Ένα ακόμη βιβλίο της πολυγραφότατης και πολυβραβευμένης Ελένης Λαδιά έρχεται να πλουτίσει την πεζογραφία της Ελληνικής λογοτεχνίας. Και μόνο η επιλογή της λέξεις “εσωγραφία” φανερώνει πως κάτι το διαφορετικό, το ξεχωριστό και σίγουρα ποιοτικό έχει να γνωρίσει ο αναγνώστης αυτού του βιβλίου. Άλλωστε αυτό είναι και το χαρακτηριστικό αυτής της συγγραφέως : να ταξιδεύει τους αναγνώστες της σε κόσμους που δεν έχουν φανταστεί. Σε κόσμους που κυριαρχεί το όνειρο και το πνεύμα. Ο οραματικός στοχασμός και η φαντασία είναι τα δομικά υλικά της γραφής της. Όπως άλλωστε γράφει και η ίδια «κανείς δεν μπορεί να με πάρει από τα όνειρά μου γιατί αυτά είναι η πραγματικότητα».
Η Ελένη Λαδιά ακολουθεί μια πολύ προσωπική συγγραφική πορεία γεμάτη αναζητήσεις. Όποιος διαβάσει τα βιβλία της διαπιστώνει πως η θεματογραφία τους ορίζεται μεταξύ δύο πόλων : μιας βιωματικής ηθικής που την διακρίνει και μιας φιλοσοφικής σκέψης με την όποια εκφράζεται.
Σ ‘ένα μεγάλο ράφι της βιβλιοθήκης μου έχω σχεδόν όλα τα βιβλία της. Θεωρώ πως είναι πλούτος πνευματικός να υπάρχουν στη βιβλιοθήκη κάποιου τα βιβλία της Ελένης Λαδιά. Τα έχω διαβάσει όλα πολλές φορές. Και αξίζει να σημειώσω πως κάθε φορά χαίρομαι σα να τα πρωτοδιαβάζω. Το βιβλίο της αυτό δεν είναι απλά μια βιογραφία. Σ’ αυτό αποκαλύπτεται όλος ο ψυχοπνευματικός κόσμος της συγγραφέως. Είναι αυτό που σημειώνεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Μέσα από ψυχικές καταδύσεις ανεξάρτητα από εμπειρικά γεγονότα, από σκέψεις, μελετήματα και ιδέες η Ελένη Λαδιά ανακαλύπτει σταδιακώς τον δρόμο, όπου ο νους τελικώς μπορεί να θεραπεύσει έναν ευάλωτο ψυχισμό και να συμφιλιώσει το άτομο με τις αντιφάσεις του.». Η συγγραφέας είναι ένας χαρισματικός άνθρωπος που βλέπει μέσα από τα ασήμαντα τα σημαντικά και η αειφόρος δύναμη του νου της γεμίζει τους αναγνώστες της με γνώσεις, ευαισθησίες και πνευματικές ανατάσεις.
Οι συγγραφείς, γράφει, είναι άτομα με πολλαπλές προσωπικότητες. Και είναι αλήθεια πως πολλοί διοχετεύουν στους ήρωες των βιβλίων τους στοιχεία του δικού τους χαρακτήρα, της δικής τους ψυχοσύνθεσης. Η Μποβαρύ είμαι εγώ, είχε πει ο Φλωμπέρ και ένας σχολιαστής του Παπαδιαμάντη είχε γράψει πως η Φραγκογιαννού είναι ο Παπαδιαμάντης. Στα βιβλία της Ελένης Λαδιά οι ήρωές της έχουν κάτι το μοναδικό, το ιδιόρρυθμο, το παράξενο, το ξεχωριστό. Όλοι οι πλασματικοί ήρωές της ταυτίζονται κατά ένα μεγάλο μέρος μαζί της. Τα προσωπικά της βιώματα, οι ανασφάλειές της, οι σωματικοί και ψυχικοί της πόνοι, οι κυκλοθυμικές της διαθέσεις, η κλειστοφοβία, η αγοραφοβία, η μικροβιοφοβία, όλες οι φοβίες της υπάρχουν σε πολλούς από τους ήρωές της. Όμως εγώ έχω να παρατηρήσω πως με όλα αυτά η Ελένη Λαδιά ασκεί μια γοητεία αφοπλιστική, γιατί κυριαρχεί σ’ αυτήν η δύναμη του πνεύματος και η μαγευτική γραφή της.
Η συγγραφέας λατρεύει την Ελλάδα. Η τύχη με ευνόησε να γεννηθώ ελληνίδα γράφει και είναι τύχη πράγματι αφού η φιλοσοφία, η μυθολογία, η ποίηση, η τραγωδία, τα μνημεία των αρχαιολογικών χώρων έχουν την έδρα τους στον τόπο αυτό και όλα αποπνέουν φως και πνεύμα. Ο φιλοσοφικός της λοιπόν στοχασμός, οι ιδέες της, η αισθαντική της σκέψη πηγάζουν από τη μεγάλη αγάπη της για την αρχαία Ελλάδα. Διαβάζοντας κάποιος τα βιβλία της το διαπιστώνει. Λίγες είναι οι σελίδες που αφιερώνει για την Ελλάδα του σήμερα. Αυτό το δικαιολογεί γιατί όπως γράφει από μικρό παιδί ήταν και είναι ψυχικά τραυματισμένη από την πραγματικότητα που έχει γύρω της. Μάλιστα για τα τελευταία 10 χρόνια, τα χρόνια της κρίσης, οι καταγραφές της είναι αληθινές, συγκινητικές και όλα όσα βλέπει δεν την κάνουν να νιώθει περήφανη. Από όλες τις αναφορές της στο παρόν υπάρχει ένα γεγονός που το ξεχωρίζει. Κι αυτό είναι όταν βρέθηκε να διδάσκει εθελοντικά σε σχολείο δεύτερης ευκαιρίας στις φυλακές Κορυδαλλού.
Δίδασκε στους φυλακισμένους λογοτεχνία, μυθολογία, ετυμολογία λέξεων και φιλοσοφία. Οι εμπειρίες της εκεί έγιναν βιβλίο με τον τίτλο “Το Άγιο Περιστέρι και ο Κορυδαλλός οδύνης”.
Οι φιλοσοφικές της προσεγγίσεις, οι σπουδαίοι φιλόσοφοι και στοχαστές φίλοι της ο Νίτσε, ο Ντοστογιέφσκι, ο Γιούνγκ, ο Κίκεργκωρ, ο Καραντώνης και οι Έλληνες ποιητές Καβάφης, Σικελιανός, Σεφέρης, Παπαδίτσας είναι η πνευματική της παρέα που ευτυχώς έχουμε την τύχη να τους γνωρίσει και σε εμάς μέσα από την πνευματική σχέση που είχε μαζί τους.
Για τον Νίτσε γράφει «Ήταν μία σχέση ζωής. Διέθετε όλα τα στοιχεία ενός πολύχρονου ερωτικού δεσμού : χαρά, παραφορά, απομάκρυνση, χωρισμός και επανασύνδεση, επιστροφή. Μια αιώνια επιστροφή. Μαζί του ζούσα μια καταγάλανη μοναξιά» . Για τον Καβάφη όπως και τον Σικελιανό τον Σεφέρη και τον Παπαδίτσα έγραψε δύο βιβλία: “Άρθρα για την Καβαφική ποίηση” και “Ποιητές και αρχαία Ελλάδα”. Η σχέση του Σικελιανού με την αρχαία Ελλάδα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένθετη και του Σεφέρη μνημονική. Η σχέση όμως του Παπαδίτσα σύμφυτη. Η αρχαία Ελλάδα κυοφορείται στο παροντικό όραμα του Παπαδίτσα. Διαβάζοντας ο αναγνώστης τα βιβλία της Ελένης Λαδιά αισθάνεται πως η συγγραφέας θέλει να πετύχει αυτό που γράφει σε ένα ποίημα του ο Γιώργος Σεφέρης “Λίγο ακόμα να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα”.
Η Ελένη Λαδιά εκτός από πολυβραβευμένη είναι και πολυταξιδεμένη. Τα ταξίδια της όπως γράφει ήταν ταξίδια μαθητείας και γνώσης. Ταξίδεψε σε τόπους όπου υπήρχαν κειμήλια και τεκμήρια του Ελληνισμού, Γράφει γι’ αυτά με ένα λόγο που σε πλημμυρίζει υπερηφάνεια και γνώση. Ένας διακαής νόστος την οδηγεί εκεί όπου υπάρχουν ελληνικές ρίζες. Ταξιδεύει στην Αίγυπτο, στην Αλβανία, στην Κωνσταντινούπολη και γενικότερα στις χαμένες πατρίδες, στην κάτω Ιταλία, στη Ρωσία, στην Κύπρο και θυμάμαι με συγκίνηση πώς μαζί κάναμε τον περίπλου του Αγίου Όρους. Όλες αυτές οι εμπειρίες των ταξιδιών έχουν καταγραφεί σε ένα βιβλίο με τον τίτλο “Φυσιογνωμίες τόπων”. Είναι εξαιρετικά κείμενα γραμμένα με μία γλώσσα ποιοτική, γοητευτική και ερωτεύσιμη “Τι λαμπρή πανήγυρις της ελληνικής γλώσσας” είχε η ίδια γράψει για την ποίηση του Παπαδίτσα. Το ίδιο μπορούμε να επαναλάβουμε και για την πεζογραφία της Ελένης Λαδιά. Γι’ αυτό θεωρώ πως τα βιβλία των Νέων Ελληνικών που διδάσκουμε εμείς οι φιλόλογοι στα σχολεία έπρεπε να έχουν πολλά αποσπάσματα από τα κείμενά της. Έχοντας απέραντη αγάπη για την Ελλάδα σε κάποιο σημείο η συγγραφέας παρακαλεί τους νέους να μελετούν τους αρχαίους συγγραφείς για να κατανοήσουν τι σημαίνει Ελλάδα και ελληνικός πολιτισμός. Να εισπράξουν γνώσεις, αξίες και ήθος μέσα από την ελληνική παιδεία και το μεγαλείο της. Τα ενδιαφέροντα της οι σκέψεις της, η έννοια της είναι να έχουμε πίστη στα ιδανικά γιατί μόνο μέσα από αυτά ο άνθρωπος έχει ανάστημα πνευματικό. Αξίες και έννοιες όπως η ηθική, η αυτογνωσία, ο πατριωτισμός, το καλό και το κακό, ο ανθρώπινος πόνος, ο χρόνος, ο έρωτας, ο θάνατος, η θρησκευτική πίστη, ο Θεός και ο δαίμονας πλημμυρίζουν τα κείμενα της. Τι πλούτος πνευματικός για τον μαθητή, για τον αναγνώστη!
Επί επτά χρόνια μαζί με τον Παπαδίτσα επισκέπτονταν πολύ συχνά την πατρίδα της καρδιάς τους όπως γράφει. Την Ελευσίνα. Σήμερα μπορεί να μην πηγαίνει συχνά, όμως έγραψε ένα βιβλίο για την πόλη αυτή και το χάρισε στο δήμο Ελευσίνας να το δίνει δωρεάν, όταν η πόλη αυτή γίνει πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης το έτος 2021.
Η άποψή της πως η τέχνη και η καθημερινή ζωή δεν συμβιβάζονται είχε και το αποτέλεσμα των επιλογών της. Ο γάμος, τα παιδιά, η οικογένεια πιστεύει πώς στερούν την ελευθερία για συγγραφή, για δημιουργία τέχνης, γιατί πιστεύει πως ο καλλιτέχνης κινείται και ζει με δημιουργό την έμπνευση. Η έμπνευση έρχεται απρόσκλητη και είναι δώρο του Θεού και της μούσας. Απομονώνει αυτόν που την έχει γι ‘αυτό είναι δύσκολη η συμβίωση. Η αποστολή του συγγραφέα είναι η συγγραφή. Άλλο είναι η οικογένεια κι άλλο ο έρωτας, η ελευθερία του ατόμου. Για τον έρωτα γράφει πως πρωτοστατεί στην ανθρώπινη ζωή. Η προσωπική της γνώμη για τον έρωτα είναι πολύ ρομαντική και ποιητική. Όμως ίσως αυτό να θέλουν όλοι οι άνθρωποι. Έρως είναι γράφει «να περιπλανιέσαι στα στενοσόκακα κάτω από την Ακρόπολη, να αγγίζονται με νόημα τα χέρια, να δίνεις στον αγαπημένο σου εμπνευσμένα σημειώματα που θα τον συντροφεύουν στα σύντομα ταξίδια του, να τον περιμένεις στα αεροδρόμια ή στους σταθμούς των τρένων και των λεωφορείων. Έρως είναι τα βαθειά βλέμματα που λυγίζουν τα γόνατα, τα σφηνωμένα λόγια στο μυαλό, να αναβοσβήνεις ολόκληρα τσιγάρα από την αδημονία, να κρέμεσαι σαν αράχνη από το τηλέφωνο». Η Ελένη Λαδιά σημειώνει πως οι έρωτες γι’ αυτήν υπήρχαν στα χρόνια της νεότητας. Σήμερα γράφει είναι ερωτευμένη με τους ανυπόστατους ήρωες των μυθιστορημάτων της. Η ζωή αλλάζει με τα χρόνια, τώρα δεν υπάρχουν οι παλιές αντοχές . Στα 73 μου χρόνια γράφει «σαν παιδάκι αναζητάω τους γονείς μου μέσα στις αϋπνίες μου και τους φωνάζω ελάτε». Ο θάνατος της μητέρας της είναι μια αγιάτρευτη βαθειά λαβωματιά γι’ αυτήν. Η κ. Ευδοξία που η φωτογραφία της βρίσκεται στο εξώφυλλο του βιβλίου της “ Σημερινές ελληνίδες με πανάρχαια ονόματα”, είναι μια ωραία γυναίκα. Στα βιβλία της “Θεές” και “Φερέοικη” υπάρχει διάχυτη η σιωπηλή παρουσία της. Αρχοντική, μεγαλοπρεπής μέσα από την απλότητά της, είχε τον αργαλειό της και ύφαινε. Μια υφάντρα Εργάνη, σεμνή, δοτική θυμόσοφη και πολύ αγαπητή. Μερικές φορές μετά το θάνατο του Παπαδίτσα την συντρόφευε και μέχρι την Ελευσίνα. Τώρα η συγγραφέας ζει μόνη και όπως γράφει την έχει συνέχεια στο μυαλό της. Η απουσία της την εμπνέει και την κρατάει στη ζωή. Όλα τα βιβλία της μετά το θάνατο της μητέρας τα αφιερώνει στην μνήμη της, στην Ευδοξία Λαδιά.
Η Ελένη Λαδιά δεν ανήκει σε ομάδες, δεν την ενδιαφέρει να είναι με τους πολλούς. Βιώνει μία αριστοκρατική μοναξιά γιατί η πνευματικότητα είναι γι ‘αυτήν το Όλον. Είναι αλήθεια πώς όλο το συγγραφικό της έργο, η οραματική πεζογραφία της, όλα τα βιβλία της είναι κήρυκες μιας πνευματικής αφύπνισης. Γι’ αυτό το λόγο είναι διαχρονικά και το περιεχόμενο τους αφορά τους σημερινούς και μελλοντικούς αναγνώστες της.
*Η Παναγιώτα Κατσίβα είναι φιλόλογος.
