Πιστεύω πως όλοι ενοικούμε σε μια  πολλαπλή πραγματικότητα, η οποία διαρκώς μας διαμορφώνει και την οποία διαρκώς διαμορφώνουμε.

Επίσης, θεωρώ αυτονόητο πως όλοι,  ανεξαιρέτως, διαθέτουμε και διαχειριζόμαστε μια πολλαπλή προσωπικότητα. Δεν  υπάρχει κανένας άνθρωπος, απολύτως κανένας, που να έχει «νορμάλ», δηλαδή, μονόχορδη προσωπικότητα: από τον πιο απλό χαρακτήρα μέχρι τον πιο περίπλοκο, όλοι, ανεξαιρέτως, παρουσιάζουμε αδιάκοπα διαφορετικές εκδοχές του εαυτού μας, ανάλογα με τον συμπαίκτη/ συνομιλητή που αντιμετωπίζουμε, ανάλογα με τον χώρο, τον χρόνο, τις καιρικές και κοινωνικές συνθήκες, τη φυσική και ψυχολογική κατάσταση εκείνης της στιγμής, τη δική μας ή του άλλου.

Κανένας μας δεν σκέφτεται / δρα / αντιδρά ως μονάδα. Στο πρόσωπό μας συναντάται πάντα ένα πλήθος ανθρώπων, οδηγούμαστε από αυτά που έχουμε διαβάσει, μάθει, ξεχάσει, ανακαλύψει. Ενεργούμε ασυνείδητα κατά άδηλη μακροεντολή του πατέρα μας, συναισθανόμαστε πράγματα εκ μέρους της μητέρας μας, νιώθουμε ενοχές για λογαριασμό όλου του ανθρώπινου είδους… Μας επηρεάζουν, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, ακόμα και βιώματα και αναμνήσεις άλλων ειδών, ακόμα και ανόργανων.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου μας, σκεφτόμαστε και πράττουμε εκπροσωπώντας πάντα και πολλούς άλλους. Και, ενώ έχουμε την ψευδαίσθηση πως «αυτενεργούμε», στην πραγματικότητα, σε κάθε μας κίνηση, χιλιάδες άγνωστοι ή γνωστοί παρίστανται, επιβλέπουν, υπαγορεύουν και απαγορεύουν εξελίξεις, κινούν τα νήματα.

Όλοι έχουμε ανάγκη πολλές εκδοχές της πραγματικότητας – όσες μπορεί να προσλάβει και να αντέξει ο καθένας. (Αυτό που δεν μπορεί να αντέξει κανείς, στην πραγματικότητα,  είναι μια μονοσήμαντη πραγματικότητα).

Η Τέχνη, η δημιουργία της, αλλά και η απλή μέθεξη (θέαση, ακρόαση, απόλαυσή της), μας ανοίγει πόρτες, παράθυρα, δρόμους προς θελκτικούς, άγνωστους προορισμούς : στα βιβλία, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, ζούμε ζωές άλλων, πολλαπλασιάζουμε τη δική μας. Η ζωγραφική και η μουσική  μάς ανοίγουν παράθυρα να δούμε ή να αφουγκραστούμε άλλες διαστάσεις.

Η φύση της φαντασίας που παράγει την Τέχνη, τις εναλλακτικές πραγματικότητες της ζωής είναι πρωτεϊκή – στην πραγματικότητα, πιστεύω, δεν υπάρχει φαντασία: πρόκειται μάλλον για μνήμη, για μια αμφίδρομη μνημονική διεργασία. Δεν φανταζόμαστε κάτι, απλά, αιφνίδια θυμόμαστε κάτι – κι η Τέχνη συνθέτει αυτά τα κάτι σε άπειρες διαφορετικές εκδοχές.

Κι ανάμεσα στις Τέχνες, η Ποίηση, η πιο λιτή, η πιο εξειδικευμένη στη σύλληψη και το χειρισμό του μη ορατού, είναι αυτή η οποία αδιάκοπα κωδικοποιεί τη γνώση πριν από τη γνώση που επαναποκαλύπτεται στον άνθρωπο σιγά σιγά, μέσω της επιστήμης.

 Όσον αφορά στον ύπνο, πάλι: έχω παρατηρήσει πως τα μωρά και οι γέροι γλιστρούν στον ύπνο πιο εύκολα, ίσως επειδή βρίσκονται κοντά στις δυο άκρες της ανυπαρξίας. Υπάρχει όμως ανυπαρξία;

Σκέφτομαι πως αφού και στον ύπνο αγάλλεσαι, θλίβεσαι, τρομάζεις, το ίδιο έντονα – αν όχι και περισσότερο – χωρίς σώμα, άρα, οι πραγματικότητες του ύπνου είναι εξίσου πραγματικές με τις πραγματικότητες της εγρήγορσης. Δεν υπάρχει εδώ κάτι που μας επιβεβαιώνει ότι η ζωή συνεχίζεται και παράλληλα, και μετά θάνατον;

 Σκέφτομαι και κάτι άλλο: αυτές οι, ας πούμε, τόσες χιλιάδες μέρες μας, που κόβονται από τις, ας πούμε,  τόσες χιλιάδες νύχτες μας, μήπως και εξαντλούν τη θητεία μας στην πορεία προς την τελείωση και είναι αυτός ο κύκλος των μετεμψυχώσεων;

Μήπως, δηλαδή, έχουμε επιπλέον και αλλεπάλληλες ζωές που διακλαδίζονται αέναα στον ύπνο; 

Η ζωή μας, μπορεί να μην είναι μία και αφηγουμένη τον εαυτό της σ’ αυτά τα συγκεκριμένα δισεκατομμύρια καρέ, αλλά δισεκατομμύρια ζωές σε αυστηρή και αδιάσπαστη αλληλουχία, σε μια αδιανόητη αντίληψη του χρόνου…

 Γι αυτό το λόγο, ο ύπνος και η Τέχνη είναι τα δυο μας καταφύγια. Μας είναι και τα δυο απαραίτητα για να ανανεώνουμε, να ξεχνάμε και να βρίσκουμε τον εαυτό μας: Τέχνη και ύπνος είναι οι δυο χαρισματικές καταστάσεις που φωτίζουν (και, αν χρειάζεται, συσκοτίζουν ή μεταμφιέζουν) τις πολλαπλές όψεις της πραγματικότητας, και μας επιτρέπουν να ρίξουμε μια ματιά – οι ολιγαρκείς ή να πλουτίσουμε – οι άπληστοι.

 Η πολλαπλότητα της προσωπικότητας διαχειρίζεται την πολλαπλότητα της πραγματικότητας. Και, ποτέ, κανένας δεν μπορεί να ξέρει αν, και πού ακριβώς, υπάρχουν τα όρια μεταξύ των πραγματικοτήτων…