Το να διασκευάζεις τους κλασικούς είναι κληρονομικό θα έλεγα δικαίωμα. Εξάλλου και οι διάσημοι στους αιώνες αρχαίοι δραματικοί ποιητές με «ψίχουλα από το τραπέζι του Ομήρου» τρέφονταν πνευματικά και τους ίδιους μύθους αναμασούσαν.

Όμως κάθε πειραματισμός, κάθε απόπειρα ανανέωσης και εκσυγχρονισμού τόσο στο επίπεδο της μορφής όσο και στο επίπεδο του κοινωνουμένου νοήματος προσκρούει στην απαίτηση της δραματουργικής επιδεξιότητας, αν όχι και δεξιοτεχνίας. Ο επαρκής συνδημιουργικός θεατής που έχει δει και έχει ξαναδεί άπειρες φορές τα ίδια κείμενα, που φαντάζουν «ιερά», προκαλώντας ίσως την βεβήλωσή τους, περιμένει να απολαύσει κάτι πρωτότυπο, αλλά δουλεμένο με τέτοιον τρόπο που να μην φαίνονται οι ραφές του.

Η ανασυγκρότηση ενός αποδομημένου σε παραστασιακό κειμενικό «σώμα», που συμπεριλαμβάνει εκτός από τους γλωσσικούς και τους παραγλωσσικούς κώδικες, δεν μπορεί να φαντάζει αφελές κι απλοϊκό, στο όνομα μιας σύγχρονης οικολογικής-ολιστικής θεώρησης των πάντων και μιας μετανεωτερικής αντίληψης γης και ανθρώπου ως ενιαίου ανοικτού συνόλου, που υπόκειται σε μεταβολές και τελεί εν εξελίξει.

Είναι ωραίο να μην κόβεται τελικά ο μυθικός βυσσινόκηπος του Τσέχωφ και να επινοούμε εναλλακτικούς τρόπους τουριστικής και πολιτιστικής αξιοποίησης των αξιοθέατων μιας χώρας, κάθε χώρας, όμως η ουτοπία δεν είναι καλή θεατρική δικαιολογία, αν δεν μπορεί να υποστηριχθεί και δραματουργικά.

Η ευτοπία είναι συστατικό μέρος της Τέχνης. Είναι το μόνο πεδίο όπου καταφεύγουν οι καταπιεσμένοι οραματισμοί και οι επίκαιροι μελλοντολογικοί διαλογισμοί μας. Το διδακτικό στοιχείο είναι αναπόσπαστο της θεατρικής πράξης. Κι αν όλος ο κόσμος είναι ένα θέατρο, κάθε θέατρο είναι ένα σχολείο που κλείνει μια φυλακή.

Ας βρούμε όμως εύστοχους τρόπους προκειμένου να περάσουμε τα μηνύματα που μας αγκυλώνουν το μυαλό. Η παλαιά «αποστασιοποίηση», το μετωπικό στήσιμο των ηθοποιών -ανδρείκελων με τα μικρόφωνα, ακόμα και η agit–prop (agitacia–propaganda), είναι θεατρικοί πειραματισμοί που έχουν ξεφτίσει από τον καιρό. Η πολλή χρήση αχρηστεύει τους κώδικες και τα κλειδιά πέφτουν αχρησιμοποίητα στο έδαφος.

Ο Πρόδρομος Τσινικόρης δεν βάφτισε το θέαμά του «Ο Βυσσινόκηπος» του Τσέχωφ. Και ορθώς έπραξεν. Το θέμα του ήταν το μυθικό αυτό πεδίο προβολής ατομικών και συλλογικών φαντασιώσεων. Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές αιφνίδιες μεταβολές στην Ιστορία του εικοστού αιώνα μπορεί να έχουν και σήμερα το αντίστοιχό τους στην εποχή μας. Απομένει να ευρεθεί εκείνη η «αναλογία» που θα μετασχηματίσει τον ένα πίνακα σε άλλο μωσαϊκό, περισσότερο σύγχρονο. Ακόμα και με τις ίδιες ψηφίδες η συνολική εικόνα μπορεί να αλλάξει. Όλα είναι θέμα οπτικής, προοπτικής και προσεκτικής επιλογής των μελών.

Κάτι όμως που δεν διαπιστώσαμε στο θέαμα με τίτλο (Somewhere) beyond the cherry trees – Μια post–documentary παράσταση, βασισμένη στον Βυσσινόκηπο του Άντον Τσέχοφ.

Ξεκίνησε με πολλές υποσχέσεις, τέλειωσε όμως μέσα στην αμηχανία, μέχρι και στον αψυχολόγητο ισχυρισμό ενός από τους ηθοποιούς ότι δεν υποκρίνεται όπως οι άλλοι συνάδελφοί του!!!

Αντίθετα, ήταν αληθινά εξεγερτικοί (το αντίθετο του «καθηλωτικοί») οι χορευτές του Kader Attou στην απολύτως διονυσιακή «αναστενάρικη» έκσταση The Roots – Transmission / Οι ρίζες – Μετάδοση. Κι εδώ δεν τίθεται απλώς θέμα χιπ-χοπ, αλλά μια βαθιά, αρχετυπική αίσθηση του ρυθμού, που δεν μπορεί να αφήσει αδιάφορο τον θεατή, αφού σωματοποιείται παρακάμπτοντας τα όποια νοήματα και βραχυκυκλώνοντας το αριστερό ημισφαίριο της εγκεφαλικής «λογικής». Βεβαίως, σε αυτού του είδους τις παραστατικές αναπλάσεις του Αόρατου, η κάθε μία και ο κάθε ένας μπορεί να προβάλλει και να υλοποιήσει ακόμα τις δικές του οραματικές ενσυναισθήσεις, όμως αυτή ακριβώς η ελευθερία είναι το δελεαστικό μέρος του παιχνιδιού, που προσδίδει στον καλλιτέχνημα την ευγενική παγκοσμιότητά του. Μέσα από το σώμα που πάσχει αλλά κι απολαμβάνει την χαρά την ύπαρξης η διπλωματική πολιτισμικότητα βρίσκει την πλέον ευγενή έκφρασή της. Το “crescendo” του τέλους ήταν κάτι παραπάνω από διεγερτικό και αναζωογονητικό για τον κουρασμένον από τις ιδεοληψίες «αναγνώστη-ακροατή-παρατηρητή». Η όλη σκηνική αφήγηση παρέσυρε ακόμα και τους πλέον απρόθυμους, τους πλέον κουρασμένους, σε μια ευωχία απρόσμενη και επιτρεπτέα εν τέλει, στα όρια της θεατρικής συμβάσεως.

Και το τρίτο μέρος της πρώτης εβδομάδας του αναγεννημένου (μετά και την πρόσφατη εκτεταμένη καραντίνα) φεστιβάλ μας βρήκε τον προαύλιο χώρο του εργοστασιακού συγκροτήματος της Πειραιώς 260 προκειμένου να ανθίσει.

Στον ίδιο ΚΥΚΛΟ LAYERS OF STREET, ΙΜΑ – Άντι Τζούμα Οικοδομή. Εδώ η έρευνα δικαιώνεται και η πρωτοπορία δεν είναι πια πειραματική, αλλά αξιώνει την ιδιαίτερη προσοχή μας. Το ρεμπέτικο και το χιπ-χοπ δεν χωρίζονται πλέον από έναν ωκεανό και ένα πέλαγος, αλλά μετά από αυτή την εξαιρετική δουλειά του ιδιοφυούς χορογράφου ενώνονται στον ειδυλλιακό χρόνο του Άρρητου, όπου η συνήθης καθημερινή χαρμολύπη μετατρέπεται ευθέως και ευθαρσώς σε αισθητική ηδονή, χαρίζοντάς μας εκείνη την ευεργετική απόσταση που μεταβολίζει κάθε τι τραυματικό σε πρώτη ύλη για την Γνώση εκείνη που οδηγεί στην Σοφία, έστω και χάριν της διαμεσολαβημένης εμπειρίας. Αυτή άλλωστε δεν είναι και η ουσία της Τέχνης; Ειδικά της πλέον πανδήμου τέχνης του θεάτρου.

Ο Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας είναι Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο ΕΚΠΑ και ποιητής

www.konstantinosbouras.gr