Στο πρόσφατο ταξίδι μου στην Μόσχα, επισκέφθηκα το Σπίτι του Λογοτέχνη (ναι! Ακόμη υπάρχουν τέτοιοι χώροι στην Ρωσία του Πούτιν), και μεταξύ άλλων βιβλίων που μου κίνησαν την προσοχή, ξεχώρισα και τις σημειώσεις και παρατηρήσεις του Λιχατσόφ, σε έκδοση του 2017, από την εκδοτική ομάδα ΑΖΜΠΟΥΚΑ.
Ο Ρώσος στοχαστής και ακαδημαϊκός Ντμίτρι Λιχατσόφ (1906-1999), έγινε παγκοσμίως γνωστός σαν σύμβολο διαφωτισμού, σοφίας και εντιμότητας. Δεν υπήρξε ποτέ απλός παρατηρητής στα δρώμενα της εποχής του. Συμμετείχε ενεργά, με αποτέλεσμα να υποστεί ταλαιπωρίες και διώξεις από την Σοβιετική εξουσία, πριν αναγνωρισθεί η μεγάλη του προσφορά στον ρωσικό πολιτισμό.
Μεταφέρω εδώ μερικές σκέψεις του :
Κατ’ αρχάς δεν πρέπει να συγχέουμε την μόρφωση με την διανόηση. Η μόρφωση χαρακτηρίζεται από παλιό περιεχόμενο, η διανόηση από την δημιουργία του νέου και την αντίληψη του παλιού σαν καινούργιο.
Πέρα απ’ αυτό, αν στερήσετε τον άνθρωπο από όλες τις γνώσεις του, την μόρφωση, του αφαιρέσετε την μνήμη, αλλά διατηρήσει την αντιληπτική του ικανότητα στις αξίες της διανόησης, την αγάπη στην απόκτηση γνώσεων, το ενδιαφέρον για την ιστορία, την κλίση προς την τέχνη, τον σεβασμό για τον πολιτισμό, τις συνήθειες ανθρώπου με αγωγή, την υπευθυνότητα στην επίλυση ζητημάτων ηθικής, τον πλούτο και την ακρίβεια της γλώσσας του, τότε αυτό ακριβώς είναι η διανόηση.
Ο αυθορμητισμός του πολιτισμού και ο πολιτισμός του αυθορμητισμού. Ο πολιτισμός είναι πάντα ειλικρινής. Ειλικρινής και σαφής. Ο πολιτισμένος άνθρωπος δεν υποδύεται κάτι ή κάποιον, ακόμη και όταν είναι αναγκασμένος να υποδυθεί (για παράδειγμα στο θέατρο),ακόμη και τότε οφείλει να είναι ειλικρινής. Από την άλλη, ο αυθορμητισμός και η ειλικρίνεια δεν πρέπει να μετατρέπoνται σε κυνισμό, να παρουσιάζονται σαν αυθεντία απέναντι στον θεατή, τον ακροατή ή τον αναγνώστη. Κάθε δημιούργημα υποτίθεται ότι γίνεται για τους άλλους. Στην πραγματικότητα όμως ο δημιουργός στην πορεία ξεχνάει τους άλλους, γίνεται βασιλιάς και ζει μόνος.
H ιστορία της ρωσικής διανόησης είναι η ιστορία της ρωσικής σκέψης. Όχι βέβαια κάθε σκέψης ! Στην ρωσική διανόηση υπάρχουν χαρακτηριστικές και συγκεκριμένες βεβαιότητες. Πρώτα απ’ όλα, η ρωσική διανόηση δεν υπήρξε ποτέ εθνικιστική και δεν είχε την αίσθηση ανωτερότητας απέναντι στον «απλό λαό», στον «πλήθος» (με την σύγχρονη σημασία του όρου).
«Κάθε λαός έχει τα προτερήματά του και τα ελαττώματά του. Στα δικά του, πρέπει να δίνει μεγαλύτερη προσοχή απ’ ότι στων άλλων. Φαίνεται πως αυτή είναι η πιο απλή αλήθεια». Κάπως έτσι τελειώνει τις σκέψεις του ο Λιχατσόφ σε αυτό το μικρό βιβλίο που γεννήθηκε από τις σημειώσεις του.
Κάπου αλλού, αναφέρεται στον Ντοστογιέφσκι.
Ο Ντοστογιέφσκι, στις δικές του σημειώσεις έγραφε: « …ο λαός μας, εκθέτει τα ελαττώματά του χωρίς δισταγμό και είναι έτοιμος να δείξει σε όλο τον κόσμο τις πληγές του και να αυτομαστιγωθεί ανελέητα. Κάποτε γίνεται ακόμη και άδικος με τον εαυτό του, στο όνομα της αλήθειας και της ειλικρίνειας. Αλλά μήπως αυτή η αυτογνωσία της αρρώστιας του δεν είναι εγγύηση της ικανότητάς του να την θεραπεύσει;.. Η δύναμη της αυτοκριτικής δείχνει ότι υπάρχουν ακόμη δυνάμεις μέσα του. Κάτω από την κριτική του κακού, οπωσδήποτε κρύβεται η αγάπη για το καλό. Η οργή για τις κοινωνικές πληγές προϋποθέτει τρομερή αγωνία για εξυγίανση της ασθένειας.
Αναπόφευκτος ο συνειρμός με την δική μας κατάσταση !
Τόσο ευθύβολες οι σκέψεις του Φιόντορ Μιχάηλοβιτς ! Λες και γράφτηκαν για τον δικό μας ταλαίπωρο λαό. Στην έκθεση των ελαττωμάτων μας είναι γνωστό ότι είμαστε πρωταθλητές. Στην αντιμετώπισή τους είναι που έχουμε μείζον θέμα.
Οι δικοί μας διανοούμενοι κρίνουν, κατακρίνουν, στιγματίζουν, αποφαίνονται, υποφέρουν (ίσως)…αλλά μέχρις εκεί. Το παρακάτω, είναι σαν να μην τους αφορά. Το ερώτημα που γεννιέται όμως είναι: πώς αυτές οι διαπιστώσεις τους , θα περάσουν μέσα στην αντίληψη του απλού ανθρώπου, έτσι ώστε να τον οπλίσουν με δύναμη να πορευτεί στην σωστή κατεύθυνση; Τι θα γίνει με την αίσθηση ανωτερότητας, αυτήν, από την οποία δεν διακατέχονται οι Ρώσοι διανοούμενοι, (σύμφωνα με τον ισχυρισμό του Λιχατσόφ), αλλά από την οποία φεύ(!) διακατέχονται ως το μεδούλι τους οι δικοί μας;
Παλιότερα, όταν συνήθιζα να αγοράζω εφημερίδες, παρακολουθούσα συχνά τις έντονες διαφωνίες μεταξύ διανοουμένων, σε γλώσσα ακατανόητη για τον απλό πολίτη, να ακκίζονται, ή να βάλλουν ο ένας εναντίον του άλλου, πάνω σε θέματα για τα οποία κανείς καθημερινός άνθρωπος δεν θα ενδιαφερόταν. Ολόκληρες σελίδες ναρκισσιστικής επίδειξης γνώσεων. Όχι ! Δεν είναι αυτός ο ρόλος της διανόησης ! Ο ρόλος τους κατά την ταπεινή μου άποψη είναι να λαβαίνουν ενεργά μέρος σε κάθε πρόβλημα που ταλανίζει τον τόπο τους. Με αληθινό ενδιαφέρον , με προτάσεις για έξοδο από κρίσιμα αδιέξοδα. Αυτόν τον ρόλο, αρνούνται να τον αναλάβουν. Προτιμούν τον ανώδυνο ρόλο της απλής επισήμανσης των προβλημάτων, ενίοτε δε, (και αυτό είναι το χειρότερο), κατευθυνόμενο από αφεντικά.
Ο διανοούμενος όμως δεν νοείται στρατευμένος, που σημαίνει χειραγωγούμενος ! Ούτε απόμακρος, που σημαίνει ομφαλοσκόπος !
Στις περιπτώσεις αυτές, (που είναι οι συνήθεις), θα ήταν καλύτερα για τους διανοούμενους, να μαζεύονται σε έναν ιδιωτικό χώρο, όπου θα μπορούν με την άνεσή τους να αλληλοσφάζονται ή να αλληλολιβανίζονται κατά περίπτωση, να τριχοτομούν την τρίχα ή να πασχίζουν να κάνουν ότι άλλο μπορούν να κάνουν με αυτήν.
Όλη αυτή η στάση τους έχει βεβαίως σαν αποτέλεσμα την απογοήτευση των απλών ανθρώπων, τις διαμαρτυρίες τους για την απουσία των πνευματικών ανθρώπων από τα κρίσιμα προβλήματα του τόπου. «Πού είναι οι διανοούμενοι»; Αναρωτιέται ο απλός πολίτης.
Οι διανοούμενοι όμως δεν απουσιάζουν ! Είναι παρόντες , αλλά για τους δικούς τους λόγους ! Ανήκουν δυστυχώς , στο ίδιο ανάδελφο έθνος με εμάς τους υπόλοιπους ! Ένα έθνος, από το οποίο απουσιάζει παντελώς η κοινωνική συνείδηση.
Και μετά από όλα τα παραπάνω, ευλόγως θα με ρωτήσετε:
Kαλά, όλοι οι διανοούμενοι έχουν τα χαρακτηριστικά που μας περιγράφετε ; Τόσο θλιβερά είναι τα πράγματα; Όλοι υπηρετούν το σύστημα ή έχουν αποσυρθεί και ομφαλοσκοπούν;
Θα σας απαντήσω λοιπόν ότι, υπάρχουν και διανοούμενοι που αντιστέκονται! Μόνο που αυτούς δεν τους βλέπουμε στην τηλεόραση, ούτε τους διαβάζουμε στις εφημερίδες!
Άρα, είναι σαν να μην υπάρχουν…
