«Όλοι γνωρίζουμε το φως./Τη γρίλια/Το φυτίλι./Έτσι δεν είναι;/Το φως είναι από εκείνα που οι άνθρωποι γνωρίζουν», γράφει η Ελένη Βελέντζα, δικαιώνοντας τον τίτλο του ποιητικού της βιβλίου «Το Φίλημα του Ήλιου» (Εκδόσεις Σμίλη, 2019).
Στην δεύτερη αυτή ποιητική συλλογή ο ήλιος επιδρά ως σύμβολο φυσικής τάξης, άλλοτε ζωογόνος και άλλοτε επιβλαβής. Ικανός για το καλό αλλά και για το κακό είναι ο ρυθμιστής της αιώνιας συνθήκης του ζην. Ένας Δημιουργός, μία συνάρτηση χρόνου και απόστασης για την έκθεση των σωμάτων και την έκταση των πραγμάτων. Παραδοσιακά ένα ισχυρό σύμβολο θεϊκής, πατριαρχικής, ανδρικής ενέργειας.
«Στο Φίλημα του ήλιου» αυτή η έμφυλη στάση διατηρείται σε όλο το βιβλίο και παρουσιάζεται άλλοτε ορμητική και άλλοτε με διάθεση υποχώρησης. Το ενδιαφέρον, ωστόσο, της δικής μου ανάγνωσης το μονοπώλησε το ποίημα «Η Βάθος». Μιλώντας για ένα ποίημα που νοηματικά και γλωσσικά βρίσκεται στον πυρήνα της συλλογής επιχειρώ σ΄ αυτό το σύντομο σημείωμα ένα σχόλιο ευρύτερο και συμπεριληπτικό της συνολικής πρόθεσης ,νομίζω, του βιβλίου.
Στο ποίημα ,λοιπόν, αυτό, το ουδέτερο γένος του βάθους εγκαταλείπεται για να προτιμηθεί το θηλυκό.Τι δηλώνει αυτή η μεταβολή; Η βάθος; Ενδεχομένως μια προσπάθεια να συμφωνεί το ουσιαστικό με την σημασία του, δηλαδή τη διάσταση, την απόσταση, την έκταση.
Αν τα ζητήματα φωτός είναι στην πραγματικότητα ζητήματα βάθους, κι άρα ζητήματα επαφής, διείσδυσης, περαιτέρω εισχώρησης, ουσιαστικής γνώσης και ολοκληρωτικής κατάκτησης, τα ποιήματα αυτής της συλλογής έχουν συναίσθηση του φύλου τους, της γυναικείας τους υπόστασης.
Διαβάζω το ποίημα «Η Βάθος»:
Αργά
η Βάθος.
Αργά
η άνθρωπος.
Κίνησε
αργά.
Από κοντά της μαρασμοί
και τρόποι.
Ομόγλωσση και μεταστάσα
δική μου
κι αγνοούμενη
γυνή.
Γυναίκα
η Βάθος.
Κι έχει και σέρνει στο φευγιό της κεραμίδια.
Την είπαν κάποτε «του δρόμου».
Άλλες φορές αθέλητη.
Μονάχη.
Άκου μονάχη…
Μια γυναίκα.
Κίνησε και δεν ρώτησε.
Κίνησε η Βάθος.
Κίνησ’ η Βάθος μου.
Μπόρεσαν όλες οι γυναίκες.
«Η βάθος» της Ελένης Βελέντζα μοιάζει να έχει γραφτεί ως σχόλιο, ως απάντηση πολλά χρόνια μετά στο ποίημα «Η Άνθρωπος» της Ζωής Καρέλλη, της σημαντικής ποιήτριας της Α’ Μεταπολεμικής γενιάς.
Η μελετητής Αικατερίνη Δούκα-Καμπίτογλου στο βιβλίο της «Εγώ η Άνθρωπος – Έμφυλες αναζητήσεις στην ποίηση της Ζωής Καρέλλη», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο, αναφέρει χαρακτηριστικά πως «Η Άνθρωπος» ποίημα του 1957 από τη συλλογή «Αντιθέσεις» της Καρέλλη είναι «το πρώτο καθαρά φεμινιστικό ποίημα της σύγχρονης Ελλάδας που παρουσιάζει το (θηλυκό) υποκείμενο της αφήγησης, το οποίο, απευθυνόμενο στον (αρσενικό) χριστιανικό Θεό, εξομολογείται μια γνώση που την έχει ρημάξει, αλλά παράλληλα και μια επίγνωση που μπορεί να συντρίψει και να διαλύσει τις ιεραρχημένες δυαδικές αντιθέσεις της πατριαρχίας, δηλαδή το αρσενικό/θηλυκό, το ενεργητικό/παθητικό, το επιθετικό/ήπιο, το περήφανο/ταπεινό, τον ήλιο και τη σελήνη.
Αναγνωρίζει, σημειώνει η Καμπίτογλου, την υπαρξιακή και σεξουαλική μοναξιά, την κατάσταση εκμηδένισης αλλά και επιστροφής στη γυναικεία φαντασιακή πηγή απ’ όπου ίσως και να μπορεί να αναδυθεί μια νέα ταυτότητα και γλώσσα».
Επιστρέφοντας στους στίχους της Ελένης Βελέντζα, αισθάνθηκα πως «Η Βάθος» οραματίζεται έναν κόσμο σαν αυτόν της Καρέλλη που το «φίλημα του ήλιου» – ή αν προτιμάτε μία πιο ανοιχτή βεντάλια αισθήσεων – το ανδρικό βλέμμα δεν είναι η μόνη συνθήκη ύπαρξης.
Οι λέξεις, ο καιρός, το εσύ, η θέση της θλίψης, το αντίξοο του ζην, η έφηβη πληγή, ο τεθλασμένος χρόνος, το σώμα που πέφτει, ο έρωτας, το ψήγμα που θα συναντήσουν οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες του βιβλίου της Βελέντζα είναι όλα ποιήματα – απόπειρες. Δοκιμές μίας άλλης σύμβασης που δεν δέχεται άγγιγμα, πλησίασμα, κατάκτηση και φιλί άκριτα χωρίς ενστάσεις.
Το «φίλημα του ήλιου» είναι μία συλλογή σύζευξης και μονιάσματος αρσενικού/θηλυκού με συναίσθηση, λυρισμό και μετρημένες κουβέντες. Κλείνω μ’ ένα στίχο. «Είναι πρωί/ και ξύπνησα για να ‘ρθεις», γράφει η Ελένη Βελέντζα σίγουρη πως ακόμα και το φως, ο ήλιος και όσα συμβολίζει ως ανδρική ενέργεια δεν μπορεί απλώς να ζήσουν αυθύπαρκτα στην παντοκρατορία του.
