Ναι, είναι σημαντική η σύγχρονη δραματουργική παραγωγή της φιλικής γείτονος χώρας Αλβανίας, δείγμα της οποίας είδαμε μετά χαράς και εκπλήξεως περισσής στο πάντα ενημερωμένο και επίκαιρο ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΑΘΜΟΣ σε σκηνοθεσία ενός ιδιαίτερα ανήσυχου πνευματικού ανθρώπου, που ακούει στο ιδιαίτερα ραδιοφωνικό όνομα Ένκε Φεζολλάρι. Ο άνθρωπος αυτός πιάνει το σφυγμό του καιρού μας με χιούμορ κι αισιόδοξη, καθαρή ματιά, δείχνοντας τον δρόμο προς μια πιθανή διέξοδο από τα σημερινά άγχη. Δουλειά της Τέχνης και των καλλιτεχνών φυσικά είναι η παυσίλυπος και παυσίπονος ομοιοπαθητική δραματοθεραπεία προς επίτευξιν εκείνου του περιφήμου «ωκεανίου συναισθήματος» που καθιστά την καθημερινή οδύνη σε χαρμολύπη ανεκτή, αν και όχι και σε αισθητική ηδονή, απαράγραπτο και απαράμιλλο. Όμως δεν γίνονται κάθε μέρα θαύματα, γι’ αυτό είναι αρκετό να ακούμε αργά και καθαρά τα λόγια των δραματικών ποιητών μας, απανταχού του κόσμου, που πασχίζουν τα ενώσουν τα ταλαίπωρα άτομα που αποσπασμένα από το Όλον βιώνουν διαρκώς την Κόλαση της έκπτωσης από τον Παράδεισο και την συνακόλουθη ενοχή. Κι όλα αυτά τα βιώνουμε κυτταρικά, μακριά από το λογιστικό κομμάτι του εγκεφάλου μας, στα δυσθεώρητα εκείνα βάθη, όπου κολυμπούν μυθικά αρχετυπικά τέρατα, οι περίφημοι καβαφικοί (ομηρικοί, αλλά όχι μόνον) τρομεροί και φοβεροί Λαιστρυγόνες και Κύκλωπες. Κάθε κρίση είναι σεισμική αναταραχή που προκαλεί ρωγμές στο Συλλογικό Ασυνείδητο και επιφέρει δυσανάλογες βλάβες στην Πανανθρώπινη Συνείδησή μας. Η κλιματική αλλαγή, σεισμοί, λοιμοί, λιμοί, καταποντισμοί, πυρ και μάχαιρες βγαλμένες έξω από το θηκάρι (μάχαιρες γενικώς, εμφύλιες και ενδοοικογενειακές) δοκιμάζουν τα όρια του θυμικού όλων μας.
Μέσα από την θεατρική πράξη, στην σκηνική πραγμάτωση λογοτεχνικών κειμένων που λειτουργούν απλώς ως παρτιτούρα, βιώνουμε την απάρνηση της μοναξιάς, που είναι απλώς ψευδαίσθηση, αφού είμαστε όλοι ενωμένοι, με τον τρόπο των πτηνών που μεταναστεύουν…
Η Ornela Vorpsi γράφει έναν μονολογικό ψευδοδιάλογο αναμνηστικού τύπου, όπου οι καταπιεσμένες θύμησες βρίσκουν δίοδο και αναπτύσσουν την δική τους δυναμική αναπαριστώντας σκηνές που επέδρασαν έντονα και καθοριστικά στο σχηματισμό μιας αυτοσυνείδησης που παλεύει να απαλλαγεί από τα φαντάσματά της. Δεν πρόκειται όμως για ένα «Θέατρο Ιδεών» αλλά για βιωματική ανάπλαση του παρελθόντος με αισθητικό και μαθηματικό τρόπο έτσι ώστε να επιτευχθεί κάποια αρμονία και οι όποιες προσλαμβάνουσες να είναι υγιώς αφομοιώσιμες από την συνήθη μνημονική διαδικασία.
Μεταβολισμός κι όχι αλχημεία είναι η κατάλληλη λέξη, όσο κι αν η λεγομένη «θεατρική μαγεία» επενεργεί ακόμη στον ερπετοειδή εγκέφαλό μας, αφού παρ’ όλες τις τεχνολογικές επιτεύξεις μας είμαστε πάντα στα σπήλαια των προγόνων μας και γυρεύουμε να εξευμενίσουμε θεούς, δαίμονες και τέρατα κάθε που ο ήλιος σβήνει και το σκοτάδι πέφτει στις παραζαλισμένες φρένες μας.
Αυτή είναι η αγαθοποιός και φιλάνθρωπος λειτουργία κι επενέργεια κάθε αφήγησης. Και το θέατρο ΕΙΝΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ, είτε βασίζεται στον έναρθρο λόγο είτε στα παντομιμικά παραγλωσσικά σημεία, είτε απέχει από τις σύγχρονες αισθητικές και τεχνολογικές απαιτήσεις είτε όχι. Ο Δαρβίνος είχε δίκιο. Είμαστε εισέτι πάνθηρες και πίθηκοι, κυνηγοί, τροφοσυλλέκτες, θηρευτές και καλλιεργητές. Βαθιά μέσα μας καιροφυλακτεί η ανασφάλεια, η αγωνία μήπως και δεν ανατείλει ξανά ο Ήλιος, το λαμπερό άστρο στον ουρανό, αλλά και το ολόλαμπρο άστρο της αισιοδοξίας στις ψυχές μας.
Ο συγγραφέας είναι δημιουργός, ο σκηνοθέτης συνδημιουργός και οι θεατές ερμηνευτές. Συναγωνίζονται τους επαρκείς θεατές σε μια διαρκή «μετάφραση» των τεκταινομένων επί σκηνής κι εκτός.
Άκρως υποκειμενική τέχνη, καθίσταται διϋποκειμενική μέσα από την θεωρία και την ανάλυση που επιτρέπει την συνδημιουργική συμμετοχή και την εξωτερική ή εσωτερική διαδραστικότητα. Μ’ αυτό θέλω να πω ότι οι έμπειροι κι αισθαντικοί ηθοποιοί ακούνε τις αναπνοές του κοινού ακόμα κι όταν δεν το βλέπουν. Ειδικά τότε. Καμία παράσταση δεν είναι ίδια την επομένη ημέρα.
Θα ήθελα λοιπόν να μπορώ να δω και να ξαναδώ αυτή την παράσταση, όχι για το αφαιρετικό μπρεχτικό σκηνικό της, μήτε για τις στυλιζαρισμένες περιγραφές των δευτερευόντων προσώπων, μήτε βεβαίως για την απουσία υποδηλωτικής μουσικής ή κατατοπιστικών βίντεο-αρτ, αλλά για τις αρχετυπικές (σχεδόν πρωτόγονες) σωματικές ερμηνείες όλων των εμφανών συντελεστών που έδωσαν χώρο, χρόνο και ψυχή σε ένα κείμενο καθαρά απομνημονευματικό κι αυτοψυχαναλυτικό ενδεχομένως.
Το ιστορικό παρελθόν γίνεται εφιαλτικό παρόν και απειλή για το συστρεφόμενο μέλλον.
Κακά τα ψέματα, η Ιστορία δεν περπατάει πάνω σε μία ευθεία αλλά ακολουθεί καμπύλες εξελισσόμενη πάνω από έναν ανυπολόγιστο και δυσδιάκριτο άξονα.
Τώρα που ο υφέρπων φασισμός επαπειλεί την διασαλευμένη ασφάλεια που μας παρείχε η ψευδαισθητική «Κοινωνία της Αφθονίας» (κατά Χέρμπερτ Μαρκούζε), ο «τιμονιέρης Εμβέρ Χότζα» παύει να αποτελεί παρελθόν, βγαίνει από το χρονοντούλαπο της Ιστορίας και απειλεί να σπείρει τους σπόρους του παντού όπου μπορούν να βλαστήσουν (εκεί βεβαίως που υπάρχει φτώχεια, ανεργία, ανέχεια και γκρίνια).
Συναντάει την «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη αυτό το διακειμενικό πανόραμα μιας βασανισμένης ψυχής. Το να γεννηθείς θηλυκό μοιάζει με κατάρα στην Αλβανία του υπαρκτού σοσιαλισμού και η μετατροπή σε γυναίκα μπορεί να είναι επωφελής ενδεχομένως μόνον μέσα από την άμεση ή έμμεση εκπόρνευση. Καθηλωτική κατάθεση ψυχής.
Η ειρωνεία του τίτλου «Η χώρα που ποτέ δεν πεθαίνεις» λειτουργεί αμφίσημα, ακόμα και νοσταλγικά, αν προτιμάτε.
Μετά περισσής περισκέψεως και περισυλλογής,
Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας, Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ
www.konstantinosbouras.gr
info από το Δελτίο Τύπου:
Η Χώρα που ποτέ δεν πεθαίνεις
της Ornela Vorpsi
σε σκηνοθεσία Ένκε Φεζολλάρι
με την Αμαλία Αρσένη
από 29 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Σταθμός
κάθε Τετάρτη και Πέμπτη στις 20:30
Στη χώρα μου οι κοπέλες πρέπει να προσέχουν ιδιαίτερα τον «αμόλυντο ανθό» τους, γιατί ο άντρας πλένεται μ’ ένα κομμάτι σαπούνι και ξαναγίνεται φρέσκος και καθαρός, ενώ τις κοπέλες δεν τις ξεπλένει ολόκληρη θάλασσα. Ολόκληρη θάλασσα.
Ο Ένκε Φεζολλάρι, μετά την «Ορκισμένη Παρθένα» στο Φεστιβάλ Αθηνών, καταπιάνεται ξανά με την αλβανική δραματουργία. Το βραβευμένο και πολυμεταφρασμένο μυθιστόρημα της Ornela Vorpsi, που ανεβαίνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αποτελεί ένα μανιφέστο ενάντια στην πατριαρχική δομή της Αλβανίας και στην καταπίεση του ερωτισμού και της ελευθερίας του λαού της από την περίοδο του ‘70 εώς τη διάλυση των χωρών του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Κεντρική ηρωίδα είναι η Ορνέλα, η οποία διηγείται άλλοτε πικρά και άλλοτε με χιούμορ την πορεία της προς την ενηλικίωση. Μέσα από την τρυφερή αλλά και σκληρή γραφΕικόνες πραγματικές ρή ενίοτε καιή της η εικαστικός και συγγραφέας που ζει πλέον στο Παρίσι εξιστορεί, στην πραγματικότητα, την προσωπική της ιστορία. Εικόνες μιας χώρας δίπλα μας που ελάχιστοι την γνωρίζουν, μιας χώρας που μέσα απο τις στάχτες της δικτατορίας του Ενβέρ Χότζα προσπαθεί να αναγεννηθεί, μιας χώρας που ποτέ δεν πεθαίνει…
Η Vorpsi δημιουργεί ένα καθαρά γυναικείο σύμπαν που αμύνεται, ονειρεύεται, συνθλίβεται και, στο τέλος, επιβιώνει σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Ένα Βαλκάνιο αφήγημα για την ταπείνωση αλλά και την αντίσταση της γυναίκας ενάντια στα πατριαρχικά καθεστώτα. Ένα χρονικό ταξίδι σε μια χώρα που ποτέ δεν πεθαίνεις, παρά μαθαίνεις να ζεις – σχεδόν χωρίς να ανασαίνεις, να κρύβεσαι, να συναινείς ακούσια, να μοιράζεσαι το λιγοστό σου φαγητό, να σκύβεις το κεφάλι περιμένοντας τις«καλύτερες μέρες» και, αν είσαι τυχερός, να μπεις σε ένα αεροπλάνο… Να αποχαιρετήσεις τη χώρα σου για πάντα, και να γράψεις – χρόνια μετά – ένα μυθιστόρημα για το τι έζησες…
Η Χώρα που ποτέ δεν πεθαίνεις κάνει πρεμιέρα στις 29 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Σταθμός ενώ υπό την σκηνοθετική καθοδήγηση του Ένκε Φεζολλάρι, την συγγραφέα υποδύεται η Αμαλία Αρσένη και τα οικεία καθώς και τα εφιαλτικά πρόσωπα γύρω της η Αθηνά Καραγιώτη και η Vefi Redhi.
Σκηνοθετικό σημείωμα
Αρκούν δύο ώρες για να αποτυπώσεις μία ζωή, ένα σώμα, μία χώρα, τα ίδια τα Βαλκάνια; Ποιο το χρέος, ποιό το καθήκον και ποιό το ανάμεσά τους, αναρωτιέμαι, παραφράζοντας έναν στίχο του Σεφέρη. Ποια ταυτότητα κοινωνική και πολιτική φοράμε; Γιατί και για ποιον; Ποια ιδανικά και ποιες αυταπάτες θρέφουμε; Με ποιες αυταπάτες γεννιόμαστε και ποιες μας γεννώνται, μεγαλώνοντας; Δύσκολο να μιλήσεις για την ιστορία του τόπου σου. Να χωρέσεις το αμόλυντο σώμα μιας ηρωίδας στη σκηνή σε δύο ώρες. Να επικοινωνήσεις ιστορίες με τσακισμένες ζωές, ματαιώσεις, πόλεις που έχουν τους δικούς τους νόμους. Ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με την ενηλικίωση ενός κοριτσιού εγκλωβισμένου σε κανόνες, σε οροπέδια κοινωνικοπολιτικά, σε μια χώρα που ποτέ δεν πεθαίνει.
Είναι όμως κάτι παραπάνω από τον αγώνα σε ένα βίαιο ανδρικό κόσμο και σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Είναι ο αγώνας του ίδιου ανθρώπου να σηκώσει το λάβαρο της ανεξαρτησίας και της αξιοπρέπειας, να απελευθερωθεί από τα δεσμά του «είναι» του και εν τέλει να βαδίσει στο δρόμο της προσωπικής του πραγμάτωσης. Η «Χώρα που ποτέ δεν πεθαίνεις » είναι μία παράσταση που έχει το χάρτη της δικής μου χώρας που αιμορραγεί και γεννιέται από τις στάχτες της. Ποιας χώρας; Αυτής που ποτέ δεν πεθαίνει.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Συγγραφέας: Ορνέλα Βόρπσι
Μετάφραση: Μαρία Σπυριδοπούλου
Διασκευή-Σκηνοθεσία: Ένκε Φεζολλάρι
Πρωτότυπη Μουσική: Κώστας Λειβαδάς
Σύμβουλος δραματουργίας: Κάτια Σωτηρίου
Σκηνικός χώρος-Κοστούμια: Γιώργος Λυντζέρης
Φωτισμοί: Σεμίνα Παπαλεξανδροπούλου
Βοηθός σκηνοθέτη: Εύη Κουταλιανού
Φωτογραφίες: Γιώτα Εφραιμίδου
Σχεδιασμός αφίσας – έντυπο υλικού: Μαρίνα Δρακάτου
Παραγωγή: Πολιτισμός Σταθμός Θέατρο
Ερμηνεύουν: Αμαλία Αρσένη, Vefi Redhi, Αθηνά Καραγιώτη
*Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πλέθρον
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Διάρκεια παράστασης: 1 ώρα & 20 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Απαραίτητη η χρήση μάσκας καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης
Θέατρο Σταθμός
Βίκτωρος Ουγκώ 55, Μεταξουργείο Αθήνα (πλησίον του ΜΕΤΡΟ ΜΕΤΑΞΟΥΡΓΕΙΟ)
τηλ. 210 52 30 267
ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΑΘΜΟΣ
238
