Προχωράμε μπροστά, αναπαράγοντας συνεχώς ξεπερασμένες πορείες, νομίζοντας ότι η πρόοδος είναι απλώς τα νέα περιτυλίγματα.
Ανακαλύπτουμε νέες μορφές παλιών σχημάτων, που όλο και λιγότερο ανταποκρίνονται στο περιεχόμενο.
Πολλές φορές ανοίγεις το αμπαλάζ και δεν βρίσκεις τίποτα μέσα.
Αγόρασες θέατρο και σου αποκαλύπτεται τηλεόραση.
Ανοίγεις την τηλεόραση και σου εμφανίζονται μικροπωλητές τηλεπωλήσεων, από κατσαρόλες μέχρι κομματικές κοκορομαχίες.
Ανοίγεις μια στήλη κριτικής και πέφτεις σε έκθεση ιδεών, ημιμαθούς θεατρογράφου.
Ανοίγεις μια παράσταση του Ευριπίδη και σου εμφανίζεται το συγγραφικό απωθημένο ενός αδιάβαστου σκηνοθέτη, που αποφάσισε να διορθώσει τον συγγραφέα και ο «παραγωγός» του το επέτρεψε ή ακόμη και τον προέτρεψε, γιατί νομίζει ότι θα εισρεύσουν τα πλήθη.
Γράφει στη μαρκίζα «Αισχύλος» και σου εμφανίζεται στην παράσταση χωρίς το «υλ», δηλαδή το σκέτο «Αίσχ-ος». Σαν τα κινεζικά γκατζετάκια, που πολλά είναι ήδη χαλασμένα από το εργοστάσιο.
Ναι, για το θέατρο λέω. Όχι ότι δεν είναι όλα έτσι, ή σχεδόν έτσι, σε μεγάλο βαθμό.
Από την πολιτική μέχρι το ποδόσφαιρο, αλλά εμένα το θέατρο με απασχολεί.
Γιατί πιστεύω, ή έτσι τουλάχιστον συμπεραίνω από τη ζωή που φτιάξαμε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δηλαδή την εποχή της τελευταίας ανασυγκρότησης, ότι η Πολιτική -αυτή που είναι στη μόδα στον Δυτικό Κόσμο- έχει αποτύχει παταγωδώς και το ποδόσφαιρο (ιδίως το σύγχρονο επαγγελματικό) ποτέ δεν είχε διάθεση να φτιάξει τον κόσμο.
Η Τέχνη το ισχυρίζεται και εν μέρει προσπαθεί.
Το Θέατρο, που εγώ διδάχτηκα και υπηρέτησα, ήταν αρκούντως ουτοπικό, ώστε να πιστεύει, ότι μπορεί να συμβάλει στην κυκλοφορία αισθημάτων και στην ανάπτυξη συναισθηματικών εγκεφάλων.
Ναι, αυτή την ουτοπία, που στοχεύει στη βελτίωση των ανθρωπίνων σχέσεων, σαν αποτέλεσμα της αυτοβελτίωσης και της βοήθειας στο διπλανό ή στον απέναντι.
Στο Θέατρο, οι παραστάσεις χάνονται, αλλά έχουν μείνει τα θεατρικά έργα.
Αυτά που έμειναν έχουν έναν πυρήνα, που ισχύει σε κάθε εποχή.
Γι’ αυτό έμειναν, γι’ αυτό τα ξαναπαίζουμε και δεν είμαστε υποχρεωμένοι να γράφουμε συνεχώς καινούργια. Γιατί η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, τα μεγάλα ερωτήματα, οι απορίες και οι δυσκολίες του ανθρώπου σε σχέση με το περιβάλλον του δεν έχει αλλάξει από τη νεολιθική εποχή. Κάποτε ήταν ενάντια τα στοιχεία της φύσεως και τώρα είναι ενάντια τα στοιχεία της φύσεως που εμείς κατασκευάσαμε, αυτή τη «φύση» που κατασκεύασε η παγκοσμιοποιημένη οικονομία στην ψηφιακή εποχή.
Μόνο τα ερωτήματα εξελίσσονται, ακολουθώντας τα επιστημονικά βήματα.
Αλλάζουμε τις βιτρίνες, αλλά το μαγαζί -η φιλοσοφία και η πολιτική- πουλάει το ίδιο εμπόρευμα.
Οι νόμοι της φυσικής εξέλιξης ισχυρίζονται, ότι οι εξωτερικές δυσκολίες βελτιώνουν την αντοχή, της εφευρετικότητα, την επιστήμη. Στην περίπτωση του ανθρώπου του 21ου αιώνα, φαίνεται ότι αυτός κατάφερε να υπερνικήσει τους φυσικούς νόμους. Θεωρείται εξελιγμένος και προοδευμένος, μόνο και μόνο επειδή φοράει γραβάτα. Ένα αξεσουάρ, που κανείς δεν ξέρει τη χρησιμότητά του.
Όπως στο θέατρο, (που είναι μια τέχνη λόγου και Λόγου) αυτό που εμφανίζεται ως σύγχρονο και εκσυγχρονισμός είναι ένα σκηνικό, που δεν έχει ξαναγίνει και δεν έχει προκύψει από την «ανάγνωση» του έργου, αλλά εκλάπη από τα εικαστικά ή από άλλες παραστάσεις, τα κοστούμια από αλλού, αλλά οπωσδήποτε να ακολουθούν μια σύγχρονη μοδιστρική, η εκφορά του λόγου που μιμείται άλλους πολιτισμούς ή άλλες γλώσσες, δηλαδή λεπτομέρειες που προκαλούν απαίδευτους δημοσιογραφούντες να παράγουν ειδήσεις για παραπλανημένους αναγνώστες.
Κι έτσι οι προβεβλημένοι καλλιτέχνες υποχρεώνονται να λειτουργούν, ακολουθώντας το ρεύμα, με σκοπό να γραφτεί το όνομα τους έστω σε ένα μονόστηλο, να φωτογραφίζονται στις πρεμιέρες, να κάνουν “ένα όνομα” κατά το κοινώς λεγόμενο, για να εξαπατήσουν τους εμπόρους της Τέχνης, να ανεβάσουν την τιμή τους.
Υπάρχει και το αντίθετο είδος, δηλαδή αυτοί που έχουν ήδη λεφτά και τα επενδύουν για να κάνουν “όνομα”, δικό τους ή των φίλων, παιδιών και κολλητών, για να τους φωτογραφίζουν στις πρεμιέρες και να δουν το όνομα τους σε λεζάντες φωτογραφιών.
Αυτό δεν ισχύει μόνο στο θέατρο.
Όποιος κάνει “όνομα”, με οποιονδήποτε τρόπο, μπορεί να γίνει δήμαρχος, μεγαλοδικηγόρος, μεγαλοδημοσιογράφος, βουλευτής, ακόμη και πρωθυπουργός (και δε λέω μόνο για τους τωρινούς).
Και μάλιστα όποιος κάνει όνομα διά της τηλεοράσεως… Το φαινόμενο άρχισε με την ιδιωτική τηλεόραση και εξελίσσεται ως ο πιο σύντομος δρόμος κοινωνικής ανόδου.
Αντί να βγαίνουν στην τηλεόραση οι καλύτεροι ενός επαγγέλματος, θεωρούνται καλύτεροι επαγγελματίες αυτοί που βγαίνουν στην τηλεόραση. Από δικηγόροι μέχρι τραγουδιστές.
Βεβαίως υπάρχουν εξαιρέσεις σ’ αυτό τον κανόνα, αλλά αυτό, που υπερπροβάλλεται στα κοινωνικά πρωτοσέλιδα, είναι αυτός ο «κανόνας».
ΕΚΤΑΚΤΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ:
Μετά τα τρία καλοκαίρια, που ο ιός ταλαιπώρησε τα θέατρα, βγήκανε στη γύρα μύρια όσα θεατρικά σχήματα. Αυτό είναι καλό για την επαρχία, γιατί μπορεί να δει περισσότερο θέατρο, που της λείπει το χειμώνα. Βέβαια με τον τουρισμό στα ύψη, ποιοι κάτοικοι της επαρχίας μπορούν να πάνε το βράδυ στο θέατρο; Αυτό είναι θέμα μιας άλλης συζήτησης.
Αλλά και τι θέατρο βγαίνει στη γύρα; Υπάρχουν καλές παραστάσεις και κακές παραστάσεις. Παραστάσεις καλών προθέσεων και παραστάσεις εμπορικών προθέσεων, μόνο εμπορικών προθέσεων.
Να πηγαίνετε στο θέατρο ακόμη κι αν δεν είναι καλές οι παραστάσεις.
Αλλά, αν δεν σας αρέσει, να το λέτε και να το διατυμπανίζετε, για να προστατεύσετε τον συνάνθρωπο.
Να κάνετε το ίδιο κι όταν σας αρέσει η παράσταση, για να βοηθήσετε τον συνάνθρωπο και το πραγματικό θέατρο.
Εσείς, το κοινό του θεάτρου, ανεβάζετε και κατεβάζετε πρωταγωνιστές, σκηνοθέτες και λοιπούς περί αυτών.
Όταν δεν καταλαβαίνετε μια παράσταση, δεν φταίτε εσείς, απλώς η σκηνοθεσία δεν σας έλαβε υπόψιν της.
Όταν δεν ξέρετε γιατί σας άρεσε, τότε να είστε σίγουροι, ότι είδατε μια καλή παράσταση.
Επίσης, παρακαλώ, να διαχωρίζετε τα είδη της θεατρικής τέχνης. Αυτό που βλέπετε απέναντι σας στο καναπέ του σαλονιού, δεν έχει καμία σχέση με την τέχνη του θεάτρου που εκτίθεται στα αρχαία θέατρα ή θα καταγραφεί από την Ιστορία του Θεάτρου ως θεατρικό επίτευγμα. Επίσης οι ηθοποιοί του κουτιού, δεν είναι για το ύπαιθρο και αντιθέτως. (Υπάρχουν εξαιρέσεις).
Ευτυχώς, ακόμη δεν βάλαμε τους σκηνοθέτες της τηλεόρασης να σκηνοθετήσουν στην Επίδαυρο (ελπίζω να μη βάζω ιδέες σε διευθύντριες/τες φεστιβάλ και κρατικών θεάτρων).
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον η συζήτηση στα μέσα ενημέρωσης και στα σόσιαλ μίντια, με αφορμή τις παραστάσεις, ιδίως της Επιδαύρου, αλλά η συζήτηση φοβούμαι ότι είναι πάλι για το περιτύλιγμα.
Παρακολουθώ απόψεις, από σχετικούς και άσχετους, ερήμην της παράστασης. Οι συνομιλούντες, απλώς αναπαράγουν τις πάγιες απόψεις τους, για το θέατρο, για την πολιτική, για τον κόσμο, ασχέτως με το περιεχόμενο την συζητούμενης παράστασης.
Σημείο των καιρών ή καιροί των σημείων;
Το όλον επιμένει να μας διαφεύγει.
ΚΖΚ, 27.7.2022
Ε ΝΑΙ!