Αναγνωστικά σχόλια για την ποιητική συλλογή της Ξανθίππης Λευθεριώτου – εκδόσεις Cinnabar 2021

 

Ποίηση της μητρότητας που ανθίζει

 

Με πολλές ευχαριστίες προς την ποιήτρια που μου εμπιστεύτηκε τη συλλογή της Κόρη Διεσταλμένη καθώς και προς το κέντρο Τεχνών ΜΕΤΣ που μας φιλοξένησε, θέλω να υπογραμμίσω αρχικώς τα εξής: το βιβλίο είναι ένα καλαίσθητο ποιητικό βιβλίο καμωμένο με τυπογραφική φροντίδα, όμορφες γραμματοσειρές και επαγγελματική επιμέλεια, το οποίο κοσμείται, στο μεγαλύτερο μέρος του από σχεδιαστικές βινιέτες που συνοδεύουν τα ποιήματα, άλλοτε τρυφερά, άλλοτε με σκωπτική διάθεση και χιούμορ κι άλλοτε με ισχυρό το αυτόνομο της εικαστικής τους υπόστασης (όλες ζωγραφιές της ίδιας της Ξανθίππης Λευθεριώτου, ορισμένες του Δημήτρη Σκλείδη και μια της Susan Rafizadeh που συνοδεύει το ποίημα «Φτιάχνοντας το πορτρέτο σου”). Στη συνέχεια θα παραθέσω, εν συντομία, ορισμένα χαρακτηριστικά της ποίησης της Ξανθίππης και θα προσπαθήσω να εμβαθύνω στο εννοιολογικό της περιεχόμενο, τα οντολογικά χαρακτηριστικά, την ικανότητά της προς τις μεταφορές. Θα σχολιάσω δηλ., εν γένει, το εύρος του ποιητικού άλματος που επιτυγχάνεται στο βιβλίο.

 

τα δομικά στοιχεία, επιγραμματικά

 

• Διακειμενικές και εικαστικές αναφορές, που παραπέμπουν και στις γνώσεις της ποιήτριας πάνω στα εικαστικά π.χ. στο ποίημα ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ σελ. 74

Άνοιξε γρήγορα το κουτί

και μπες να σε σεργιανίσω στα παλιά μου τα λημέρια.

Προλαβαίνω δεν προλαβαίνω.

Τα χαπάκια δε φτάνουν για όλα.

Θα περιοριστούμε στα απολύτως βασικά.

Κερασί, κίτρινο χρυσό του ήλιου

και μπλε κοβαλτίου της θάλασσας.

Κρατάω τα χείλη κλειστά

όσο θα μου ψήνεις το ψάρι.

 

• ενώ χρησιμοποιεί ένα πλούσιο λεξιλόγιο κι έχει χαρακτηριστική άνεση και σαφήνεια στη χρήση της γλώσσας οι μεταφορές της ανακαλούν σπάνια τον υπερρεαλισμό, παραδίδοντας έτσι ένα αποτέλεσμα αλλαγής πλαισίου με απλές ρεαλιστικές περιγραφές, που επικεντρώνει περισσότερο στην εικόνα και λιγότερο στην αλλαγή της χρήσης των λέξεων.

 

• συχνή χρήση του δευτέρου προσώπου ως ποιητικού υποκειμένου, αν και στην πραγματικότητα τις περισσότερες φορές πρόκειται για έναν διάλογο που ξεκινά η ποιήτρια με τον εαυτό της  ή για έναν διάλογο μεταξύ εραστών όπου τα λόγια υπαγορεύονται στον άλλο από την ποιήτρια. 

 

• συχνή χρήση γνωμικών που εντάσσονται στο σώμα του ποιήματος και ενσωματώνονται πλήρως (σαν δέρμα που επικαλύπτει μια ευαίσθητη περιοχή ή μια πληγή) γεγονός που μας υπογραμμίζει και πάλι τη δεινότητά της στον χειρισμό της γλώσσας.

 

• επιλογή της πόλης ως περιβάλλον όπου τα υποκείμενα και όσα τους συμβαίνουν μπαίνουν στο μικροσκόπιο της ποιήτριας.

 

• βιτριολικό χιούμορ που συνυπάρχει με έναν λαμπερό εφηβικό ερωτισμό, και τέλος

 

• μια αιχμηρή και προβολική κατακλείδα σε κάθε ποίημα η οποία μοιάζει με σίφουνα (ή με σιφόνι) και η οποία φαίνεται ότι φέρει ολόκληρο το νόημα του ποιήματος στο εσωτερικό της.

 

 

επιρροές 

 

Μπορεί ο αναγνώστης της ποίησης να διακρίνει επιρροές, όπως ενδεικτικά θα αναφέρω πιο κάτω, παρότι το στίγμα της γραφής ενός καλού ποιητή οφείλει να είναι προσωπικό. Χρησιμοποιώ αυτή τη μικρή ενότητα για να προσφέρω στον αναγνώστη μια ιδέα περί τίνος. Ενδεχομένως τα ονόματα που παραθέτω να μην περιέχονται καν στα διαβάσματα κάποιου, μας δείχνουν απλώς μια αύρα, μια παλέτα, ένα bouquet ή μιαν allure του τι μας περιμένει.   Επίσης όταν λέω «καλός ποιητής» αναφέρομαι στην αλήθεια που κομίζει η ποίησή του. Η Ξανθίππη  Λευθεριώτου δεν έχει τέτοιο θέμα ούτως η άλλως: η αλήθεια της είναι – κυριολεκτικά – ανοικτό βιβλίο. Κατά συνέπεια:

 

Το αστικό τοπίο της το οποίο, καθαρμένο από την επιβάρυνση της τεχνολογίας, μοιάζει με ταινία του ιταλικού νεορεαλισμού, παραπέμπει στο Χριστόφορο Λιοντάκη καθώς και στην ποίηση του Γιώργου Μαρκόπουλου.

 

Το πάθος, όπως εκφράζεται σε πολλά ποιήματα ,παραπέμπει στην απόγνωση των ποιητών τού μεσοπολέμου, ο ερωτισμός της είναι όμως πολύ πιο καθολικός και γήινος, ένας ερωτισμός με αναφορές στην Αλεξάνδρα Μπακονίκα καθώς επίσης και στην Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ. Θα έλεγε κανείς ότι η απόγνωση και η απελπισία όπου τις συναντάμε θυμίζουν το σπαραγμό της Σάρα Κέιν, δεν είναι όμως καθόλου αδιέξοδες ούτε τυφλές, εκρέουν αμέσως σε έναν ποταμό δροσιάς που εκτονώνει τον αναγνώστη αφήνοντάς τον με ένα χαμόγελο.

 

Η αίσθηση του μέτρου και η σκωπτική της διάθεση θυμίζει τα Ελεγεία και Σάτιρες του Καρυωτάκη.

 

Η αγάπη της για τα μέτρα και τους ιάμβους, η προσεκτική επεξεργασία της γλώσσας, φέρνει στον νου τον Λάγιο.

 

Παρόλα αυτά, η ποίησή της έχει ταυτότητα και προσωπικότητα  μοναδική, πρόκειται για μία «γυναικεία ποίηση» με κυρίαρχο πρόταγμα την απόλυτη αρμονία του γυναικείου κορμιού με το σύμπαν που το περιέχει και γεμάτη από αναφορές στη χαρά της ζωής, στη χαρά του έρωτα, στη χαρά της μητρότητας.

 

 

 

το εννοιολογικό και οντολογικό πλαίσιο

 

Ο τίτλος της συλλογής εμπεριέχει μία διττότητα καθώς αναφέρεται ταυτόχρονα και στο όργανο της όρασης δηλαδή την κόρη του οφθαλμού και ταυτόχρονα θεωρώντας ως κόρη το θήλυ εν γένει, -τη μάνα τις περισσότερες φορές- έως και την αρχαϊκή κόρη, το θηλυκό του κούρου,  που ανακαλεί το αρχαϊκό μειδίαμα (όπως στο ποίημα “Η Πόλη είναι κόρη”, σ. 23). Η διαστολή επίσης είναι μια έννοια που βρίθει συμβολισμών καθώς η διαστολή της κόρης του οφθαλμού οδηγεί στη μεγαλύτερη πρόσληψη του φωτός, που μπορεί να σημαίνει και την πρόσληψη της αλήθειας, στη διαστολή πριν τη γέννα ή στην ερωτική διαστολή που προκύπτει από τον οίστρο. Περίπου αυτοί είναι επομένως κι οι άξονες γύρω από τους οποίους κινούνται τα ποιήματα της συλλογής. Εν γένει το περιβάλλον τους είναι ένας πρωτογενής υπαρξισμός, χαρακτηριστικής φιλοσοφικής απλότητας, που αυτοπροσδιορίζει το είναι και τροχιοδρομεί το γίγνεσθαι χωρίς σκοτεινές (ή έστω υποφωτισμένες)  περιοχές, εκπλήξεις ή ανατροπές. Το χιούμορ καθορίζει την ευζωία και είναι από τις λίγες φορές που πέφτει στα χέρια μου ένα βιβλίο ποίησης που σου φτιάχνει τη διάθεση και παίρνει το μυαλό από τη σκιά του θανάτου, της απώλειας ή της φθοράς. Η γυναίκες της συλλογής είναι αυτάρκεις, μονάδες της ζωής, της θετικής ενέργειας, της δύναμης της γης επί γης. Ανθίζουν κι ερωτεύονται, γεννούν και εγκυμονούν, δημιουργούν και στοχάζονται, γεμίζουν τη ζωή με χρώμα. Η ποίηση της Ξανθίππης δεν είναι μόνο έξω καρδιά, είναι ψυχοθεραπεία. Δεν υποστηρίζω ότι δεν πραγματεύεται η ποιήτρια τα βάσανα, την ένταση, τον σωβινισμό, της διακρίσεις, την εντεταλμένη και ενοχική κατάρα του οίστρου ή του αίματος, τον βιασμό, τους εφιάλτες και εν γένει τις δια βίου πάγιες δυσκολίες που βιώνει κάθε γυναίκα σχεδόν από καταβολής. Λέω ότι μέσα από όλα αυτά βρίσκει τον τρόπο να δει τη ζωή με διεσταλμένη κόρη, να υμνήσει το κορμί της και τον έρωτα, να συγχρονιστεί με το σύμπαν, να διασταλεί μαζί του, ξεκινώντας από τη γέννα της ή τη γέννα των παιδιών της σαν ένα big bang που σκορπίζει μεσοαστρική ύλη και ενέργεια στα πέρατα του σύμπαντος εσαεί. 

 

 

…και ορισμένα ποιήματα που ξεχωρίζουν

 

Το Εξαιρετικό ΣΜΑΡΑΓΔΙΟΝ σελ. 31, τόσο ερωτικό όσο και η συνοδευτική του φωτογραφία (ένα μπικίνι – χαρταετός με μια σχισμή σαν πόδι καμήλας) από τα πιο ερωτικά ποιήματα που διάβασα την προηγούμενη χρονιά και ταυτόχρονα μια μικρή μελέτη επί των φυλετικών διακρίσεων. 

 

Το σπαρακτικό ποίημα ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ  σελ. 35,  όπου σκιαγραφείται η καταβύθιση μιας προσωπικότητας για χάριν του έρωτα, και η συγκλονιστική κατακλείδα του : 

[…]Όταν άνοιξαν οι γραμμές

ήταν σα να σε έβλεπα με το δώρο κρατημένο

και το φιόγκο σαλιωμένο

στο στόμα.

Όλη τη νύχτα μ’ έλεγες «αγάπη μου»

κι εγώ έκανα πως ήμουν αυτή,

η της φωτογραφίας.

 

Διάχυτο είναι το χιούμορ σε όλη τη συλλογή.  Παραδείγματος χάριν μία απόλαυση είναι η σελίδα 50 (συμπεριλαμβανομένης και της βινιέτας της) που περιέχει το ποίημα ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΕΣ

[…]Να ξέρεις

της έπεσε βαρύ

το ψάρι τηγανητό

χρονιάρα μέρα

που κρατούσες τη σημαία ψηλά

της περηφάνιας σου

μ’ εκείνα τα ωραία κόκκινα γάντια

Δώρο

μαζί με τον κουμπαρά

– Γουρουνάκι – διαολάκι –

Να ’χει πλάκα

όταν της ρίχνεις το κέρμα σου

με κάμποσο έρωτα

εν κρυπτώ τάχα

κατά το θέσφατον

«Μη γνώτω η δεξιά σου…»

 

Η μητρότητα στα ποιήματα

 

ΗΔΗ ΑΦΙΧΘΗΣ 

ΤΟΥ ΜΙΚΡΟΥ ΠΡΙΓΚΙΠΑ 

ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΟΚΕΤΟΥ 

ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ

 

(Το θέμα της μητρότητας που επιδιώκει να ακυρωθεί επίσης στο ποίημα ΓΙΑ ΛΕΠΤΗ ΜΕΣΗ σ.28)

 

 

Ερωτισμός στα ποιήματα

 

ΣΤΑΣΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ

ΟΠΩΣ ΘΑΛΑΣΣΑ

ΤΟ ΣΟΥΤΙΕΝ

ΑΛΜΑΤΑ

ΣΟΥΒΕΝΙΡ

ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ Η ΑΓΑΠΗ

ΚΑΛΗΝΥΧΤΑ ΚΑΛΟ ΜΟΥ ΚΟΡΙΤΣΑΚΙ, κλπ

 

το ποίημα ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ σελ. 37 όπου πλησιάζει έναν ερωτισμό του τίποτα θεοποιώντας διάφορες σωματικές λεπτομέρειες π.χ. τις τριχούλες στο αυτί  

 

Τέλος να πω ότι, ορισμένες φορές η ποιήτρια αγγίζει τα όρια ενός υπερβατικού υπερρεαλισμού σαχτορικού υπόβαθρου δηλαδή ενός υπερρεαλισμού της στιγμής (όπως στο εξαιρετικό ποίημα Στα υπόγεια σελίδα 30,  που θα μπορούσε να ηγείται της συλλογής η και να της δανείσει τον  – εναλλακτικό –  τίτλο του). Το συγκεκριμένο ποίημα είναι αδαμάντινο. Δείχνει τη δυναμική της ή αλλιώς τη δυναμική που μπορεί να ακολουθήσει η ποίησή της από δω και μπρος και ταυτόχρονα πραγματοποιεί το γνωσιακό άλμα με εντυπωσιακό τρόπο:

 

Στα υπόγεια

Είχε πρόβλημα αποκλειστικά με τα βότσαλα

Καθόντουσαν ακριβώς πάνω στον αφαλό της

Να τη βρίσκει κάθε κύμα

και να ψάχνει ψαλίδι

ν’ αφαλοκόψει

Το μπάσταρδο

Το σημαδεμένο

Της καρδιάς.

Το ’πιανε δεν το ’πιανε το τρίμηνο

των επιτρεπόμενων καρατομήσεων

κι αυτό

τέλειωνε κιόλας την Τρίτη δημοτικού

Δε θ’ άφηνε το νυστέρι κανενός κερατά

να της το πετάξει στη σακούλα.

Άφρισε ξάφρισε

Έβγαλε λέπια

Το σώμα της είχε γεμίσει πια

αποικίες κοραλλιογενών

όταν

εκτέθηκε αύτανδρο

στα υπόγεια του μουσείου.

 

 

 

09/04/2022, Κέντρο Τεχνών ΜΕΤΣ