Οξύμωρο το σχήμα. Λόγος και Σιωπή. Δυο πανάρχαιες ελληνικές λέξεις. Δυο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μια την άλλη, δεν συνυπάρχουν λογικά, αλλά εκφράζουν ένα φαινόμενο. Τo εύγλωττο της σιωπής. Η σιωπή πράγματι επικοινωνεί και συνδιαλέγεται με όποιον την αφουγκράζεται. Δεν χρησιμοποιεί τις λέξεις μιας δομημένης γλώσσας. Δεν χρησιμοποιεί καν λέξεις. Γι αυτό και καταφεύγουν στον χώρο της ανθρώπινες αισθήσεις και διαισθήσεις που δυσκολεύονται να εκφραστούν γλωσσικά και, παραμένουν άρρητες.
… Σιωπές αγαπημένες της σελήνης*
… Είναι κι αυτός ένας ειρμός της σκέψης ένας τρόπος ν’ αρχίσεις να μιλάς για πράγματα που ομολογείς 25
δύσκολα, σε ώρες όπου δε βαστάς ….
Σιωπές αγαπημένες της Σελήνης *«Amica silentia lunae». Βιργίλιος (σημ.: του ποιητή).
Γιώργος Σεφέρης
Ημερολόγιο Καταστρώματος Β’-Τελευταίος σταθμός, 1944
……………………………………………………………………………………….
68
Ίσως να μας υπερασπίσει ακόμα
η φωνή ενός πουλιού,
ένα άστρο που μας δείχνει την προτίμησή του,
η γαλανή γραμμή των βουνών στο χρυσό δείλι
κι ο λόγος που ωριμάζει στη σιωπή.
Γιάννης Ρίτσος
Δευτερόλεπτα, Αργά πολύ αργά μέσα στη νύχτα, 1991
…………………………………………………………………………………………………
Από τους αρχαιότατους χρόνους, η ποίηση διαισθητικά προσεγγίζει τη σιωπή. Στον άλεκτο αχανή χώρο της, συναντά συχνά ανθρώπινες σκιές ονείρων, μνήμες, παρορμήσεις, φοβίες, επιθυμίες, τάσεις απωθημένες … Άηχες μεν, αλλά πολύ πιο δυνατές από τον λόγο. Πολλές αποζητούν να αναδυθούν. Κα η ποίηση ανταποκρίνεται. Διεισδύει διακριτικά στον άρρητο κόσμο τους και ανασύρει κάθε φορά όσες προσφέρονται να εκφραστούν με τους ήχους των λέξεων της. Ωστόσο, κάτι παραμένει πάντα κρυμμένο που δεν λέγεται… Και η μουσική, παράλληλα με την ποίηση, επιζητεί να εκφράσει τον χώρο της σιωπής με τους ήχους των φθόγγων της. Οι δυο ήχοι –ποιητικός και μουσικός- είναι ισοδύναμοι ως προς το ανείπωτο και ανήκουστο. Άλλες όμως οι απηχήσεις τους. Η ποίηση απηχεί ως λόγος.
Στον άγλωσσο τούτο κόσμο
που ήρθα για βουβές σπουδές
είναι οι ασκήσεις μου εκκωφαντικές
ξέρω, δεν ρέει ακόμα
δεν ρέει φυσικά η σιωπή μου.
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Έξοδος, Μόναχο , 2000
………………………………………………
ΙΙΙ
Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα
Όλα τα δάχτυλα
Σιωπή…
Οδυσσέας Ελύτης
Επτά νυχτερινά επτάστιχα, Προσανατολισμοί, 1941
………………………………………………………………………………………………………………………………
Δεν είναι ο λόγος το αντίθετο της σιωπής. Δεν είναι η σιωπή σιγή κενού, αδράνειας, απουσίας… Είναι τόπος. Ανοικτός και προστατευτικός για τον περιεχόμενο κόσμο του. Με τον ποιητικό λόγο συνυπάρχουν αρμονικά από παλαιές εποχές. Ο λόγος εμπνέεται και εκφράζει ποιητικά με τις λέξεις του, τα ανείπωτα αυτού του σιωπηλού κόσμου. Λέξεις ισάξιες μέσα στην καλή ποίηση, που όμως δεν θα μπορούσαν να ακουστούν χωρίς τη συμβολή της σιωπής. Είναι η σιωπή που υποβάλλει τον ήχο τους, την ιδιότητα τους και τη βαθύτερη σημασία τους. Μέσα από τη σιωπή προβάλλει η ποιητικότητα τους. Ακόμη και στον πεζό λόγο η σιωπή έχει ουσιαστική θέση. Όπως, όταν σε ένα γραμμένο κείμενο την έκφραση του άρρητου, του ανέκφραστου, του απροσδόκητου, του υπονοούμενου , αναλαμβάνουν τα αποσιωπητικά…
…Όρη σιωπής περιβάλλουν τα χείλη.
Και σιωπούν όλοι οι μάρτυρες. Τα μάτια δε λένε….
…. Αν μιλούσε η σιωπή,
αν φυσούσε, αν ξέσπαγε – θα ξερίζωνεν όλα τα δέντρα του κόσμου.
Νικηφόρος Βρεττάκος
Χορικό, Το βάθος του κόσμου, 1961
……………………………………………………………………….
… κι εκείνη η “ενός λεπτού σιγή”,
που παρατείνεται και γιγαντώνεται
μες στις καρδιές, μες στους αιώνες,
η σιωπή που αποφασίζει
τι είναι να μείνει, τι είναι να χαθεί.
Βύρων Λεοντάρης
Η σιωπή που ακολουθεί, Ψυχοστασία, 2017
………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Μια από τις μεγάλες απώλειες της εποχής μας είναι η απουσία της σιωπής. Ζούμε σε ένα επικίνδυνα θορυβώδη κόσμο επίμονων επιθετικών ήχων. Από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και την αδιάκοπη πληροφορική ροή τους.
Από τη φορτική μνήμη των υπολογιστών και τον καταιγισμό των δεδομένων της. Από την πολυφωνία του διαδικτύου και την αλόγιστη χρήση του. Από τη χαοτικά διαρκή κίνηση των μέσων μεταφοράς. Από τον επικοινωνιακό θόρυβο των απανταχού υψιφώνων που επιμένουν να ανεβάζουν τη φωνή τους για να σκεπάσει τις φωνές των άλλων. Πανδαιμόνιο!
Ο λόγος αμήχανος, οι λέξεις φθαρμένες, αποκαμωμένες, σκόρπιες, σέρνονται χωρίς νόημα… Ποια θα μπορούσε να είναι η θέση και λειτουργία της ποίησης σε ένα πολιτισμό γενικευμένου θορύβου;
Σ’ ακούω με όλους τους πόρους μου
να τρέχεις σε ξένες πόλεις, με ρούχα χάρτινα
κάνοντας ένα θόρυβο
που προμηνύει μεγάλη θάλασσα.
Επιστρέφω στο κλειστό κύκλωμα
της ζωής μου. Στο κανάλι σιωπή…
Γιάννης Κοντός
Η λύπη του έρωτα, Στη διάλεκτο της ερήμου, 1997
