Η ζωή αρχίζει στο άλλο άκρο της απελπισίας
Ζ. Π. Σαρτρ
ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΜΟΙΡΑ
Ο Ευγένιος Ο’ Νηλ είχε μια παράξενη μοίρα: η ζωή του συνοψίζεται ανάμεσα στα δωμάτια δύο ξενοδοχείων.
Γεννήθηκε όχι σ΄ ένα σπίτι αλλά στο ανοίκειο δωμάτιο ενός ξενοδοχείου της πόλης της Ν. Υόρκης όπου οι γονείς του, διάσημοι ηθοποιοί του μελοδράματος βρίσκονταν σε περιοδεία, και πέθανε μόνος στα 65 του το 1953, υποφέροντας τρομερά από τη νόσο του Πάρκινσον – που ενδεχομένως είχε οικογενειακή προδιάθεση.
Η μοίρα θέλησε, με τον αδήριτο τρόπο της, να υπογραμμίσει την προσωρινότητά μας, αλλά και το ότι το γεγονός της γέννησης συντελείται στη μοναξιά ενός άξενου κόσμου, άγνωστου, ακατανόητου και ανοίκειου όπως κι ο προσωρινός χώρος ενός απρόσωπου δωματίου από το οποίο περνούν για σύντομο διάστημα πρόσωπα που δεν προλαβαίνουν να τον σημαδέψουν με το πέρασμά τους από αυτό.
ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ
Στην περίπτωση του Ο’ Νηλ βέβαια έχουμε να κάνουμε με κάποιον που άφησε το αποτύπωμά του στο θέατρο όσο λίγοι συγγραφείς. Θαρρείς και η μοίρα θέλοντας να διορθώσει αυτή τη διπλή παραμονή του στην αρχή και το τέλος του σ’ ένα δωμάτιο δίχως μνήμη τον κατέστησε έναν διακεκριμένο συγγραφέα προικίζοντάς τον με το ταλέντο εκείνου που εμμονικά αφηγείται και ξανά αφηγείται από έργο σε έργο την δυστυχώς τραγική του μοίρα. Αυτή η τελευταία φαίνεται πως αν σου δώσει κάτι, πλουσιοπάροχα μάλιστα, σου παίρνει κάτι που χρειάζεσαι για να ζήσεις. Κι αυτό που χρειαζόταν ο Ο’ Νηλ και δήλωνε σε όλους τους τόνους πως του έλλειψε ήταν η οικογενειακή θαλπωρή. Ο πατέρας του ήταν διακεκριμένος ηθοποιός και θιασάρχης, είχε ξεχωρίσει σε σαιξπηρικούς ρόλους, αλλά το αδυσώπητο κυνήγι της επιτυχίας τον εγκλώβισε σ΄ ένα θέατρο για τους πολλούς που απαιτούσε παραχωρήσεις και συμβιβασμούς. Η ανασφάλεια, μόνιμη ανησυχία του επαγγέλματος, οδηγούσε το ζευγάρι σε σφοδρές αντιπαραθέσεις και θυελλώδεις καυγάδες που φυσικά ο μικρός Ευγένιος βίωνε δραματικά. Ταυτόχρονα όμως αποφασίζοντας να ζήσει κι αυτός στον ίδιο κόσμο με τους γονείς του, όλη αυτή η ανθρωποφαγική κατάσταση μεταξύ τους του προσπόρισε το υλικό των αυτοβιογραφικών έργων του.
Η μητέρα του γεμάτη ενοχές για το γεγονός πως οι περιοδείες την υποχρέωναν να μένει μακριά από τους δυο γιούς της και η εξουθένωση που ακολούθησε τη γέννα του Ευγένιου την οδήγησαν στην εξάρτηση από τη μορφίνη. Αν και θεραπεύτηκε μπαίνοντας σε μοναστήρι αργότερα, η θλίψη του μεγαλύτερού της γιού που την έπιασε με την ένεση στο χέρι κι οι ενοχές του απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση, τον οδήγησαν στο αλκοόλ, στις πόρνες και τον πρόωρο θάνατο στα 45 του χρόνια.
Η μοίρα του νεότερου γιού δεν ήταν διαφορετική ως προς την κληρονομιά του εθισμού και της εξάρτησης από αλκοόλ και ουσίες [όπως το βρωμιούχο κάλιο]. Την ίδια μοίρα είχαν κι οι δύο γιοί του με τους οποίους είχε πολύ κακές σχέσεις. Κι οι δυο αυτοκτόνησαν, ενώ η κόρη του Ούνα που την είχε απομακρύνει και την είχε αποκληρώσει παντρεύτηκε τον Τσάρλι Τσάπλιν.
Η ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ
Η κληρονομικότητα αγκαζέ με τη μοίρα –συγγενείς εξ αίματος άλλωστε – έπαιξε πολύ άσχημο παιχνίδι στη ζωή του.
Αρχίζοντας να γράφει συνειδητοποίησε πως δεν είχε άλλο έρεισμα από τη δραματοποίηση των συναισθημάτων: καταπίεση, ενοχή, άρνηση, καταναγκασμό, αμφιγνωμία που τον οδηγούσαν στην εξομολόγηση – ιδίως όταν τον απογοήτευσε η καταφυγή του στον καθολικισμό. Υπήρξε όμως κι ένα πλαίσιο ιστορίας και ιδεολογίας πέρα από τα οικογενειακά τραύματα που τον στοίχειωναν.
«Κανένας μας δεν κατορθώνει να αποφύγει αυτά που του επιφυλάσσει η ζωή. Συμβαίνουν πριν καν το συνειδητοποιήσουμε και σε αναγκάζουν μετά να κάνεις κι εσύ με τη σειρά σου κάποια άλλα, ώσπου στο τέλος όλα μαζί, στέκονται ανάμεσα σε σένα και σ’ αυτό που ποθούσες να γίνεις. Τότε καταλαβαίνεις πως έχασες για πάντα τον πραγματικό σου εαυτό».
ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
Γέννηση 16 Οκτωβρίου 1888. Εσωτερικός σε καθολικό σχολείο. Ανακαλύπτει την εξάρτηση της μητέρας του. Θρησκευτική κρίση. Αρχίζει να πίνει και να ξενυχτά με πόρνες. Ενδιαφέρεται για ριζοσπαστική λογοτεχνία. Διαβάζει αναρχική και σοσιαλιστική θεωρία: Γκόλντμαν, Στίρνερ, Μαρξ. Γράφεται στο Πρίνστον. Αποβάλλεται. Διαβάζει: Πρώτα τον «Ζαρατούστρα» και τη «Γέννηση της Τραγωδίας» του Νίτσε, Σοπενχάουερ και Φρόυντ αργότερα – τη θεωρία του ενσωματώνει στο έργο του. Πρώτος γάμος. Πρώτο παιδί. Χρυσοθήρας στις Ονδούρες. Σαλπάρει απένταρος για το Μπουένος Άιρες. Δουλειές του ποδαριού. Βλέπει θέατρο στο Abbey Theatre στο Δουβλίνο. Μαγεύεται. Διαζύγιο. Δημοσιογραφεί. Διαβάζει θέατρο μετά μανίας. Κυρίως Ίψεν, Συνγκ, Γέητς, Στρίντμπεργκ, Σω, αρχαίους Έλληνες τραγικούς.
Είναι 27 χρονών.Βρισκόμαστε στα 1915. Γράφει μονόπρακτα μανιωδώς. Ο πατέρας του εκδίδει πέντε από αυτά. Σπουδάζει θεατρική γραφή στο Χάρβαρντ. Πίνει ασταμάτητα. Κάνει παρέα με καλλιτέχνες. Από το Γκρίνουιτς Βίλατζ στη Μασαχουσέτη. Μπαίνει στο θίασο του Πρόβινστάουν. «Ταξίδι στο Κάρντιφ». Σκάνδαλο η λαϊκή γλώσσα που μιλούν οι ναυτικοί ήρωες του έργου. Ψηφίζει σοσιαλιστές. Ξαναπαντρεύεται . Ξαναγίνεται πατέρας. Χάνει τους γονείς του. Γνωρίζει μεγάλη εμπορική επιτυχία με τον «Αυτοκράτορα Τζόουνς». «Πέρα από τον Ορίζοντα», το πρώτο σημαντικό έργο. Το πρώτο Πούλιτζερ. Θα κερδίσει άλλα τρία. Ο Τέννεση Ουίλλιαμς θα επηρεαστεί από το έργο και θα γράψει «Το Γυάλινο Κόσμο». Και τα δύο, ψυχολογικά δράματα, μιλούν για τη σεξουαλική καταπίεση.
Έχει περάσει τα τριάντα. Ωστόσο έχει ζήσει περισσότερο τη ζωή παρά την τέχνη του. Είναι καιρός να εγκαταλείψει την άστατη ζωή του μποέμ, playboy, του άστεγου χασομέρη των λιμανιών, της φυγής και της λήθης και να μεταμορφωθεί σε αφοσιωμένο συγγραφέα. Θέλει να γράψει ‘’βαθιά έργα’’, με ‘’βαθείς χαρακτήρες’’ που οδηγούνται από τα ‘’βαθύτερα’’ πρωτόγονα ένστικτά τους. Και γράφει το «Πόθοι κάτω από τις λεύκες» που έχει τεράστια επιτυχία στην Νέα Υόρκη ενώ απαγορεύεται στη Βοστώνη.
Ψηλός, αδύνατος, λιγάκι αδέξιος στους τρόπους, μακρύ πρόσωπο, πλατύ μέτωπο, μάτια θλιμμένα, λιγάκι ονειροπόλα. Το πορτραίτο που του είχε φτιάξει η σύζυγος του διευθυντή του θιάσου του Πρόβινστάουν.
Διδάκτορας τιμητικά στο Γέηλ. Το «Παράξενο Ιντερμέτζο» στο οποίο η ηρωίδα μοιράζεται τον ιδανικό έρωτα με τρεις άντρες απαγορεύεται στη Βοστώνη, αλλά κερδίζει το τρίτο Πούλιτζερ και οι κριτικοί του καταλογίζουν φροϋδισμό και άσκοπους ψυχολογικούς ακροβατισμούς. Χωρίζει και από τη δεύτερη σύζυγό του και μητέρα δύο από τα τρία του παιδιά. Μετακομίζει στη Γαλλία. Παρουσιάζει την οιδιπόδεια τραγωδία «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα». Είναι 43 ετών. Τρίτος γάμος. Αρχίζει να σχεδιάζει κύκλο 11 έργων που θα κάλυπτε την ιστορία της αμερικανικής οικογένειας από το 1775 ως το 1930 που ουδέποτε ολοκλήρωσε.
ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ
Το 1936 κερδίζει το Νόμπελ λογοτεχνίας. Η κριτική της Αριστεράς τον κατηγορεί πως ξεπουλήθηκε στην εγωκεντρική και νευρωτική μπουρζουαζία. Ενώ απογοητευμένος από έργο του φίλου του Ο’ Κέηζυ ξεσπά: «Όταν ένας καλλιτέχνης αρχίζει να σώζει τον κόσμο, αρχίζει να χάνει τον εαυτό του… Το ενδιαφέρον με τους ανθρώπους έγκειται στο προφανές γεγονός ότι δεν θέλουν πια να σωθούν- αυτή είναι η τραγική, ηλίθια φιλοδοξία αυτοκαταστροφής μέσα τους».
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΜΑΚΡΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΝΥΧΤΑ
-
Είναι 51 ετών. Τον απασχολεί ο επερχόμενος πόλεμος. Γράφει το «Ο Παγοπώλης έρχεται» και το αριστούργημά του «Ταξίδι Μακριάς Ημέρας μέσα στη Νύχτα». Το έργο μιλά για το θερμοκήπιο της οικογένειας,της οποίας η συνοχή κινδυνεύει, οι δεσμοί των μελών χαλαρώνουν , το ίδιο το κύτταρό της εκφυλίζεται. Ο πατέρας, ο μοναδικός οικονομικός συντηρητής της και λόγω της καπιταλιστικής τάξης τρέμει το πτωχοκομείο, η μητέρα εξαρτημένη από τη μορφίνη, τα παιδιά κληρονομούν τα προβλήματα. Οι σχέσεις απομακρύνουν τα πρόσωπα. Η κακία, το μίσος, η αγάπη ξεγυμνώνονται. Μια εσωτερική μελαγχολία διαπνέει το έργο. Οι συγκρούσεις μαίνονται. Η καταστροφή κι ο θάνατος παραμονεύουν. Το δράμα παίχτηκε μετά το θάνατο του συγγραφέα, αφού έτσι το ήθελε εκείνος επειδή η οικογένεια Τάιρον είναι το σκληρό, ρεαλιστικό πορτραίτο της δικής του οικογένειας περασμένο μέσα από τον μυθοπλαστικό επεξεργαστή.
Το 1943 γράφει το «Ένα φεγγάρι για τους καταραμένους» που προκαλεί αντιφατικές κριτικές- αρνητικές το πλείστον. Δεν ανεβαίνει ποτέ στη Νέα Υόρκη. Ο νευρολογικός τρόμος τον καθιστά κυριολεκτικά ανίκανο να κρατήσει ακόμη και την πένα.
«Καταρρακωμένος από την αυτοκριτική, βασανισμένος από φόβο, σε συνεχή νευρικό πανικό και μέσα σε μια αιώνια σκυθρωπή μοναξιά, ηθελημένα έχτισε τοίχους γύρω του και έπεισε τον εαυτό του ότι είχε πετύχει να κλείσει απέξω ένα κόσμο μισητό». Ισχυρίζεται ένας βιογράφος. Κι ένας μελετητής του σχολιάζει πως αυτή η ηθελημένη μόνωση ανάγεται στο καταπιεστικό οικογενειακό παρελθόν του Ο’ Νηλ που τον καθόρισε αποφασιστικά.
ΑΝΑΝΕΩΤΗΣ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΔΡΑΜΑΤΟΣ
Ο Ο’ Νηλ βρισκόταν κάτω από τον αστερισμό της μοναξιάς, της απελπισίας και της αυτοκαταστροφής. Ποτισμένος ως τα κατάβαθα με ένα βαθύ πεσιμισμό, ωστόσο κατάφερε να γίνει ανανεωτής και εικονοκλάστης του αμερικανικού θεάτρου γράφοντας αριστουργηματικά έργα και να επηρεάσει όλη την αφρόκρεμα του αμερικανικού θεάτρου που ακολούθησε. Οι Κλίφορντ Όντετς, Θόρντον Ουάιλντερ, Άρθουρ Μίλερ, Τέννεση Ουίλλιαμς, Έντουαρντ Άλμπυ, Ντέηβιντ Μάμετ, Σαμ Σέπαρντ ήταν όλοι τους παιδιά του, για να παραφράσουμε τον τίτλο του έργου του Άρθουρ Μίλερ.
Επιτιθέμενος με τον οξύ του τρόπο στο Αμερικάνικο Όνειρο είπε πως αν γραφόταν μια αληθινή Ιστορία της Αμερικής «τα πορτραίτα των εθνικών μας ηρώων έπρεπε να τα αποκαθηλώσουμε και να τα κάψουμε».
Βοήθημα: Το πρόγραμμα της παράστασης του Ο’ Νηλ «Φεγγάρι για καταραμένους», από το ΑΠΛΟ ΘΕΑΤΡΟ θεατρική περίοδος 1997-1998
