Marjorie Housepian Dobkin
ΣΜΥΡΝΗ 1922 Η καταστροφή μιας πόλης 
Μετάφραση Θεόδωρος Καρζής
1η έκδοση Αθήνα
Εκδόσεις Παπαδόπουλος 2014
350σ. · 21×15εκ.
Γλώσσα πρωτοτύπου: αγγλικά
Τίτλος πρωτοτύπου: Smyrna 1922: The Destruction of a City
ISBN 978-960-569-067-0
Σεπτέμβριος 1922, Σμύρνη…
Οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες επιβιβάζονται στα πλοία σε άθλια κατάσταση αφού το Μέτωπο έχει σπάσει από τον Αύγουστο κι αυτοί κυνηγημένοι μαζί με τον πληθυσμό των ελληνικών χωριών έτρεχαν να σωθούν από τους τσέτες και τον “τακτικό” κεμαλικό στρατό. Από τις πρώτες μέρες του Σεπτέμβρη στη Σμύρνη επικρατούσε τρόμος και πανικός. Όταν οι Τούρκοι μπαίνουν στην πόλη τα συναισθήματα κορυφώνονται καθώς το μέλλον είναι πλέον σκοτεινό. Η Martjori Housepian Dopkin, καθηγήτρια λογοτεχνίας & αναπληρώτρια κοσμήτορας του πανεπιστημίου Κολούμπια και κόρη επιφανών Αρμενίων της Νέας Υόρκης, στο βιβλίο της καταγράφει με λεπτομέρειες τόσο το πολύπλοκο ιστορικό υπόβαθρο της πανωλεθρίας, όσο και τα επακόλουθά της μαζί με την προσπάθεια που γινόταν για πολλά χρόνια να αποσβεστεί η αλήθεια από την ιστορική μνήμη.
Η Σμύρνη πριν την Καταστροφή…
Μέσα από μαρτυρίες θυμάτων της Καταστροφής, κυρίως Αρμενίων αλλά και Αμερικανών και κάποιων Ελλήνων,με ντοκουμέντα, με ακρίβεια που ανατριχιάζει για την βαρβαρότητα και την απανθρωπιά, παραθέτει ρεαλιστικά και χωρίς υπερβολές όσα συνέβησαν τις τελευταίες μέρες στη Σμύρνη. Απλοί άνθρωποι που βίωσαν τον ξεριζωμό και τις σφαγές και κάθε είδους βιαιότητα, διοικητές και πολιτικοί των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς και άνθρωποι που έδειξαν αυτοθυσία και ηρωισμό με τις αδιάκοπες προσπάθειές τους και κατόρθωσαν να σώσουν χιλιάδες ζωές περνάνε μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου.
Η Σμύρνη στις φλόγες μετά την είσοδο των Τούρκων. Η φωτιά ξεκίνησε από την αρμένικη συνοικία. Για τους κατακτητές: “οι Έλληνες και οι Αρμένιοι έκαψαν τη Σμύρνη…”
Ένα βιβλίο που αποτελεί ίσως την πιο έγκυρη μελέτη για την Καταστροφή της Σμύρνης. Τα βιβλία που έχουν γραφεί σχετικά, έχουν ως σημείο αναφοράς το έργο της Marjori Housepian Dopkin. Επισημαίνω εδώ πως τον Πρόλογο της ελληνικής εκδόσεως υπογράφει ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης ενώ το βιβλίο είναι αφιερωμένο “στα θύματα”.
Η συγγραφέας γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη τον Νοέμβριο του 1922, δυόμιση μήνες αφότου ο παππούς της σκοτώθηκε κατά την πυρκαγιά της Σμύρνης και η υπόλοιπη οικογένεια διέφυγε στις ΗΠΑ. Μη ξεχνώντας την καταγωγή της και χωρίς ίχνος εμπάθειας η Marjori Housepian καταγράφει την ιστορική διαδρομή του Αρμενικού έθνους, ενός περήφανου λαού ο οποίος εκχριστιανίστηκε μαζικά και που έδωσε πάνω από έναν αυτοκράτορες και στο Βυζάντιο, από την στιγμή που εμφανίζεται στην περιοχή του ως την υποδούλωση του από τους Οθωμανούς με τα συνακόλουθα “πογκρόμ” εξόντωσης του ειδικά κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα. Αποκορύφωμα των διώξεων, σφαγών, εξοντώσεων των Αρμενίων ήταν η Καταστροφή της Σμύρνης κατά την οποία, σύμφωνα με τα ντοκουμέντα που παραθέτει, είχε δοθεί προτεραιότητα στην εξαφάνιση των Αρμενίων και, στη συνέχεια, των Ελλήνων. Οι Αρμένιοι ήταν λιγότεροι ήδη, ευκολότερος στόχος εξαιτίας των μεγάλων διωγμών που είχαν πραγματοποιηθεί και οι Τούρκοι, που ήθελαν πλέον “Την Τουρκία στους Τούρκους”, αποφασισμένοι να μην επιτρέψουν την επιβίωσή τους!
Εικόνες από τις σφαγές και τους διωγμούς κατά των Αρμενίων από τον Απρίλιο του 1915 και μετά…
Ήδη ο Έλληνας μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος ήταν από τα πρώτα θύματα της θηριωδίας καθώς ο φανατικός εχθρός του, ο στρατηγός Νουρεντίν, πλέον διοικητής Σμύρνης, τον παρέδωσε στον εξαγριωμένο όχλο “να του φερθούν όπως του αξίζει”. Αυτό ισοδυναμούσε με θάνατο. Κατάπληξη προκαλεί η αντίδραση του Γάλλου ναυάρχου όταν πληροφορείται το γεγονός: “Έπαθε αυτό που τον περίμενε.”, αντίδραση ενδεικτική τόσο της στάσης, όσο και των αισθημάτων των Δυτικών Συμμάχων απέναντι στους χριστιανούς κατοίκους της Μικράς Ασίας. Άλλωστε έτρεξαν να υποβάλουν τα σέβη τους στον μεγάλο νικητή του πολέμου όταν έφτασε λίγο έξω από τη Σμύρνη, στον Κεμάλ Ατατούρκ.
Η ήττα του ελληνικού στρατού, η απομάκρυνσή του από τη Σμύρνη, η έλλειψη οποιασδήποτε προσπάθειας οχύρωσης ή άμυνας της Σμύρνης και, κυρίως, η απραξία και απάθεια των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν παράγοντες που επέτρεψαν στους άντρες του κεμαλικού στρατού να λεηλατήσουν την πόλη, να σκοτώνουν όποιον Έλληνα ή Αρμένιο έβρισκαν μπροστά τους, να γκρεμίζουν τις πόρτες ακόμη και των Συμμαχικών κτιρίων αναζητώντας κρυμμένους πρόσφυγες. Τέλος, όλα αυτά επέτρεψαν στους Τούρκους να βάλουν φωτιά στη Σμύρνη με σκοπό να εξαφανίσουν κάθε ίχνος Ελλήνων και Αρμενίων.
…ερείπια…
Η Housepian μέσα από τις μαρτυρίες ακόμη και των Αμερικανών ναυτών και βέβαια των θυμάτων παραθέτει τις φρικιαστικές στιγμές πάνω στην αποβάθρα και τις αγωνιώδεις προσπάθειες των Αμερικανών εκπαιδευτικών, μελών της ιεραποστολής, αλλά και του προξένου Τζώρτζ Χόρτον να σώσουν όσους περισσότερους ανθρώπους ήταν δυνατόν. Την ίδια ώρα που τα πλοία των Άγγλων, Γάλλων και Ιταλών δεν επέτρεπαν σε κανέναν απελπισμένο να πλησιάσει με αποτέλεσμα να γεμίζει η θάλασσα πνιγμένους εκτός από σκοτωμένους και καμένους…
Το μεγάλο ερώτημα που για πολλές δεκαετίες παρέμενε “επισήμως” αναπάντητο ήταν το: Ποιος έκαψε τη Σμύρνη; Στην αρχή, όπως ήταν φυσικό, οι Τούρκοι το απέδωσαν σε συνωμοσία των Αρμενίων και των Ελλήνων καθώς η φωτιά ξεκίνησε από την Αρμένικη συνοικία. Τα μάτια όμως που είχαν δει τα γεγονότα δεν ήταν μόνο Αρμενίων ή Ελλήνων. Αμερικάνοι υπήκοοι, δάσκαλοι στο Κολλέγιο, μέλη της Ιεραποστολής, ακόμη και ναύτες Αμερικάνοι είχαν δει με τα μάτια τους Τούρκους να μεταφέρουν πετρέλαιο και να βάζουν φωτιές! Πέρα από τις μαρτυρίες των προσώπων που έζησαν την τραγωδία υπάρχουν και μαρτυρίες από την τουρκική πλευρά που το επιβεβαιώνουν καταδεικνύοντας και την ευθύνη του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Πρόκειται για την δήλωση που έκανε ένα χρόνο μετά την τραγωδία, στις 13Αυγούστου 1923, γεμάτος ικανοποίηση “επιτέλους, τους ξεριζώσαμε!”. Διαβάζοντας το βιβλίο κανείς θα βρει κι άλλες μαρτυρίες σχετικά.
Γενοκτονία των Αρμενίων… σκηνές φρίκης
Πρόκειται πραγματικά για ένα έργο-σταθμό στην παγκόσμια ιστοριογραφία. Η καταγραφή του ιστορικού πλαισίου πριν και κατά την εκστρατεία των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, τα πολιτικά παιχνίδια, οι συγκρούσεις των συμφερόντων, οι Δυνάμεις που άφησαν, πεισματικά απαθείς, στο “έλεος” των Τούρκων τους ανθρώπους που κατά χιλιάδες είχαν μαζευτεί στη Σμύρνη μαζί με τους ντόπιους προκειμένου να σωθούν, το δράμα των Αρμενίων, και κυρίως τα στοιχεία που παρουσιάζει- όχι μόνο οι μαρτυρίες των θυμάτων- λ.χ. τα κρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα με τις εντολές εξόντωσης ή εντολές να μην δίνονται “δικαιώματα” στους Ξένους παρατηρητές είναι αδιάσειστα τεκμήρια της οργανωμένης δράσης των Τούρκων απέναντι στους Αρμένιους! Η Χουσεπιάν δεν διστάζει να γράψει την αλήθεια είτε αυτή αφορά στους Τούρκους είτε στους Δυτικούς είτε στις Ελληνικές κυβερνήσεις. Στο τέλος καταγράφει με ψυχραιμία και την πορεία καθενός από τα πρόσωπα που σημάδεψαν τη μοίρα των χριστιανικών πληθυσμών της Μ. Ασίας και του Πόντου. Και κλείνει το βιβλίο με μια φράση «Η πορεία της ιστορίας τα τελευταία χρόνια μάς διδάσκει ότι έσχατα θύματα μπορεί να είναι αυτοί που κοροϊδεύουν τον εαυτό τους», απευθυνόμενη σε ολόκληρη την ανθρωπότητα συνεχώς επίκαιρη…
Γενοκτονία Αρμενίων…
