[…] Η θεά είναι στημένη στη μέση του ναού – ωραιότατο έργο τέχνης από Παριανό⁴ μάρμαρο – μεγαλοπρεπώς και χαμογελώντας ελαφρά με μισάνοιχτα χείλη. ΄Ολο το κάλλος της, καθώς είναι γυμνή χωρίς κανένα ρούχο να αγκαλιάζει το κορμί της, μένει ακάλυπτο, εκτός από όσα κρύβει από αιδημοσύνη διακριτικά με το ένα χέρι.⁵ Τόση δύναμη είχε η τέχνη του δημιουργού, ώστε η αντιστεκόμενη (στο δούλεμα) και σκληρή φύση του μαρμάρου να παραδίδεται στην απόδοση του κάθε μέλους.

Ο Χαρικλής,⁶ λοιπόν, βγάζοντας μια τρελή και παράφορη κραυγή, είπε: « Ο πιο ευτυχισμένος από τους θεούς ήταν ο ΄Αρης που πιάστηκε στα δεσμά εξαιτίας της!»,⁷ και συγχρόνως έτρεξε προς τη θεά και, τεντώνοντας το λαιμό του όσο περισσότερο μπορούσε, τη φιλούσε με πυρετώδη χείλια. Ο Καλλικρατίδας, από την άλλη, στεκόταν αμίλητος και κοίταζε με μεγάλο θαυμασμό χαμένος στις σκέψεις του. Ο ναός έχει δύο εισόδους κ α ι για όσους θέλουν να περιεργαστούν τη θεά από την πίσω πλευρά, έτσι που τίποτε από αυτήν να μη μένει χωρίς να γίνεται αντικείμενο θαυμασμού. Συνεπώς είναι εύκολο σε όσους μπουν από την άλλη πύλη να δουν την ομορφιά τής πίσω πλευράς. Αποφασίζοντας λοιπόν να δούμε ολόκληρη τη θεά, κάναμε τον γύρο του ναού και ήρθαμε στο πίσω μέρος του σηκού.⁸ ΄Επειτα, με το που άνοιξε η πόρτα από τη γυναίκα στην οποία είχε ανατεθεί να κρατάει τα κλειδιά, θαμπωθήκαμε ξαφνικά από το κάλλος!⁹ Ο Αθηναίος, που πριν λίγο κοίταζε ήσυχα, μόλις παρατήρησε τα μέλη της θεάς που θύμιζαν ερώμενο αγόρι, έβγαλε απανωτές κραυγές, πολύ πιο τρελές από του Χαρικλή και είπε: « Ηρακλή, τι αρμονία πλάτης, τι πλούσια λαγόνια – τα αγκαλιάζεις και γεμίζουν τα χέρια σου!

Πώς οι σάρκες των γλουτών με τις ωραίες γραμμές καμπυλώνονται, ούτε υπερβολικά ελλιπείς κολλημένες πάνω στα κόκαλα ούτε απλωμένες, παραδομένες σε μεγάλο πάχος! ΄Οσο για τις κοιλότητες που είναι σφραγισμένες και στις δυο πλευρές των ισχίων, τι γλυκό το γέλιο τους! Και οι αναλογίες του μηρού και της κνήμης της τεντωμένης σε ευθεία γραμμή μέχρι τον άκρο πόδα τέλειες! Αλήθεια, τέτοιος Γανυμήδης στον ουρανό κάνει γλυκύτερο το νέκταρ που χύνει στο ποτήρι του Δία ⸺ εγώ, βέβαια, δεν θα δεχόμουν ποτό, αν μου το πρόσφερε η ΄Ηβη.»¹⁰ Ενώ ο Καλλικρατίδας συνεπαρμένος έλεγε αυτά με δυνατή φωνή, ο Χαρικλής από το σφοδρό θάμπωμα σχεδόν μαρμάρωσε με υγρά μάτια από κάποιο πάθος που έλιωνε και έσταζε μέσα τους. Όταν πια χορτάσαμε να θαυμάζουμε, παρατηρήσαμε στον έναν μηρό μια κηλίδα σαν λεκέ σε ρούχο· […]

                                         ———————–

        Την εξήγηση για την προέλευση της κηλίδας την έδωσε στη συνέχεια η νεωκόρος του ιερού· κατά τα λεγόμενά της, ένας νέος ερωτεύτηκε με πάθος το άγαλμα, κρύφτηκε μια νύχτα στον ναό και συνευρέθηκε μαζί του.

       Εμπνευσμένα από την περιλάλητη Αφροδίτη της Κνίδου σώζονται κάποια επιγράμματα  της Παλατινής Ανθολογίας, όπως το παρακάτω με το οποίο την αποχαιρετούμε:

                Η Κύπριδα, την Κύπριδα στην Κνίδο όταν είδε, είπε:

                «Αλίμονο, αλίμονο! Γυμνή ο Πραξιτέλης πού με είδε;» 

 1)Αντικείμενο αυτού του έργου του Λουκιανού που αρχίζει ως διάλογος δύο προσώπων, του Λυκίνου και του Θεόμνηστου, είναι οι δύο μορφές του έρωτα, ο παιδικός, ο ομόφυλος έρωτας και ο ετερόφυλος, και ποια μορφή είναι η καλύτερη. Εκκινώντας την προσέγγιση του θέματος, ο πρώτος μεταφέρει στον δεύτερο την έντονη αντιπαράθεση μεταξύ δύο γνωστών του, του Κορίνθιου Χαρικλή και του Αθηναίου Καλλικρατίδα για τα δύο είδη του έρωτα. Διηγείται ότι τους συνάντησε στη Ρόδο όπου έπιασε για λίγο το πλοίο με το οποίο ταξίδευε για την Ιταλία και, όταν έφθασε η ώρα να αποπλεύσει, τους πήρε μαζί του, μιας και είχαν και εκείνοι τον ίδιο προορισμό. Πρώτα όμως αποφάσισαν να αγκυροβολήσουν στην Κνίδο, για να δουν τον εκεί ναό της Αφροδίτης και το περίφημο άγαλμα της θεάς που είχε φιλοτεχνήσει ο Πραξιτέλης, την αισθητική περιγραφή του οποίου εκθέτουμε εδώ σε μετάφραση.

2)Η Κνίδος ήταν ελληνική πόλη στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας, απέναντι από τα νησιά Νίσυρο και Κω.

3)Ο Πραξιτέλης, ο μεγάλος Αθηναίος γλύπτης, άκμασε στο δεύτερο και τρίτο τέταρτο του 4^ου αι. π.Χ. Αναδείχθηκε κυρίως στην επεξεργασία του μαρμάρου και  εξέφρασε με μοναδικό τρόπο την αισθητική ομορφιά, τη χάρη και την τρυφερότητα. Χαρακτηριστικά της τέχνης του είναι οι λεπτοφυείς μορφές και η απόδοση της απαλής επιδερμίδας με τις αβρές μεταβάσεις από τη μια επιφάνεια στην άλλη, δίνοντας την αίσθηση θερμής ζωντανής σάρκας· επίσης, η λυγισμένη στάση του νεανικού κορμιού που γέρνει με χάρη, καθώς στηρίζεται σε ένα πρόσθετο στήριγμα, ώστε να κυματίζει ο άξονας του σώματος. Την αρμονία και το κάλλος της μορφής κορύφωνε η γοητευτική, δύσκολα περιγραφόμενη έκφραση με το αόριστο μειδίαμα,  « […] καὶ τῶν ὀφθαλμῶν τὸ ὑγρὸν ἅμα τῷ φαιδρῷ καὶ κεχαρισμένῳ […] » ([…] και την υγρασία, την ηδυπάθεια των ματιών μαζί με τη χαρμονή και την ευφροσύνη […]),κατά την έκφραση του Λουκιανού. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά της υψηλής πραξιτέλειας τέχνης μάς καθηλώνουν αντικρίζοντάς τα αποτυπωμένα στο περίφημο άγαλμα του Ερμή με τον μικρό Διόνυσο που βρίσκεται στην Ολυμπία, το μόνο έργο τού  Πραξιτέλη το οποίο έχει σωθεί. Από την αρχαία παράδοση έχουμε αναφορές πολλών έργων του ⸺ τα περισσότερα αγάλματα θεών ⸺ για ορισμένα από τα οποία υπάρχουν ρωμαϊκά αντίγραφα, όπως ο Απόλλων Σαυροκτόνος· ο Λύκειος Απόλλων· ο περίφημος μαρμάρινος ΄Ερως των Θεσπιών, που αφιερώθηκε στον εκεί ναό του θεού από την εταίρα Φρύνη, την καταγόμενη από τις Θεσπιές, στην οποία έδωσε το άγαλμα ο Πραξιτέλης ως δώρο αγάπης, και παραδίδεται ότι μετέβαιναν πλήθη κόσμου στην πόλη μόνο και μόνο για να θαυμάσουν αυτό το άγαλμα· ποικίλοι Σάτυροι κ. ά.

Το πιο φημισμένο ωστόσο έργο του υπήρξε η Αφροδίτη που κατασκεύασε για την Κνίδο, και η οποία θαυμάστηκε τόσο πολύ που αντιγράφηκε περισσότερο από κάθε άλλο γλυπτό της αρχαιότητας ( τα αναγνωρισμένα αντίγραφα και οι παραλλαγές φθάνουν τον αριθμό 335!). Ο Πλίνιος την αποκάλεσε « όχι μόνο το τελειότερο δημιούργημα του Πραξιτέλη, αλλά και το ωραιότερο ολόκληρου του κόσμου», και ο τύπος της ενέπνευσε πολλά μεταγενέστερα έργα. Τον 4^ο αι. μ. Χ. η Κνιδία Αφροδίτη μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταστράφηκε από πυρκαγιά. 

Η επιρροή του Πραξιτέλη στην τέχνη της εποχής του υπήρξε ισχυρή. Με την τεχνοτροπία του συνδέονται πολλά έργα του καιρού του, όπως, μεταξύ άλλων, και το χάλκινο άγαλμα του εφήβου που βρέθηκε στη θάλασσα του Μαραθώνα και σήμερα είναι στο Εθνικό Μουσείο.

4)Το μάρμαρο της Πάρου είναι ξεχωριστό και μοναδικό σ’ όλο τον κόσμο για την υφή, την καθαρότητα και τη διαύγειά του. Το βάθος της διαφάνειάς του μπορεί να φθάσει ώς τα 30 εκ., όταν του Πεντελικού φθάνει το 1,5 εκ. Από αυτό το μάρμαρο φιλοτεχνήθηκαν στην αρχαιότητα πολλά αριστουργηματικά γλυπτά, όπως η Νίκη της Σαμοθράκης και ο Ερμής του Πραξιτέλη. Δεν είναι τυχαίο ότι το νησί έδωσε σπουδαίους γλύπτες, με πιο γνωστό τον Σκόπα (επίσης 4^ος αι. π. Χ.). Και στα Παραλειπόμενα Α της Π. Διαθήκης διαβάζουμε ότι ο Δαβίδ (10^ος αι. π. Χ.), προτρέποντας τους επισήμους του λαού τού  Ισραήλ να βοηθήσουν υπό τη νέα βασιλεία του γιου του, του Σολομώντα, στην ανοικοδόμηση του Ναού τού Θεού, τους ενημερώνει πως ο ίδιος ετοίμασε άφθονα και πολύτιμα υλικά· χρυσάφι, ασήμι, χαλκό, σίδερο, ξύλα, πολύτιμους λίθους λαμπρούς και ποικιλόχρωμους και…πολλή ποσότητα Παριανού μαρμάρου.

5)Ο τύπος της Κνιδίας Αφροδίτης ταυτίστηκε από την απεικόνιση του αγάλματος σε ρωμαϊκά νομίσματα της Κνίδου. Η θεά εικονίζεται γυμνή τη στιγμή που ετοιμάζεται να πάρει το λουτρό της. Με το αριστερό χέρι αποθέτει το ένδυμά της πάνω σε μια υδρία, ενώ το δεξιό καλύπτει την ήβη της. Την Αφροδίτη της Κνίδου εκτός από την τέλεια ομορφιά τη χαρακτηρίζει και η καινοτομία, καθότι ο Πραξιτέλης ήταν ο πρώτος που τόλμησε να φιλοτεχνήσει γυμνό άγαλμα θεάς και μάλιστα λατρευτικό. Μέχρι τότε η γυμνότητα στα γυναικεία αγάλματα μεγάλης κλίμακας ήταν άγνωστη, όμως έκτοτε καθιερώθηκε  και έγινε συνήθεια. Με τη γύμνωση του αγάλματος της θεάς του έρωτα, ο Πραξιτέλης ύμνησε το καλλίγραμμο γυναικείο κορμί και τόνισε το αισθησιακό στοιχείο της θεάς εισάγοντάς το στη μνημειακή τέχνη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι, καταπώς λέγεται, ο Πραξιτέλης χρησιμοποίησε ως μοντέλο την ερωτική του σύντροφο, τη  Φρύνη.

 6) Ο Χαρικλής ένιωθε ερωτική έλξη προς τις γυναίκες, ενώ ο Καλλικρατίδας ήταν υπέρμαχος του παιδικού έρωτα.

7) Για το περιστατικό της σύλληψης των δυό εραστών, της Αφροδίτης και του ΄Αρη, από τον ΄Ηφαιστο βλ. σχ. 2 και 3 του κειμένου μας με θέμα τις λέξεις « Μοιχεία-Ραπάνι» (2/7/2022).

8)Σηκός ήταν ο κυρίως ναός όπου βρισκόταν το άγαλμα του θεού ή της θεάς, το άδυτο.

9)Πιστέψτε με, το ίδιο θα συμβεί και σ’ εσάς αντικρίζοντας την απαράμιλλη πίσω όψη του Ερμή στην Ολυμπία.

10)΄Ηβη: κόρη του Δία και της ΄Ηρας, η προσωποποίηση της νιότης και της ομορφιάς. Στον ΄Ολυμπο προσέφερε το νέκταρ ως οινοχόος των θεών ⸺ ο Γανυμήδης, όπως έχουμε ξαναπεί, ήταν ο προσωπικός οινοχόος του Δία.