Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το βιβλίο του Ζουργού, Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο. Η επιλογή του χωροχρόνου, η ανάδειξη του εύρους μιας γοητευτικής ιστορικά εποχής, ο τρόπος εξύφανσης της πλοκής αναδεικνύει την συγγραφική αριστοτεχνία του Ζουργού.
Η τεχνική της διπλής αφήγησης με την κύρια και μεγαλύτερη να εγκιβωτίζεται σε μια δευτερεύουσα, μικρότερη και μεταγενέστερη χρονικά δεν είναι ασυνήθιστη στα μυθιστορήματά του καθώς χρησιμοποιήθηκε εκτενώς στο βιβλίο του: Στη σκιά της πεταλούδας. Εκεί, όμως, η αφήγηση-κιβωτός λειτουργεί ταυτόχρονα και ως ουσιαστικά δεύτερη αφήγηση, παράλληλη προς την εγκιβωτισμένη ενώ στο παρόν μυθιστόρημα είναι μάλλον προσχηματική.
Αποκαλύπτεται, λοιπόν, μέσα από τον τύπο του παντογνώστη αφηγητή ότι ο Ματίας Αλμοσίνο, κρυπτοεβραίος από την Βασιλεία της Ελβετίας, είναι ένα ιδιαίτερα χαρισματικό παιδί. Ο Ματίας από μικρή ηλικία είναι επιφορτισμένος με την τραγική μοίρα των Μαρράνος, δηλαδή των Εβραίων που είχαν αναγκαστεί βιαίως να εκχριστιανιστούν. Προσπαθώντας να αποφύγουν τον αποκλεισμό, οι Μαρράνος βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε ένα τρομερό αδιέξοδο που τούς οδήγησε στην δέσμευση του να ενσαρκώνουν το πρότυπο του μοντέρνου εκοσμικευμένου ανθρώπου της εποχής. Από μικρό παιδί διακρίνεται σε ευφυΐα, διψά για γνώση, είναι πολύ επιδεκτικός στο να μαθαίνει γλώσσες, ενώ παράλληλα έχει μια ξεχωριστή ενορατική δύναμη («προορατικό χάρισμα») γεγονός που θα τον φέρνει κατά μέτωπο εκ των προτέρων με την αδυσώπητη οικογενειακή του μοίρα. Από την άλλη, ο ερχομός του θείου του Ισαάκ συνιστά για εκείνον μια ευχάριστη ανατροπή της φυσικής πορείας της οικογενειακής του καθημερινότητας. Η μητέρα του περιμένει παιδί.
Ο Ματίας Αλμοσίνο υποτίθεται πως ανήκει σε μια εκλεκτή κάστα καινοτόμων. Δεν συνιστά τον πολίτη του έθνους αλλά έναν οικουμενικό άνθρωπο με ευρύτητα πνεύματος. Ο νεαρός ήρωας από μικρός αναπτύσσει εξωκοσμικά χαρίσματα, απορρίπτει μέσα του τις απολυτότητες, τους δογματισμούς, τις εθιμοτυπικές ακαμψίες του παλαιού κόσμου που καταρρέει. Αποποιείται τον συντηρητισμό και δεν αποκτά βαθιά εβραϊκή παιδεία. Γίνεται αποσυνάγωγος μετά από κάποιο διάστημα σε όποια πόλη ζούσε, όπως ο Μπαρούχ Σπινόζα, που αναφέρεται στο βιβλίο ως υπόδειγμα ανθρώπου με βίο πλάνητα, που απέρριπτε οποιονδήποτε συμβιβασμό και θεσμοποίηση.
Η αφήγηση πατάει σε δύο ισχυρούς πυλώνες. Από τη μία είναι η εμπεριστατωμένη ιστορική και τεχνική έρευνα του Ζουργού που μεταφέρει στον αναγνώστη συνθήκες, επιστημονικές τάσεις της εποχής και ένα μικρό εγχειρίδιο ιατρικής. Και από την άλλη, η περιγραφή εικόνων και συναισθημάτων με μία γλώσσα που σκαλίστηκε επάνω στο σώμα της αφήγησης.
Από την άλλη ωστόσο η θεατρικότητα του έργου είναι ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτη: διάλογοι, σκηνοθεσίες, εύστοχες περιγραφές, όλα με ιδιαίτερη προσοχή τοποθετημένα στον αφηγηματικό άξονα, δημιουργούν ένα εξαιρετικό σύνολο που σε καμιά περίπτωση δεν αφήνει τον αναγνώστη να πλήξει.
Σε αυτό συμβάλλει καταλυτικά και η σποραδική χρήση του ελεύθερου πλάγιου λόγου καθώς και η παρεμβολή επιστολών του Ματίας αλλά και άλλων ηρώων στον ρου της αφήγησης. Χαρακτηριστική, επίσης, η ικανότητα του συγγραφέα στις περιγραφές: πρόσωπα και τόποι περιγράφονται με ακρίβεια, ακριβολογία, συμμετρία και μέτρο. Ο συγγραφέας προχωρεί δυναμικά και αποφασιστικά στην καταιγιστική και περιπετειώδη ροή των γεγονότων που παραθέτει, φροντίζοντας, όμως, εκεί που πρέπει να γυρίζει πίσω και να ελέγχει το αν ο αναγνώστης τον ακολουθεί και δεν έχει πάρει λάθος δρόμο όσον αφορά στην κατανόηση των γεγονότων χρησιμοποιώντας για το σκοπό αυτό τους κατάλληλους αφηγηματικούς δείκτες.
Προτέρημα του Ζουργού τόσο ο λεξιλογικός πλούτος όσο και η αίσθηση των ορίων του λόγου που αποτρέπει τις εξάρσεις του βερμπαλισμού. Επιπλέον, πολλοί χαρακτήρες κρατούν το ιδιόλεκτό τους, εισάγοντας με τον τρόπο αυτό κάποια απαραίτητα για το μυθιστόρημα στοιχεία πολυφωνίας στο μονοφωνικό αφηγηματικό κορμό. Τέλος, δεν μπορεί να αγνοηθεί η ακρίβεια των πολιτιστικών και ιστορικών στοιχείων που καταγράφονται στο μυθιστόρημα: εικόνες οπτικές, ηχητικές, οσφρητικές κρύβουν πίσω τους έναν βιβλιοφάγο συγγραφέα που για να τις συνθέσει διάβασε ό,τι πιθανό και απίθανο μπόρεσε να βρει για την εποχή. Ο αναγνώστης μπορεί να σχηματίσει μια εικόνα για τα βιβλία που αξιοποιήθηκαν στη σύνθεση του έργου από την εντυπωσιακή βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος του βιβλίου.
Συχνά στην αφήγηση παρεμβάλλονται μακροσκελείς επιστολές, αλληλογραφία του Ματίας με φίλους, δασκάλους, συγγενείς. Μέσα από αυτές γνωστοποιούνται νέα μαζί με σκέψεις, ανησυχίες και συμβουλές, ενώ συχνά η ζωή και τα ταξίδια του γίνονται γνωστά και αποκτούν λεπτομέρειες μέσα από ημερολογιακές καταγραφές και από περιστατικά –μικρά ή μεγάλα– της καθημερινότητάς του που δίνονται σε μικρά υποκεφάλαια. Χρησιμοποιώντας μοναδικές λέξεις –απλές στη πλειονότητά τους–, πλήθος παρομοιώσεων, που εξάπτουν τη φαντασία, και λεπτομερείς περιγραφές χώρων, τόπων, ανθρώπων, συμπεριφορών, ο συγγραφέας συνθέτει ένα πολύχρωμο μωσαϊκό εικόνων, δημιουργεί υποβλητική ατμόσφαιρα και ταξιδεύει τους αναγνώστες του μέσα σε όσα αφηγείται. Οι προσωπικές επιστολές του Ματίας, παρουσιασμένες από τον συγγραφέα με λογοτεχνική εμβρίθεια κάνουν ακόμα πιο γοητευτική την εκλεπτυσμένη και ταυτόχρονα ισχυρή προσωπικότητά του ήρωα. Ο Ματίας όχι απλώς μεγαλώνει, όχι απλώς υφίσταται δοκιμασίες και ωριμάζει αλλά αλλάζει σταδιακά και χαρακτήρα
Η δράση του ήρωα εκτυλίσσεται στον 17ο αιώνα, κατά τον οποίο το νέο συνυπάρχει με το παλιό. Βρισκόμαστε στην Ευρώπη στην εποχή που ο ορθός λόγος και η νέα επιστήμη παλεύουν να διαλύσουν το βαθύ σκότος αμετακίνητων ιδεοληψιών και πανίσχυρων δεισιδαιμονιών. Από τη μια αναδεικνύονται φωτισμένα μυαλά, όπως ο Νεύτωνας, μα από την άλλη η κοινωνία δεν έχει ακόμη απεγκλωβιστεί από τις καθηλωτικές και τελματώδεις δεισιδαιμονίες και τους μεσσιανισμούς. Το λογοτεχνικό σκηνικό μεταρσιώνεται έτσι σε πεδίο ανάδειξης της επιστήμης στην απόπειρα εκείνης να απεγκλωβιστεί από μεσαιωνικά θρησκευτικά κατάλοιπα και συναφείς θρησκευτικές αντιλήψεις, να υπερκεράσει την αλχημεία και να αποτελέσει το επιστέγασμα για την ιστορική προοπτική της ανθρωπότητας. Η όσμωση της γνώσης και η συνειδητοποίηση της κατάκτησής της ή μη από τον κεντρικό ήρωα μέσα από το πλήθος των προσώπων που οικειώνεται και των βιωματικών εμπειριών που αποκομίζει, αποδίδονται λογοτεχνικά μέσα από σκηνοθετημένες σκηνές εφάμιλλες ενός έμπειρου κινηματογραφιστή και από συναφή τοπία που απηχούν ζωγραφικούς πίνακες του Ρέμπραντ και του Μπρέγκελ.
Πρόκειται για ένα πολυσχιδές μυθιστόρημα , εξαιρετικά γραμμένο από έναν ευρηματικό συγγραφέα, για τον κόσμο της επιστήμης, της Ιστορίας, της φιλοσοφίας, της Ιατρικής, της θεοκρατικής αντίληψης, της τέχνης, της επινόησης της γραφής, της συναισθηματικής εξέλιξης. Δεξιοτέχνης στη χρήση των αφηγηματικών τεχνικών ο Ζουργός δεν τηρεί την ευθύγραμμη πορεία της αφήγησης, αλλά θρυμματίζει τη χρονική σειρά των αφηγούμενων γεγονότων προκειμένου να καταδείξει εκ των προτέρων το τελικό σημείο μετατόπισης του δρώντος εαυτού στον άλλον, στο καταληκτικό, δηλαδή, αλλά και συνάμα εκ νέου αφετηριακό σημείο αλληλεπίδρασης και συγχρωτισμού της φωνής του βασικού ήρωα με τον εκάστοτε άλλον. Επιτυγχάνεται έτσι η δραστική ενεργοποίηση πολλών άλλων οι οποίοι θα συμπάσχουν στην ατομική μοίρα του ήρωα. Το προσωπικό πεπρωμένο, λοιπόν, αποκτά καθολική υπόσταση καθώς συνενώνεται με την ιστορία του κόσμου όχι μόνο στη συγχρονία αλλά και στη διαχρονία της.
Στοιχειοθετείται με τον τρόπο αυτό μια αδιάρρηκτη συνέχεια που αγγίζει και εμάς ώστε να υπάρχει διαπλοκή του τότε με το τώρα και να μας συμπεριλάβει έτσι ως αναγνωστικό κοινό στους συνδημιουργούς του πεπρωμένου του Ματίας αίροντας παράλληλα τη λογοτεχνική ψευδαίσθηση ενός αποστασιοποιημένου, στυλιζαρισμένου και ανοικειωμένου ως προς τον αναγνωστικό δέκτη λογοτεχνικού ήρωα. Για αυτό το λόγο, η αρχική αφήγηση αποτελεί το καδράρισμα της βασικής αφήγησης η οποία εμπερικλείεται στην πρώτη ως μια εγκιβωτισμένη αφήγηση.
Ο Ματίας, λοιπόν, μετεξελίσσεται διαρκώς. Ενσαρκώνει την ίδια την περιπέτεια της ανθρώπινης σκέψης. Μετακινείται συνεχώς στην ίδια του την ύπαρξη. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό βιβλίο που αξίζει να το διαβάσετε.
