματικές διαδρομές του στην πόλη και στα περίχωρα -στα πλαίσια της εμπορικής του δραστηριότητας- παραμονές Χριστουγέννων. Στην αντιμετώπιση του διλήμματος που του τίθεται παλινδρομεί ανάμεσα στο καθήκον προς την οικογένεια που τον καλεί να ανεχθεί σιωπηρά μια θεσμική βαρβαρότητα και την παρόρμηση να επωμιστεί το κόστος μιας πράξης αλληλεγγύης, η οποία ως κοινωνική συμπεριφορά μπορεί και να θεωρηθεί ότι διαταράσσει ένα καλά εδραιωμένο κατεστημένο. Με διαρκείς αναδρομές στα παιδικά του χρόνια, αντλώντας δύναμη από την καλοσύνη άλλων, που τον είχε σώσει από την μιζέρια τότε, επιλέγει να αποδώσει την ίδια καλοσύνη τώρα, όσο κι αν αυτή η επιλογή ίσως θα ενοχλήσει την οικογενειακή του γαλήνη και ίσως θα στιγματίσει την επαγγελματική του ζωή.
Το βιβλίο είναι ένας υπέροχος ύμνος ανθρωπιάς και ένα υπόδειγμα υπέρβασης εαυτού, όπου η δικαίωση της ύπαρξης ταυτίζεται με την επιλογή του «καλού». Φέροντας αυτό το μήνυμα σε μια εποχή όπου το «εγώ» ιεραρχεί τις επιλογές του με πρώτο κριτήριο την ατομική ευημερία, συγκινεί βαθειά και θεραπεύει τον αναγνώστη από τη σκληρότητα του σύγχρονου κοινωνικού προτάγματος. Ακόμη βαθύτερα θέτει στον καθένα μας το δίλημμα του Φέρλονγκ ώστε, όταν το συναντήσουμε στην δική μας πραγματικότητα, να μην μπορούμε να το παρακάμψουμε με το άλλοθι του αιφνιδιασμού ή στρέφοντας αλλού το βλέμμα. Και, ας μην κρυβόμαστε, οι αφορμές να βρεθούμε μπροστά σε τέτοια διλήμματα είναι πολλές γύρω μας.
Κλείνοντας, μεταφέρω μια στιχομυθία από το βιβλίο, όταν ο Φέρλονγκ καθώς περπατά άσκοπα, προσπαθώντας να βάλει τάξη στα συναισθήματά του και να πάρει μια δύσκολη απόφαση, συναντά έναν ηλικιωμένο αγρότη. Σταματά και τον καλησπερίζει.
«Μήπως ξέρετε πού θα με βγάλει αυτός ο δρόμος;»
«Αυτός ο δρόμος;» Ο άντρας ακούμπησε κάτω το δρεπάνι, στηρίχτηκε στο κοντάρι και τον κοίταξε επίμονα. «Αυτός ο δρόμος θα σε βγάλει όπου θες να πας, γιε μου».
Ο κάθε δρόμος θα μας πάει εκεί που θέλουμε να πάμε. Το «πού θέλουμε να πάμε» είναι η ουσία της επιλογής μας. Αυτή την αλήθεια μας υποδεικνύει με πολλή τέχνη το «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά», που εκτός από έξοχη συγγραφική δεξιότητα προσφέρει και ελπίδα.
