Σε πρόσφατη έρευνα του σωματείου “Τα βιβλία παίζει” στα παιδικά βιβλία που εκδόθηκαν από το 2010 και έπειτα δεν υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως παιδιά με αναπηρία, πρόσφυγες και μετανάστες, Ρομά. Συγκεκριμένα το ποσοστό κυμαίνεται γύρω στο 2,5%.
Συγκεκριμένα:
Σε πρόσφατη έρευνα του σωματείου “Τα βιβλία παίζει” στα παιδικά βιβλία που εκδόθηκαν από το 2010 και έπειτα δεν υπάρχει επαρκής αντιπροσώπευση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως παιδιά με αναπηρία, πρόσφυγες και μετανάστες, Ρομά. Συγκεκριμένα το ποσοστό κυμαίνεται γύρω στο 2,5%. (Καθημερινή, 5 Οκτωβρίου 2021, ηλεκτρονική έκδοση).
Αν και ζητήθηκε να συμμετέχουν 50 εκδότες, συμμετείχαν μόνο 13. Στο άρθρο δεν αναφέρθηκαν ποιοι ήταν, ώστε να έχουμε εικόνα της δυναμικότητάς τους στην αγορά του βιβλίου.
Σε ποσοστό 63% περίπου ο κεντρικός ήρωας είναι λευκός και χωρίς αναπηρία και κεντρικός ήρωας με αναπηρία μόλις το 1%. Σε ποσοστό 0,79% μετανάστη ή πρόσφυγα, κανέναν ήρωα Ρομά. Στο τελευταίο θα συμφωνήσω. Ούτε έχω εντοπίσει. Ωστόσο, μέσα στην τελευταία δεκαετία έχουν εκδοθεί δύο συλλογές λαϊκών τσιγγάνικων παραμυθιών, που αποτελούν μία ελπιδοφόρα αρχή.
Ξεκινώντας με δύο δεδομένα πως η ελληνική κοινωνία είναι μια βαθιά παραδοσιακή κοινωνία και την προσωπική έρευνα που έκανα για τα βιβλία με ήρωες παιδιά με αναπηρία πρόσφατα, δεν μπορώ να μην επισημάνω το γεγονός πως η παιδική λογοτεχνία προχωρά στο μεγαλύτερο ποσοστό της μαζί με την κοινωνική πραγματικότητα και εξέλιξη. Αν η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να ακούσει και να διαβάσει για ορισμένα προβλήματα και ζητήματα, η προσπάθεια του συγγραφέα, κατά πάσα πιθανότητα, θα πέσει στο κενό. Όταν ξεκίνησαν να γράφονται με μεγαλύτερη συχνότητα βιβλία με ήρωες με αναπηρία, είχε ήδη προηγηθεί η ανακήρυξη το 1981 από τα Ηνωμένα Έθνη ως έτους για άτομα με ειδικές ανάγκες και το πρόγραμμα της ΙΒΒΥ “Βιβλία για παιδιά με αναπηρία”.
Στα κοινωνικά ζητήματα την τελευταία δεκαετία διανύουμε στην χώρα μας και παγκόσμια μία από τις καλύτερες ιστορικές περιόδους για τα κοινωνικά ζητήματα και δικαιώματα. Αναγνωρίζονται δικαιώματα και αδικίες που υπέστησαν στο παρελθόν κοινωνικές ομάδες ανθρώπων που θεωρούνταν περιθωριακές και εκτός κοινωνικής νόρμας, ανοίγει διάλογος, λαμβάνονται πρωτοβουλίες και εφαρμόζονται προγράμματα. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως όλα έχουν λυθεί, αλλά βρίσκονται σε μία πιο αισιόδοξη κατεύθυνση. Από το 1990 και έπειτα η λογοτεχνία για παιδιά γίνεται όλο και πιο ανοιχτή να παρουσιάσει κοινωνικά ζητήματα που ως τότε ούτε καν τα συζητούσαμε. Από την δεκαετία του 2000 και μετά συζητούμε πιο ανοιχτά και συνειδητοποιημένα για την αναπηρία, την ασθένεια στην παιδική ηλικία, την κακοποίηση και παραμέληση των παιδιών, ενώ η κοινωνική πραγματικότητα με την Ελλάδα να καθίσταται χώρα υποδοχής μεταναστών και προσφύγων στρέφει την προσοχή των δημιουργών με ευαισθησία και σε αυτά τα ζητήματα. Σίγουρα η προσφυγική κρίση του 2015 αύξησε ακόμη περισσότερο το ενδιαφέρον συγγραφέων και εκδοτικών οίκων τόσο για να ευαισθητοποιηθεί η ελληνική κοινωνία όσο και για τους ίδιους τους ανήλικους που κατέφθασαν ταλαιπωρημένοι, κυρίως στα νησιά του Βόρειου Αιγαίου. Σε εποχές οικονομικών, πολιτικών και συνακόλουθα κοινωνικών κρίσεων σημειώνονται υπαναχωρήσεις και πολλές φορές αναγκαζόμαστε να υπενθυμίσουμε τα αυτονόητα. Επίσης, έχουν υπάρξει πολλές μεταφράσεις εικονοβιβλίων για τα παιδιά που αναγκάστηκαν να γίνουν πρόσφυγες ή μετανάστες.
Στον τομέα της αναπηρίας που μελέτησα αρχικά τα βιβλία μιλούσαν για κινητικές αναπηρίες, τύφλωση, κώφωση, αναφέρονται πλέον και στον αυτισμό, την κατάθλιψη, τις μαθησιακές δυσκολίες. Πολύ βοηθητική είναι και η μετάφραση μεγαλύτερου αριθμού ξένων λογοτεχνικών έργων που συνήθως αναφέρονται νωρίτερα σε ευαίσθητα κοινωνικά θέματα. Σύντομα, θα υπάρξει
Ακόμη, μόλις την τελευταία εικοσαετία έχει εισαχθεί ευρύτερα στην ελληνική εκπαίδευση ο θεσμός της παράλληλης στήριξης και η ειδική αγωγή έχει γίνει κυρίαρχη τάση στις μεταπτυχιακές σπουδές των εκπαιδευτικών. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση έχει ξεκινήσει πολύ νωρίτερα, νομίζω, γύρω στην δεκαετία του ’80, αλλά χρειάζεται δουλειά ακόμη παρά τις κοινωνικές απαιτήσεις. Επίσης, δίνονται μάχες για την επαρκή ένταξη των παιδιών Ρομά στην εκπαίδευση. Ίσως δεν είμαστε σίγουροι πώς να προσεγγίσουμε αποτελεσματικά το θέμα.
Για να γράψει κάποιος για τέτοιου είδους ζητήματα, θα πρέπει να βρει τον κατάλληλο τρόπο να το παρουσιάσει στα παιδιά, ικανότητα που ίσως δεν διαθέτουν όλοι οι συγγραφείς της παιδικής λογοτεχνίας.
Όπως αναφέρει το άρθρο για την έρευνα:
Τέλος, η έρευνα περιείχε και ερωτήσεις για το συγκεκριμένο ζήτημα της υποεκπροσώπησης στους υπεύθυνους των εκδοτικών οίκων. Περίπου το 25% θεωρεί ότι δεν υπάρχει έλλειμμα αντιπροσώπευσης στο παιδικό βιβλίο, το 30% πιστεύει ότι δεν υπάρχουν αρκετοί κεντρικοί χαρακτήρες διαφορετικής φυλής και το 23% ότι δεν υπάρχουν αρκετοί κεντρικοί χαρακτήρες που να ανήκουν σε διαφορετική εθνικότητα.
Όσοι εντοπίζουν έλλειμμα αντιπροσώπευσης ρωτήθηκαν γιατί πιστεύουν ότι συμβαίνει αυτό. Το 30% απάντησε πως «δεν υπάρχει προσφορά κειμένων από τους/τις συγγραφείς», ενώ το 32% επισήμανε ότι «τα κείμενα που έχουν παρουσιαστεί, δεν είναι αρκετά καλά»,
γεγονός που δικαιώνει τις παραπάνω διαπιστώσεις.
Ακόμη και σήμερα πολλά παιδιά στην επαρχία και τα αστικά κέντρα δεν έχουν συναντήσει και μιλήσει από κοντά με κάποιον συγγραφέα. Προσωπικά, το αποδίδω στην έλλειψη κουλτούρας και σχεδιασμού εκ μέρους του Υπουργείου, πολλών εκπαιδευτικών και γονέων. Γιατί τα παιδιά παίρνουν παράδειγμα από τους μεγάλους.
