Τα βιβλία που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι αυτά που σπάνε τη μέσα μας παγωμένη θάλασσα
Κάφκα
Ο Κόσμος είναι άχρονος. Ζούμε ίσως μια αέναη επιστροφή. Μόνο που στη ζωή μερικών ανθρώπων η τράπουλα είναι σημαδεμένη. Αυτοί οι δύο δεν πρόλαβαν να ζήσουν. Μπορεί να μη συναντήθηκαν ποτέ, αλλά υπάρχει στις βόρειες θάλασσες ένα ρεύμα που τους ενώνει. Για τον Τρακλ η Κέην δε θα μπορούσε να είναι ό,τι ήταν γι αυτόν η αδελφή του. Με την Μαργκαρέτε, την Γκρετλ βρέθηκε στον κήπο της Εδέμ για λίγο. Εκεί παίχτηκε και χάθηκε το παιχνίδι της αθωότητας – αυτό που χάνεται πάντα. Μόνο που στη ζωή του ακολούθησε το παιχνίδι της σφαγής. Το Μακελειό του Μεγάλου Πολέμου. 1914. Υπηρετεί ως φαρμακοποιός, έχοντας μάθει Αρχαία Ελληνικά και Λατινικά, αλλά και μαθηματικά, όπως επιθυμούσε ο εργοστασιάρχης σιδηρικών πατέρας του.
Ενενήντα τραυματίες περνούν από τα χέρια του. Προσπαθεί ν’ αφαιρέσει τις σφαίρες από τα σώματά τους, να ράψει τις χαίνουσες πληγές τους να επανασυγκολλήσει τα κομμένα τους μέλη. Δεν καταφέρνει να σώσει ούτε έναν. Χάνει το κουράγιο του και στηρίζει την κάννη του περιστρόφου του στον κρόταφο. Οι τραυματιοφορείς προλαβαίνουν και τον αφοπλίζουν. Η πολυαγαπημένη αδελφή του, η μόνη που τον καταλάβαινε, που ήταν γι αυτόν μητέρα, αφοσιωμένη αδελφή, ο άγγελος του καλού αυτοπυροβολείται μετά από ένα πάρτι στο Βερολίνο στις 27 Σεπτεμβρίου 1917. Είναι 26 χρονών. Η τελετή της αθωότητας πνίγηκε στο μαραμένο πια κήπο της εφηβείας τους. Όπως όλοι οι υποψήφιοι αυτόχειρες έτσι κι αυτός επιχειρεί ξανά. Κι αυτή τη φορά τα καταφέρνει. Ο εικοσιεπτάχρονος ποιητής αυτοχειριάζεται δηλητηριασμένος από κοκαΐνη.
Ένας νεκρός σ’ επισκέπτεται. Το από μόνο του χυμένο αίμα τρέχει από την καρδιά κι ανείπωτη στιγμή φωλιάζει σα μαύρο φρύδι –συνάντηση σκοτεινή. Εσύ: ένα φεγγάρι πορφυρό, όταν εκείνος φαίνεται στον πράσινο ίσκιο της ελιάς. Αιώνια νύχτα τον ακολουθεί.
Μοιάζει σαν να προειδοποιεί με τον τρόπο του αυτόχειρα Καρυωτάκη: «Πληρώνω για όσους […] έμειναν έρμαια των δισταγμών τους κ’ εθεώρησαν την ύπαρξή τους παιχνίδι χωρίς ουσία. […] Τους βλέπω να έρχονται […] μαζί με τους αιώνες…».
Η Σάρα Κέην αγγλίδα θεατρική συγγραφέας και σκηνοθέτις που δεν μπορούσε να δεχτεί πως «ένας τόσο παντοδύναμος και πολυεύσπλαχνος Θεός έφτιαξε ένα κόσμο σαν αυτόν» κι έπαιζε με την βλάσφημη φράση του Μπέκετ για ‘έναν αλήτη Θεό’ αυτοκτόνησε στα 28 της χρόνια, στο King’s College Hospital, καταλείποντας πέντε θεατρικά έργα, μία ταινία μικρού μήκους (Skin) και δύο άρθρα στην εφημερίδα “The Guardian”.
Αν και η τέχνη είναι άχρονη, όπως και η ποίηση και των δύο αυτόχειρων ωστόσο μια χρονική σύμπτωση εντοπίζεται στη μοιραία γενέθλια μέρα τους: η 3η Φεβρουαρίου του 1887 για τον Τρακλ και ύστερα από 84 χρόνια, η ίδια μέρα του 1971 για την Καίην. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία θα πότιζαν τους ολύμπιους θεούς κρασί και νέκταρ.
Για άλλη μια φορά στη σύντομη διάρκεια του ίδιου αιώνα, σε μια επαναστατημένη δεκαετία που κυριαρχούσε ένας άλλος πόλεμος, ο λεγόμενος Ψυχρός, μια εξαιρετικά ευφυής και ταλαντούχα συγγραφέας που εμπνεόταν από τον Ίψεν, τον Μπέκετ και τον Πίντερ πάσχονταςαπό βαριάς μορφής κατάθλιψη αυτοκτονεί. Ισχυριζόταν πως δεν ήθελε καθόλου να παίξει με τα συναισθήματα των ανθρώπων, ούτε φυσικά με το μυαλό τους, ωστόσο δημιούργησε ένα εξαιρετικά βίαιο σύμπαν με το έργο της. Όντας παιδί της εποχής της αγάπησε παράφορα τους Joy Division και εξοργίστηκε με την εισβολή στην Γιουγκοσλαβία.
Μια άλλη ομοιότητα με τον Τρακλ: Είχε έναν πολυαγαπημένο αδελφό τον Σάιμον που ήταν χαριτωμένος σαν κορίτσι, ενώ η ίδια είχε αγορίστικη εμφάνιση, αλλά ήταν τρυφερή και πολύ ανθρώπινη. Ήθελε όμως να την θυμούνται για το έργο της κι όχι για τον ιδιωτικό της βίο. Αν και είχε αφοσιωμένους φίλους ήταν κλεισμένη στο δικό της σύμπαν. Έγραψε για τη λυτρωτική αγάπη, τη σεξουαλική επιθυμία, τον πόνο, τα βασανιστήρια – σωματικά και ψυχολογικά – και τον θάνατο. Αλλά η ίδια δεν κατάφερε να λυτρωθεί σ’ αυτόν τον άξενο, ακατανόητο, παρακμασμένο κόσμο.
Ούτε η ποίηση του Τρακλ προσφέρει κανενός είδους λύτρωση.
Ο λόγος του Πίντερ για την Κέην, που τόσο τον αγαπούσε, ίσως ταιριάζει και στον Τρακλ- αρκεί να αλλάξει κανείς το γένος:
«Η Σάρα Κέην πέθανε τραγικά. Ήταν τόσο μεγάλος και τόσο βαθύς ο τρόμος του κόσμου. Δεν τον άντεξε. Ήταν γυμνή. Απροστάτευτη. Γυμνά είναι και τα έργα της».
Η Σάρα Κέην πίστευε πως όλοι οι ήρωές της ήταν ακραία ρομαντικοί, όπως είναι κι ο μηδενισμός. Ίσως γι αυτό παρεξηγήθηκε κι απέκτησε πολλούς επικριτές, γιατί τους ανακάτευε το στομάχι με τον καθαρό καθρέφτη που έβαζε μπροστά τους και τους υποχρέωνε να δουν μέσα του τον κόσμο που ζούσαν φρικτά παραμορφωμένο.
Είναι ένα φως που το ‘σβησε ο άνεμος.
Είναι μια στάμνα που την παρατά ένας μεθυσμένος το δείλι.
Είναι ένα αμπέλι καμένο και μαύρο με τρύπες γεμάτες αράχνες.
Είναι ένας χώρος που τον σοβάντισαν με ασβέστη.
Ο Τρελός πέθανε. Είναι ένα νησί στη Θάλασσα του Νότου,
για να δεχτεί τον Ηλιόθεο. Χτυπάνε τα τύμπανα.
Οι άντρες εκτελούν πολεμικούς χορούς.
Οι γυναίκες κουνούν τους γοφούς με τις περιπλοκάδες και τις παπαρούνες
όταν η θάλασσα τραγουδεί. Ω το χαμένο μας Παράδεισο!
Οι Νύμφες εγκατέλειψαν τα χρυσά δάση.
Ενταφιάζουν τον Ξένο. Ένα λαμπύρισμα υψώνεται τότε.
Ο γιος του Πάνα εμφανίζεται με του σκαφτιά τη μορφή
που το μεσημέρι αποκοιμιέται πάνω στην πυρωμένη άσφαλτο.
Είναι κοράσια σε μιαν αυλή με ρουχαλάκια γεμάτα σπαραχτική φτώχεια!
Είναι κάμαρες γεμάτες ακόρντα και σονάτες.
Είναι ίσκιοι που αγκαλιάζονται μπροστά σ’ έναν τυφλωμένον καθρέφτη.
Στα παράθυρα του νοσοκομείου ζεσταίνονται αυτοί που αναρρώνουν,
Ένα λευκό ατμόπλοιο στο κανάλι ανεβάζει ματωμένες επιδημίες.
Η ξένη Αδελφή εμφανίζεται πάλι στ’ άσκημα όνειρα κάποιου.
Στη φουντουκιά ξαπλωμένη παίζει με τ’ άστρα του. […]
Το ποίημα αυτό του Τρακλ είναι αφιερωμένο στον Καρλ Κράους του οποίου υπήρξε φίλος, όπως και του αρχιτέκτονα της Απόσχισης Λόος και του Κοκόσκα.
Έχεις πολλούς φίλους. Τι τους προσφέρεις για να σε υποστηρίζουν;
Βαθιά σιωπή
Τι τους προσφέρεις για να σε υποστηρίζουν;
Βαθιά σιωπή
Tι τους προσφέρεις;
Σιωπή
Μια ενοποιημένη συνείδηση κατοικεί στην σκοτεινή αίθουσα των δεξιώσεων κοντά στο ταβάνι του μυαλού. Το πάτωμα του ανασηκώνεται σαν χιλιάδες κατσαρίδες μόλις μια αχτίδα φωτός μπαίνει. Οι σκέψεις ενώνονται σε ένα από κοινού συμφωνημένου γεγονότος όχι πια εξόριστου καθώς οι κατσαρίδες περιλαμβάνουν μια αλήθεια που κανείς ποτέ δεν θα προφέρει.
Και ήρθε νύχτα που τα πάντα μου αποκάλυψε
Πως μπορώ ξανά να μιλήσω;
Και το πληγωμένο ερμαφρόδιτο που μόνο τον εαυτό του εμπιστευόταν βρίσκει το δωμάτιο να πλημμυρίζει πραγματικότητα και ικετεύει ποτέ να μην ξυπνήσει από τον εφιάλτη.
Και ήταν όλοι εκεί
Κανείς δεν έλειπε
Και γνώριζαν το όνομά μου
Καθώς εγώ βούλιαζα σαν σκαθάρι στις καρέκλες τους
Θυμήσου το Φως. Πίστεψε στο Φως.
Μια στιγμή διαύγειας πριν το αιώνιο Φως
Μην με αφήσετε να ξεχάσω
Είμαι Λυπημένη
Νιώθω πως μέλλον δεν υπάρχει. Τίποτα δεν μπορεί να γίνει καλύτερο.
Βαρέθηκα τα πάντα. Είμαι απογοητευμένη με όλα.
Είμαι μια πλήρης αποτυχία.
Είμαι ένοχη.
Τιμωρούμαι.
Πόσο θα ήθελα να με σκοτώσω.
Κάποτε έκλαιγα αλλά ούτε αυτό δεν μπορώ πια να κάνω.
Δεν με ενδιαφέρουν οι άνθρωποι
Δεν αποφασίζω.
Δεν τρώω.
Δεν κοιμάμαι.
Δεν σκέφτομαι.
Δεν μπορώ να ξεπεράσω την μοναξιά μου
Τον φόβο μου
Την αηδία μου
Είμαι χοντρή
Δεν μπορώ να γράψω.
Δεν μπορώ να αγαπήσω.
Ο αδερφός μου πεθαίνει, ο εραστής μου πεθαίνει.
Εγώ τους σκοτώνω.
Γοργά προχωρώ προς τον Θάνατο.
Τα φάρμακα με τρομοκρατούν
Δεν μπορώ να κάνω έρωτα.
Δεν μπορώ να γαμήσω.
Δεν μπορώ να είμαι μόνη.
Δεν μπορώ να είμαι με άλλους.
Οι γοφοί μου είναι πολύ μεγάλοι.
Αντιπαθώ τα γεννητικά μου όργανα
[Από το 4:48 Ψύχωση σε μετάφραση της Μαρίας Ροδοπούλου]
Απελπισία. Ομολογία. Πάθος. Ένα εγώ που σπαράζει και παραδέχεται. Ποθεί και δεν παραιτείται. «Μη σβήνεις το διακόπτη του μυαλού μου». Αφήνει σαν τον Αρτώ την τρέλα της χωρίς έλεγχο, απογυμνωμένη να πει την αλήθεια της.
Ο Τρακλ γράφει ένα το ίδιο εξπρεσιονιστικό ποίημα πνιγμένο στην οξυμένη φαντασία που του πρόσφεραν τα σκληρά ναρκωτικά που έπαιρνε πριν ακόμα σπουδάσει φαρμακοποιός. Αρχέγονος τόνος. Παγανιστικά στοιχεία. Αδυναμία λύτρωσης. Συνείδηση της ανθρώπινης κατάστασης.
Το βράδυ τα παιδιά τρέμοντας κοιτάζουν
Στο γαλάζιο τους καθρεφτίζει ο ύπνος των ερωτευμένων.
Στο στόμα σου
Βουβάθηκαν οι ρόδινοι στεναγμοί τους
Ασημένιο έπεσε του αγέννητου ανθρώπου το κεφάλι.
Το μαύρο σφύζει κάτω από το φως
Κλειστά δωμάτια, αποπνικτικά. Κίτρινα πόδια ερωτευμένων. Γύπες. Αράχνες. Σπηλιές.. ύπνος… Κόκκινοι λύκοι που στραγγαλίζουν αγγέλους. Οι πυρετικές ποιητικές φαντασιώσεις του Τρακλ.
Γυμνή, βίαιη, οργισμένη ποίηση κατακλυζει τα απελπισμένα έργα της Κέην.
Η Σύλβια Πλαθ άκουγε στο γουώκμαν της πριν κρεμαστεί με τα κορδόνια των παπουτσιών της στην τουαλέτα του νοσοκομείου. Διάλεξε τον πιο ατιμωτικό θάνατο αν και όλο της το έργο είναι μια προσπάθεια να ανορθώσει το Εγώ της. Δεν είναι όμως αυτό το τελευταίο της έργο.
Κι οι δυο ξεχείλιζαν από λαχτάρα για ζωή και γραφή, όπως όλοι οι αυτόχειρες ποιητές.
Σημείωση:
Χρησιμοποίησα: Το όνειρο του Κακού του Τρακλ, μτφρ. Μιχάλης Παπαντωνόπουλος, Ερατώ, 2005 & Λεωνίδα Χρηστάκη, η γαλάζια ψύχωση στη ζωή και το έργο του Τρακλ. Νεφέλη, 1983
Σάρα Κέην, Καθαροί πια, Νέα Σκηνή, 2001
