Αίαντες και Οδυσσείς
«Όταν διαβάζω ποίηση δεν με νοιάζει ο χρόνος. Η ποίηση με κάνει να υπερβαίνω τον εαυτό μου.» (σελ. 137)
Με αυτή τη σκέψη στο μυαλό ο καθηγητής των Αρχαίων Ελληνικών, Κουόνταμ, προσεγγίζει την νεανική ψυχή του γιου του, Μάρκου, ενός παιδιού που πάσχει από προγηρία, μια θνησιγόνο γενετική διαταραχή που το γερνάει πρόωρα, μετρώντας οχτώ χρόνια από τη ζωή του για κάθε έναν που περνάει.
Ο πατέρας πιστεύει ότι ο μόνος τρόπος για να ξορκίσει το φόβο του θανάτου που κατατρύχει το άτυχο αγόρι είναι να αντιπαρατάξει στην προδιαγεγραμμένη μοίρα του την ομορφιά που πηγάζει από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ο ίδιος γνωρίζει τη δυσκολία του εγχειρήματος, ότι πρέπει να συμπυκνώσει
«…όλο το λήθαργο και όλα τα ξεσπάσματα χρόνων και χρόνων μέσα σε μια στιγμή.» (σελ.138)
Μιλώντας του λοιπόν για τις αιώνιες αλήθειες και τις κλασικές αξίες που αναδύονται από την τραγωδία και τη λυρική ποίηση θα κατορθώσει τελικά το ακατόρθωτο: να απαγγείλει παρέα με το αγόρι
«…ένα ποίημα μέσα σε μια στροφή. Μια λυρική δημιουργία μέσα σε έναν στίχο».(σελ.138)
και τελικά να πλημμυρίσει με φως την ύπαρξή του και να νοηματοδοτήσει την σύντομη ζωή του.
Το οξύμωρο του εγχειρήματος είναι ότι ο πατέρας τα καταφέρνει ενώ είναι ένας άνθρωπος με πολλά ψεγάδια, ένας μισάνθρωπος. Ο μόνος σύμμαχος του σε αυτή την άνιση αναμέτρηση -εκτός από την μεγάλη αγάπη που τρέφει για το γιο του- είναι το πάθος του για την Αρχαία Ελληνική λογοτεχνία. Διότι ο καθηγητής δεν την διδάσκει απλώς, ζει και ανασαίνει με αυτήν περιχαρακωμένος σε ένα δικό του κόσμο. Ίσως δεν είναι τυχαίο που ο συγγραφέας τον ονόμασε Quondam (στα λατινικά σημαίνει “κάποτε”). Θα μπορούσαμε να παραφράσουμε το όνομα του ως “Ο άνθρωπος που ανήκει σε μιαν άλλη εποχή”·κάποιος εκτός τόπου και χρόνου, όπως λέμε.
Αυτός ο σολιψισμός του είναι και η αιτία να καταρρεύσει η σχέση με τη γυναίκα του, που τον κατηγορεί ότι το ατομικό εγώ του είναι η μόνη αληθινή πραγματικότητα για εκείνον, ότι η ζωή του είναι μια συνεχής ψευδαίσθηση, ένα όραμα από το οποίο δεν μπορεί να ξεφύγει, ένας θεός, όπως τον αποκαλεί, που μαγεύει με τα λόγια του τους άλλους στερώντας τους την πραγματικότητα.
«…απόμακρος και αόρατος πια, παρασυρμένος εκτός πραγματικότητας από τα ίδια του τα φαντάσματα, γινόταν σταδιακά πιο αδύναμος και ανυπεράσπιστος. Κλεινόταν στον εαυτό του αποκλείοντάς τη [τη γυναίκα του, Μιράντα] σιγά σιγά από τη ζωή του.» (σελ. 24)
Για τον ίδιο λόγο ο καθηγητής δεν προκρίνεται ούτε στον επαγγελματικό τομέα, διότι αν και αξίζει περισσότερο από τον καθένα την Υψηλή επιστασία της Έδρας της Ελληνικής Λογοτεχνίας, ωστόσο η κενή θέση πληρώνεται από τον πλέον ακατάλληλο άνθρωπο ο οποίος χρησιμοποιεί δόλο και την κερδίζει με αθέμιτα μέσα.
Εν ολίγοις ο Κουόνταμ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένας εν δυνάμει τραγικός ήρωας και θα του ταίριαζε γάντι ο ορισμός που ο ίδιος δίνει για τον τραγικό ποιητή:
«…είναι συνυφασμένος με μια και μοναδική αλήθεια, με ένα και μοναδικό πεπρωμένο, με μία και μόνο μάχη. Δεν έχει εναλλακτικές· αν χαθεί αυτό στο οποίο πιστεύει, δεν του απομένει τίποτα.» (σελ. 144).
Ο Ρομπέρτο Βεκιόνι χρησιμοποιεί αυτή την ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα του Κουόνταμ, βασίζεται πάνω της και δυναμώνει ικανοποιητικά, μέσα από την αντίθεση, την αλληγορία που θέλει να δημιουργήσει για τη ζωή και το χρόνο. Κινείται πάνω σε δυο βασικούς άξονες: από τη μια η σύγχρονη πραγματικότητα, οι σύγχρονοι άνθρωποι και από την άλλη ένας αρχετυπικός κόσμος όπως παραδίδεται από τα κείμενα των αρχαίων τραγικών και λυρικών ποιητών. (Το βιβλίο βρίθει αποσπασμάτων από Ευριπίδη, Σοφοκλή, ΄Όμηρο, Σαπφώ, Αλκμάνα).
Ο ίδιος ο Κουόνταμ θα μπορούσε να είναι το αρχέτυπο του Αίαντα του Τελαμώνιου, μιας τραγικής φιγούρας του Τρωικού πολέμου που επέλεξε την αυτοχειρία αφού απέτυχε να εκδικηθεί αυτούς που τον αδίκησαν, όταν έδωσαν με πλάγια μέσα τα όπλα του σκοτωμένου Αχιλλέα στον Οδυσσέα αντί στον ίδιο που του ανήκαν δικαιωματικά. Το ίδιο συμβαίνει με τον καθηγητή που υφαρπάζει την Έδρα από τον Κουόνταμ, Ουλίσσε Ρουίζ το όνομά τού καταχραστή, δηλαδή Οδυσσέας! Ο κόσμος του Κουόνταμ, ο σύγχρονος κόσμος είναι κι αυτός ένας κόσμος γεμάτος Αίαντες και Οδυσσείς. Κι όχι μόνο:
«Ο Αίας είναι ο άνθρωπος του ενστίκτου, ο άνθρωπος που προτάσσει την καρδιά, είναι ο εκπρόσωπος ενός κόσμου που σιγά σιγά χάνεται. Ο Οδυσσέας είναι ο νέος κόσμος, εδώ τα πάντα αντισταθμίζονται, πρόκειται για έναν νέο πολιτισμό που τιθασεύει τις θάλασσες, δεν κολυμπά στην άμμο.» (σελ. 112,113)
Όλα λοιπόν μοιάζουν να έχουν ξαναγίνει, όλα να έχουν ειπωθεί από τους Έλληνες, όπως διευκρινίζει σε κάποια σελίδα του βιβλίου του ο Ρομπέρτο Βεκιόνι.
Ωστόσο, το βιβλίο είναι πρωτίστως ένα σχόλιο του συγγραφέα πάνω στο χρόνο του σύγχρονου ανθρώπου. Το εύρημα του παιδιού που οι μέρες του είναι “μετρημένες” σχετίζεται με το χαμένο χρόνο των “υγιών” ανθρώπων, κι εδώ δεν μιλάμε για την καμπυλότητα και τις στρεβλώσεις του, αλλά για τον ουσιαστικό χρόνο που χρειάζεται ο άνθρωπος για να προσεγγίσει την ευδαιμονία. Πέρα από κάθε ορθολογιστική και εγωική σκέψη, μιλάμε για την συνειδητότητα του χρόνου:
«…αποτελεί ευσεβή πόθο η πεποίθηση ότι ο περισσότερος χρόνος σου χαρίζει περισσότερη ευτυχία, γιατί αυτό που εντέλει μετρά είναι η συνειδητότητα του χρόνου που θα ζήσεις .» (σελ. 81)
Μέσα από αυτό το σκεπτικό, ο Ρομπέρτο Βεκιόνι, με το βιβλίο του “Ο έμπορος του Φωτός” καταφέρνει, μόλις σε 160 σελίδες (στην ιταλική έκδοση λιγότερες από 120), να μιλήσει για τα ουσιαστικότερα προβλήματα που ταλανίζουν τον άνθρωπο από τη γέννησή του- πράγμα που οφείλει να κάνει η καλή λογοτεχνία. Καταφέρνει τελικά να διαλύσει το σκοτάδι του θανάτου και να μας πλημμυρίσει με φως. Μας προτρέπει επίσης να αναστοχαστούμε και να επανεξετάσουμε τη ζωή μας υπό το πρίσμα της συντομίας της. Σε αυτό βοηθά και η εξαιρετική μετάφραση από τα ιταλικά του Δημήτρη Παπαδημητρίου.
