Ποια σχέση υπάρχει άραγε ανάμεσα στο 1821 και στο 1922; Η μια χρονολογία σηματοδοτεί την έναρξη του Αγώνα για την Ανεξαρτησία του υπόδουλου Ελληνισμού, ενώ η δεύτερη σημαδεύεται από το ζοφερό γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ποια η βαθύτερη σύνδεσή τους; Πώς διαμορφώνεται η εθνική ταυτότητα του νεότερου, αλλά και του σύγχρονου ελληνικού κράτους ως σήμερα, 100 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή;
Θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε και να φωτίσουμε κάποια σημεία όσο το δυνατόν αρχίζοντας από την κοινή συνείδηση όλων των υπόδουλων Ελλήνων ότι ήταν Έλληνες που έπρεπε να απελευθερωθούν από έναν βάρβαρο δυνάστη. Στο Α΄ μέρος παρουσιάζουμε την δράση και συμμετοχή των Μικρασιατών στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία.
Σφαγές και διωγμοί κατοίκων της Πόλης κατά την έναρξη της Επανάστασης
Η Επανάσταση του 1821 σηματοδότησε τον αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση και δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Ήταν γεγονός μοναδικό όχι μόνο για τον υπόδουλο ελληνισμό, αλλά και για τον κόσμο ολόκληρο καθώς συγκαταλέγεται στις μεγάλες επαναστάσεις του 18ου και 19ου αιώνα.
Στρατηγικός στόχος της Επανάστασης του Γένους δεν ήταν ασφαλώς να ιδρυθεί ό,τι τελικά προέκυψε ως πρώτο ανεξάρτητο Κράτος στα γνωστά ασφυκτικά πρώτα όριά του, παρ’ όλο που κι αυτό αποτέλεσε αναλογικά και με δεδομένη την ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, ένα θαύμα. Στόχος ήταν να ανασυσταθεί η «πατρώα» Αυτοκρατορία στην καθ’ ημάς Ανατολή, όπως την περιέγραψε στη Χάρτα του ο Εθναπόστολος Ρήγας ο Βελεστινλής και την επεδίωξε η Φιλική Εταιρεία με την εκστρατεία του «Αντιπροσώπου της Υπερτάτης Αρχής» της στις παρίστριες Ηγεμονίες και με την (τελικά ανεκδήλωτη) εξέγερση μέσα στην Κωνσταντινούπολη.
Η Φιλική Εταιρεία η οποία ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814, στόχο είχε την δημιουργία των συνθηκών εκείνων που θα οδηγούσαν τους Έλληνες σε Επανάσταση και σε πραγμάτωση των οραμάτων του Ρήγα. Η Φιλική Εταιρεία και ο αρχηγός της στη συνέχεια, Αλέξανδρος Υψηλάντης, δεν στόχευαν στον περιορισμό της Επανάστασης στον κυρίως ελλαδικό χώρο και μάλιστα στην Στερεά Ελλάδα, τον Μοριά και τα νησιά.
Το κίνημα της Φιλικής Εταιρείας βρήκε γόνιμο έδαφος στην Κωνσταντινούπολη, στην Καππαδοκία, στην Ιωνία (κυρίως στη Σμύρνη, στις Κυδωνίες) και στον Πόντο και απέκτησε πάρα πολλά μέλη στις περιοχές αυτές. Η ανταπόκριση μάλιστα των Ελλήνων των περιοχών αυτών στο ξέσπασμα του αγώνα ήταν άμεση και μεγάλη.
Κατάλογος Φιλικών από τα Βουρλά της Μ. Ασίας
Το αρχικό σχέδιο που αποφασίστηκε στη Συνέλευση του Ισμαηλίου της Βεσσαραβίας [(1-8 Οκτωβρίου 1820) περιοχή στην ανατολική όχθη του Δούναβη, που σήμερα ανήκει κυρίως στη Μολδαβία] ήταν ταυτόχρονα να ξεκινήσουν επαναστατικά κινήματα και στις παράλιες πόλεις της Μικράς Ασίας και επιπλέον να πυρποληθεί ο τουρκικός στόλο στην Κωνσταντινούπολη. Σχέδιο, όμως, που έγινε γνωστό στους Τούρκους με αποτέλεσμα τη φυλάκιση και τον αποκεφαλισμό των επικεφαλής του εγχειρήματος.
Λόγοι γεωπολιτικοί και γεωστρατηγικοί εμπόδιζαν την ανάπτυξη επαναστατικού κινήματος στο έδαφος της Μικράς Ασίας. Ακόμη και στα δυτικά παράλια της Ιωνίας, παρά το ότι το ελληνικό στοιχείο ήταν εκεί πολυάριθμο, ο περίγυρος των ελληνικών πόλεων είναι συνέχεια της απέραντης τουρκοκρατούμενης ενδοχώρας, απ’ όπου είναι εύκολο να χτυπηθεί κεραυνοβόλα κι αποτελεσματικά κάθε απόπειρα εξέγερσης. Φυσικά, για τους ομογενείς πληθυσμούς της κεντρικής Μικράς Ασίας και της Καππαδοκίας, που αποτελούσαν μικρή μειοψηφία μέσα στο πολυπληθέστερο τουρκικό στοιχείο, το οποιοδήποτε επαναστατικό σκίρτημα ήταν αδύνατο.
Ωστόσο η συμβολή των Μικρασιατών στον Αγώνα υπήρξε καθοριστική. Αξίζει να το τονίσουμε αυτό καθώς μιλάμε για περιοχές που μετά την Καταστροφή του 1922 χάθηκαν οριστικά για τον Ελληνικό κόσμο.
Η ίδια η οικογένεια Υψηλάντη, σπουδαία Φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης, καταγόταν από τα Υψηλά της Τραπεζούντας και η ύπαρξή της χρονολογείται από την εποχή που καατέφυγαν οι Κομνηνοί στην Τραπεζούντα, υπήρξε μεγάλος χορηγός της επανάστασης. Οι δύο γιοι της οικογένειας, Αλέξανδρος και Δημήτριος, αφιέρωσαν τη ζωή τους στην Επανάσταση και στην ιδέα ενός ελεύθερου κράτους.
Αντίστοιχα μεγάλος χορηγός της επανάστασης υπήρξε και η οικογένεια των Μουρούζηδων με καταγωγή από τον Πόντο. Και αυτοί πρόσφεραν τα πάντα στην επανάσταση. Στον γνωστό τυπογράφο από το Αϊβαλί Κωνσταντίνο Τόμπρα ανέθεσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης να παράξει προκηρύξεις, εφημερίδες και όλο το απαραίτητο υλικό για την προετοιμασία του Αγώνα.
Ανάμεσα στους 500 νέους του «Ιερού Λόχου» του Αλέξανδρου Υψηλάντη συμμετείχαν πολλοί Πόντιοι Έλληνες.
Στη Σμύρνη είχε συσταθεί η «Φιλόμουσος και Φιλάνθρωπος Γραικική Εμπορική Εταιρία», η οποία με τα κέρδη της αγόραζε και προωθούσε πολεμοφόδια στην επαναστατημένη Ελλάδα. Επικεφαλής της Εφορίας της Σμύρνης τοποθετήθηκε ο Μιχαήλ Ναύτης, κατ’εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για αγορά και προώθηση πολεμοφοδίων στην επαναστατημένηΕλλάδα. Αναφέρεται ότι οι Φιλικοί από τη Σμύρνη φόρτωσαν με πολεμοφόδια δυο καράβια και τα έστειλαν στην Πελοπόννησο, όπου τα παρέλαβαν ο Νικηταράς κι ο Αναγνωσταράς και τα έφεραν στην Καλαμάτα για να πραγματοποιηθεί και με αυτά η απελευθέρωση της πόλης και ν’ αρχίσει ουσιαστικά η Επανάσταση στο Μοριά στις 23 Μαρτίου 1821.
Με το πρώτο προσκλητήριο της πατρίδας πολλοί Μικρασιάτες εντάχθηκαν αμέσως στα στρατιωτικά σώματα οπλαρχηγών, όπως του Νικηταρά, του Μακρυγιάννη, του Γκούρα, του Κολοκοτρώνη ή του Δημήτριου Υψηλάντη. Η ελληνική τους συνείδηση και όχι η γεωγραφική απόσταση καθόρισε τη στάση τους απέναντι στην Επανάσταση του ’21. μια στάση που προκαλούσε τρομερά αντίποινα από την πλευρά των Τούρκων, όπως κατασχέσεις, λεηλασίες και δημεύσεις των περιουσιών τους, φυλακίσεις, βασανιστήρια και θανατώσεις των συγγενών τους διότι έφευγαν από την καρδιά της Μικρασίας και έρχονταν στην ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα για να συμμετάσχουν στον Αγώνα. Να μην ξεχνάμε ότι ήταν Οθωμανοί υπήκοοι όπως όλοι οι Έλληνες και άρα θεωρούνταν αντάρτες εναντίον του σουλτάνου.
«Κυδωνιές»
Οι Κυδωνιές είναι μια πόλη που πλήρωσε με αίμα την επανάσταση του 1821 και στην οποία θα έπρεπε να κάνουμε ξεχωριστό αφιέρωμα. Η ένταξη πολλών κατοίκων σε ένοπλα επαναστατικά σώματα και οι κινήσεις για δημιουργία επανάστασης που έπεσαν στην αντίληψη του Μαχμούτ Β΄, μαζί με την κατάληψη των Μοσχονησίων αρχές Μαΐου του 1821 από μια μοίρα του ελληνικού στόλου που έμοιαζε με κάλεσμα σε επανάσταση, οδήγησαν τον Σουλτάνο να στείλει τον Ιμπραχίμ πασά για να τιμωρήσει τους Κυδωνιάτες.
Την 3η Ιουνίου 1821 άρχισαν έντονες μάχες με οχυρωμένους Κυδωνιείς στα σπίτια τους και αποβίβαση από το στόλο 1000 Ελλήνων οι οποίοι απώθησαν τους Τούρκους του Ιμπραχίμ. Επακολούθησε διήμερη μάχη κατά την οποία οι απώλειες έφθασαν στους 1500 Τούρκους και 150 Έλληνες, νεκρούς και τραυματίες. Η
πόλη τελικά καταλήφθηκε από τους Τούρκους και στην κυριολεξία ισοπεδώθηκε. 25000 κάτοικοι, με την βοήθεια του Ελληνικού στόλου και με δικά τους μέσα μετακινήθηκαν στα Ψαρά και από εκεί στα άλλα νησιά και τον χερσαίο κορμό της Ελλάδας. Μεγάλος αριθμός από αυτούς εντάχθηκε στα επαναστατικά τμήματα, με μεγάλη συμμετοχή στις επιχειρήσεις, κυρίως υπό τον Νικηταρά Αναγνωστόπουλο και με εξίσου μεγάλες απώλειες. 60 περίπου Κυδωνιάτες πρόσφυγες στελέχωσαν άμεσα τις τάξεις του τακτικού στρατού στην Καλαμάτα το 1821 και μέχρι τη μάχη του Πέτα είχαν φθάσει στους 200 κι εκεί σκοτωθήκαν οι περισσότεροι. Ο Κυδωνιάτης στρατηγός Πισσάς υπολογίζει τους πεσόντες στον αγώνα Κυδωνιείς σε 5.000.
Φώτης Κόντογλου, «Ο Αϊβαλιώτης Καπετάνιος»
Μετά την λήξη της επαναστάσεως και την αναγνώριση του ελληνικού κράτους σημειώνεται επιστροφή στην Πατρίδα τους μετά την αμνηστία την οποία τους χορήγησε ο σουλτάνος και σύμφωνα με τον Κυδωνιάτη ιστορικό Σαλτέλλη(πέθανε ανατινάζοντας τον εαυτό του και τους τούρκους που τον πολιορκούσαν στα Ψαρά, το 1832 επέστεψαν 12000 Κυδωνιάτες, χωρίς όμως έκτοτε να τύχουν των ευεργετημάτων του φιρμανίου του Χασάν πασά.
Στις 20-5-1828 κατατίθεται το ναυτολόγιο του δικάταρτου πολεμικού πλοίου «Διώνη» με εννέα Κυδωνιάτες ναύτες σε σύνολο είκοσι.
Ας κάνουμε μνεία εδώ και της περίφημης «Ψωροκώσταινας» στης οποίας το πρόσωπο αντικατοπτρίζεται όλος ο βασανισμένος ελληνισμός. Ανάμεσα στα θύματα των Αϊβαλιωτών ήταν και η οικογένεια της «Ψωροκώσταινας». Το πραγματικό της όνομα ήταν Πανώρια Χατζηκώστα. Ήταν γυναίκα του πάμπλουτου εμπόρου Κώστα Αϊβαλιώτη και μητέρα τεσσάρων παιδιών. Τους έχασε όλους στη μεγάλη σφαγή. Αυτή σώθηκε στα Ψαρά και αργότερα κατέφυγε στο Ναύπλιο, όπου ξενοδούλευε και ζητιάνευε, όχι μόνο για να ζήσει αλλά και για να θρέψει τα ορφανά παιδιά του Αγώνα. Στην πολιορκία του Μεσολογγίου (1826), στον έρανο που έγινε, ήταν η πρώτη που πλησίασε στο άδειο τραπέζι και πρόσφερε τη χρυσή βέρα της και ένα γρόσι, δηλαδή όλη κι όλη την περιουσία της! Η πράξη αυτή της φτωχότερης όλων πυροδότησε το φιλότιμο των Ελλήνων και το τραπέζι φορτώθηκε με προσφορές. Αργότερα προσλήφθηκε ως εθελόντρια πλύστρα στο πρώτο ορφανοτροφείο του Kαπoδίστρια στην Αίγινα. Κι εκεί έκλεισε τα μάτια της γεμάτα από χαρά που έβλεπε τα «παιδιά της» ντυμένα και ταϊσμένα. Τα ορφανά παιδιά της πρόσφεραν τη μοναδική αλλά μέγιστη επικήδεια τιμή: την έραναν με τα δάκρυά τους και τη συνόδευσαν ως την τελευταία της κατοικία. (Το παρατσούκλι «Ψωροκώσταινα» της το «κόλλησαν» τα πειρακτήρια της παραλίας του Ναυπλίου, που την έβλεπαν ρακένδυτη και την έπαιρναν από πίσω, ενώ η διατήρησή του οφείλεται στο απαξιωτικό συσχετισμό της οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας και της ίδιας).
Η Σμύρνη είναι επίσης μια πολύπαθη περιοχή της Μικράς Ασίας που πλήρωσε φόρο αίματος για την Επανάσταση. Οι Σμυρνιοί όμως δεν δίστασαν να δώσουν το «παρών» στον Αγώνα για την ανεξαρτησία!
«Σμύρνη»
Πέντε χρόνια μετά την Έκρηξη της Επανάστασης, ο Σμυρνιός Ιωάννης (Γιανακός) Καρόγλου συγκροτεί στην Πελοπόννησο την «Ιώνιο Φάλαγγα» (1826-1828), ανεξάρτητο στρατιωτικό σώμα με το οποίο Ίωνες Μικρασιάτες έδωσαν συγκροτημένα το μαχητικό παρών τους στην Επανάσταση, όπως στη μάχη του Μεχμέτ Αγά, στις επιχειρήσεις στη Στερεά Ελλάδα, στη μάχη της Αράχοβας, στην πολιορκία της Ακροπόλεως και αλλού. Ετέθη υπό τις οδηγίες του στρατηγού Νικήτα Σταματελοπούλου (Νικηταρά). Οι Μικρασιάτες προτιμούσαν το Νικηταρά γιατί ήταν τίμιος κι αφοσιωμένος στον Αγώνα μακριά από έριδες και προστριβές. Την πρώτη μάχη μετά τη σύστασή της την έδωσε η Ιωνική Φάλαγγα στις 20-7-1826 στο χωριό Μεχμέτ Αγά (περίχωρα Τριπολιτσάς). Από 400 Αιγυπτίους γλύτωσαν μόνο 4. Πολύ αργότερα κι αφού είχε ζήσει όλες τις μάχες στο Μοριά, ο Κολοκοτρώνης έγραψε στ’ απομνημονεύματά του για τη συγκεκριμένη μάχη: «Τέτοιο σκότωμα δεν είδα ποτέ μου». Τούτο οφειλόταν στο εκδικητικό μένος των Μικρασιατών. Τον Οκτώβριο του 1827 η Ιωνική Φάλαγγα μετέβη στα Μέθανα, για να υπαχθή στο Φαβιέρο, που ετοίμαζε την εκστρατεία της Χίου. Μόλις έφθασαν στη Χίο ενισχύθηκαν κι από σημαντικό αριθμό μικρασιατών εθελοντών, που έφθαναν καθημερινά από διάφορες περιοχές της Μ. Ασίας. Στις 11-1-1828 σημαντική ήταν η συμβολή της Ιωνικής Φάλαγγας στην έφοδο του Φαβιέρου στο κανονοστάσιο της Τουρλωτής. Δυστυχώς, οι Μεγάλες Δυνάμεις πίεσαν τον Καπποδίστρια να περιοριστεί στα συμπεφωνηθέντα σύνορα της Ελλάδος, στα οποία δεν ανήκε η Χίος, κι εκείνος με τη σειρά του διέταξε το Φαβιέρο να επιστρέψει. Διαλύθηκε το 1827, μετά την αποτυχημένη εκστρατεία για την απελευθέρωση της Χίου για να επιστρέψουν οι περισσότεροι άντρες του στο Ναύπλιο και να αποτελέσουν αργότερα μαζί με άλλους Μικρασιάτες την βάση του εθνικού τακτικού στρατού που οργάνωσε ο Καποδίστριας. Ο Φαβιέρος πικραμένος ανεχώρησε για τη Γαλλία, όπου έφθασε στο βαθμό του Γερουσιαστού.
Ο Σμυρνιός γιατρός Νικόλαος Χορτάκης, o οποίος το 1827, μόλις παίρνει το πτυχίο της ιατρικής από το πανεπιστήμιο της Ιένας για ένα χρόνο πολεμά ως γιατρός υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη και τον επόμενο χρόνο στήνει και διευθύνει πρόχειρο νοσοκομείο στο χωριό Χρυσό κοντά στους Δελφούς, με συνεργάτη του τον γιατρό Ιωάννη Ολύμπιο, αργότερα καθηγητή ιατρικής στο πανεπιστήμιο της Αθήνας.
Ο Σμυρνιός Πέτρος Ομηρίδης – Σκυλίτσης συγκρότησε στόλο από 20 πλοία κι οργάνωσε τους Κρητικούς για να επαναστατήσουν. Οι Σμυρνιοί Ηλίας Αλεξάνδρου, Μανώλης Ιωάννου κι οι αδελφοί Βασιλειάδη διοικούσαν και συντηρούσαν εξ ιδίων στρατιωτικά σώματα.
Η παρουσία, όμως, της Σμύρνης είναι σημαντική και στα σύμβολα του Αγώνα. Σπάνια αναφέρεται ότι το λάβαρο της Αγία Λαύρας έχει σμυρναϊκή προέλευση. Σύμφωνα με το αρχείο της Μονής, το λάβαρο ήταν προσφορά των Σμυρναίων στα τέλη του 16ου αιώνα, καθώς μοναχοί από την Αγία Λαύρα έφτασαν στη Σμύρνη για να ζητήσουν οικονομική βοήθεια από την εκεί ορθόδοξη κοινότητα για την ανοικοδόμηση της πυρπολημένης Μονής. Εκτός από τους εύπορους Σμυρναίους συνεισέφεραν και οι κοπέλες της πόλης οι οποίες φιλοτέχνησαν ένα έργο μοναδικό, την παράσταση της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου», τη μνήμη της οποίας τιμούσε και τιμά η Μονή. Το έργο ανέλαβε η κεντήστρα Χρύσω με βοηθούς της έναν αγιογράφο και οκτώ κόρες αριστοκρατικών οικογενειών της Σμύρνης. Σύμφωνα με την παράδοση και όπως απαιτούσε η τέχνη τους, οι κεντήστρες άναβαν το καντήλι στο εικονοστάσι και κατά τη διάρκεια του κεντήματος έψελναν συνεχώς τροπάρια. Εξαιτίας της πολυπρόσωπης παράστασης και της περίτεχνης σύνθεσης η εργασία διήρκεσε τρεις ολόκληρους μήνες και αφού ευλογήθηκε παραδόθηκε στους μοναχούς με επίσημη τελετή. Το λάβαρο, ένα ορθογώνιο μεταξωτό ύφασμα φέρει την παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στο κέντρο εικονίζεται η Παναγία σε οριζόντια θέση, ενώ πάνω από τη νεκρική κλίνη ο Χριστός κρατά στα χέρια του σπαργανωμένο βρέφος, που συμβολίζει την ψυχή της Θεοτόκου. Τη σκηνή περιβάλλουν μορφές αγίων και στο επάνω μέρος της εικόνας εικονίζονται άγγελοι που υποδέχονται την ψυχή της Παναγίας. Οι μορφές κεντήθηκαν με χρυσόνημα, ενώ μαργαριτάρια σχημάτισαν το φωτοστέφανο της Θεοτόκου και διακόσμησαν τις κάθετες πλευρές του υφάσματος. Το κέντημα επικολλήθηκε σε εκλεκτό δαμασκό ύφασμα, χρώματος βαθέος πορφυρού, στο κάτω μέρος του οποίου τοποθετήθηκαν χρυσοκέντητα κρόσια με διπλή σειρά μαργαριταριών. Το λάβαρο μεταφέρθηκε από το παλαιό στο νέο μοναστήρι το έτος 1735 και ο ηγούμενος Τιμόθεος το τοποθέτησε στην Ωραία Πύλη του Ιερού Βήματος. Στα μέσα του 18ου αιώνα επανέκαμψε στη Σμύρνη, γιατί χρειάστηκε αποκατάσταση λόγω των φθορών που είχαν σημειωθεί από το πέρασμα του χρόνου. Η λύση δόθηκε πάλι από τις έμπειρες κεντήστρες της Σμύρνης, οι οποίες αποκατέστησαν τις φθορές με τέτοιο θαυμαστό τρόπο, ώστε, λέγεται, το λάβαρο έδειχνε καλύτερο από την αρχική του μορφή. Με το ξέσπασμα της Επανάστασης το λάβαρο έγινε η πρώτη πολεμική σημαία των επαναστατών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην πολιορκία των Καλαβρύτων δέχτηκε τουρκικό βόλι, σημάδι που είναι εμφανές στο κεφάλι του αριστερού αγγέλου της εικόνας.
Το Λάβαρο της Αγίας Λαύρας, Σημαία των Επαναστατημένων Ελλήνων κατά την έναρξη της επανάστασης.
Το Μάιο του 1823 έγινε στην Κισνόβη της Βλαχίας προσπάθεια δημιουργίας μικρασιατικού στρατιωτικού σώματος. Το εγχείρημα προδόθηκε κι οι επί κεφαλής εκτελέσθηκαν.
Γνωστή είναι η περίπτωση του Χατζησάββα Καισαρέα από την Καππαδοκία, ο οποίος λιποτάκτησε από το τάγμα των γενίτσαρων και κατόρθωσε να καταφύγει στην Ελλάδα και να ενταχθεί στο σώμα του Δημήτρη Πλαπούτα, λαμβάνοντας μέρος σε διάφορες μάχες κατά των Τούρκων στις οποίες διακρίθηκε για την ανδραγαθία του. Αλλά και πολλών άλλων Καππαδοκών, που αναφέρονται ως Καραμανλήδες ή Ανατολίτες στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Οι Πόντιοι της Τραπεζούντας αντιπροσωπεύονται από ένα σημαντικό αριθμό αγωνιστών, που δήλωναν Τραπεζανλήδες, Γκιουμουσχανετζήδες (από την Αργυρούπολη) ή γενικώς Καραντενιζλήδες (Μαυροθαλασσίτες).
Η σημασία της συμμετοχής των Μικρασιατών (Ποντίων, Καππαδοκών, Ιώνων, Συλλαίων, κλπ) στον Αγώνα αλλά και η σημασία των περιοχών αυτών για τον Ελληνισμό ήταν εμφανής ήδη από την προετοιμασία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας με τις κινήσεις της Φιλικής Εταιρείας αλλά κι από την αποδοχή των εθελοντών στα στρατεύματα των επαναστατημένων Ελλήνων.
Είναι μνημειώδης η απάντηση του υποψήφιου, τότε, κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια προς τον Άγγλο υπουργό των Εξωτερικών Wilmot Horton, ο οποίος στην ερώτηση του τελευταίου για τα όρια της ελευθερούμενης Ελλάδας και το ποιους θεωρεί Έλληνες, έγραψε στην από 15ης Οκτωβρίου 1827 επιστολή του «Όσον για τον προσδιορισμό των Ελλήνων» έγραφε, «το Ελληνικό έθνος το αποτελούν όλοι οι άνθρωποι οι οποίοι από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως δεν έπαυσαν να πρεσβεύουν την ορθόδοξη θρησκεία, να ομιλούν την γλώσσα των πατέρων τους και να παραμένουν υπό την πνευματική και κοσμική δικαιοδοσία της εκκλησίας τους, οποιανδήποτε περιοχή της Τουρκίας και αν κατοικούν».
Οι Μικρασιάτες Έλληνες έλαβαν μέρος σε όλες τις μεγάλες μάχες της Επανάστασης. Το γνωρίζουμε με βεβαιότητα από τα Απομνημονεύματα όλων των οπλαρχηγών. Έλληνες από όλες τις περιοχές της Μικράς Ασίας ( Καππαδόκες, Πόντιοι, κλπ) έσπευσαν να δώσουν τη ζωή τους αφήνοντας στο έλεος των Τούρκων τις περιουσίες και τις οικογένειές τους. Το γεγονός ότι χρησιμοποιούσαν πατριδωνυμικά επώνυμα δεν ήταν αρκετό για να τους προστατεύσει από την εκδικητική μανία των Τούρκων.
Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν αδύνατον να επιστρέψουν στις πατρίδες τους μετά το τέλος της Επανάστασης και αναγκάστηκαν να ζητήσουν μια στοιχειώδη αποζημίωση από την κυβέρνηση του νεοσύστατου κράτους προκειμένου να ζήσουν. Το κράτος δυστυχώς δεν φέρθηκε πάντα με τον καλύτερο τρόπο. Η Αρχοντία Παπαδοπούλου, ιστορικός, συγγραφέας και πρόεδρος της Ένωσης Μαγνησίας Μικράς Ασίας, λέει σχετικά «το νέο ελληνικό κράτος δεν τους φρόντισε όπως έπρεπε όταν τελείωσε ο Αγώνας». Στοιχεία που συγκέντρωσε μετά από πολυετή έρευνα στα αρχεία αγωνιστών της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας για 400 Φιλικούς, και τα οποία περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Η Συμβολή των Ελλήνων της καθ’ ημάς Ανατολής στην Παλλιγγενεσία του 1821 (εκδόσεις Λεξίτυπον), αποδεικνύουν ότι οι Μικρασιάτες που έμειναν εδώ όχι μόνο δεν αντιμετωπίστηκαν ως ήρωες αλλά περιθωριοποιήθηκαν κιόλας.
Πιστοποίηση συμμετοχής στον Αγώνα προκειμένου να ληφθεί στοιχειώδης αποζημίωση.
Υπογράφει ο Ιωάννης Θεοδ. Κολοκοτρώνης.
Οι «λογαριασμοί» όμως που άνοιξαν οι Μικρασιάτες Έλληνες με τη Επανάσταση του 1821 παρέμειναν ανοιχτοί και μετά το 1829, που έληξαν οι πολεμικές επιχειρήσεις και ακολούθησαν οι συνθήκες δημιουργίας του πρώτου μικρού Ελληνικού Κράτους. Εμβληματικό σημείο μέσα στον ιστορικό χρόνο θα σταθεί μετά από ένα ακριβώς αιώνα η Μικρασιατική Εκστρατεία με την απελευθέρωση της Ιωνίας αλλά και την τελική μεγάλη Καταστροφή, που θα σημάνει το τέλος της «Μεγάλης Ιδέας»! Γι’ αυτό το θέμα όμως θα συνεχίσουμε στα επόμενα μέρη του αφιερώματος με αφορμή την τραγική επέτειο των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή.
