Ένας ψεύτικος κόσμος που μας κάνει να νοσταλγήσουμε τον αληθινό.

Γιαλάν ντουνιάς, ή αλλιώς ψεύτικος κόσμος, είναι ο χάρτινος κόσμος του νέου μυθιστορήματος του Μιχάλη Πιτένη, χτισμένος με υλικά που ο ίδιος συνέλεξε μέσα από την ατομική και συλλογική  μνήμη της πόλης του, της Κοζάνης.

Στο εξώφυλλο του βιβλίου, η εικαστική σύνθεση του Αργύρη Παφίλη, με  πενάκια και μελάνι, μας συστήνει μια παλιά γειτονιά της Κοζάνης, που ζωντανεύει, σε ασπρόμαυρο φόντο, χάρη στην επιδεξιότητα και το ταλέντο του καλλιτέχνη. Ένα έργο ζωγραφικής όπου φυλάσσεται ο τόπος, ο χρόνος κι η στιγμή. Τόπος, η Κοζάνη, χρόνος, το 1960, στιγμή ένας  γάμος. 

Ο συγγραφέας, υποδέχεται τον  αναγνώστη, μέσα σε ένα απίστευτο χειμωνιάτικο σκηνικό. Δεκέμβρης 1960.  Η πόλη βουλιάζει στο χιόνι, αλλά κουμπάρος και μπράτιμοι οδεύουν χορεύοντας υπό την συνοδεία οργάνων για να παραλάβουν τη νύφη, ξέροντας πως γάμος που ξεκίνησε δεν σταματά, o κόσμος να χαλάσει.

Και συνεχίζει… Φλεβάρης 2010. Ο 65χρονος Νικολάκης επιστρέφει στην γενέθλια του πόλη, την Κοζάνη, αναζητώντας απαντήσεις στα ερωτήματα που τον ταλανίζουν εδώ και 50 χρόνια.

Δύο χρόνοι και στο ανάμεσό τους μία διαδρομή.  Μία ολόκληρη ζωή εντός και εκτός των τειχών μιας  πόλης. Της πόλης που ο συγγραφέας επιλέγει για καμβά και πάνω του κεντάει με λεπτές βελονιές  τις ιστορίες που  μας αφηγείται. Η Κοζάνη με τον Αη Νικόλα, τη Γιτιά, τον Ναγιώργη. το Σιόπατο, γίνεται λογοτεχνικός τόπος με φτωχικά σπιτικά, σκονισμένα στενοσόκακα, εκκλησιές, μαγαζάκια, πλατείες. Γίνεται ένα ασφαλές έδαφος για να περπατήσουν πάνω του, οι ήρωες της ιστορίας, ο Νικολάκης, η Αφρατή, η Ζόλια, ο Κώτιας, ο Τρανός, η Λεν’, η γιαγιά Μαρίτσα. Ένας πολυπληθής θίασος  που παρελαύνει διαδοχικά μπροστά μας  με εναλλασσόμενες, συνήθως παράξενες και θα ’λεγα πρωτότυπες ιστορίες, μεταφέροντας με έναν απόλυτα φυσικό τρόπο τις συνήθειες,  τα ήθη, τα έθιμα, τις μουσικές, τις γεύσεις κι όλο τον πλούτο της παράδοσής του. Μια ενδιαφέρουσα «πολιτισμική» ανθρωπογεωγραφία, γεμάτη εικόνες, ήχους, γεύσεις, μυρωδιές…

Ο Μ.Π. κατάφερε να εικονογραφήσει τον τόπο, ζωγραφίζοντας τους ανθρώπινους τύπους και τα έργα τους με την αριστοτεχνική αφήγηση του,  που φαίνεται με την πρώτη ματιά ορμητική και πηγαία, ικανή να αναδείξει σε βάθος όλο αυτό  το  πολιτισμικό υπόβαθρο του.

Η μνήμη όπως και η ιστορία σε όλα τα έργα του Μιχάλη Πιτένη αποτελούν τις βασικές κινητήριες δυνάμεις που κινούνται πάντα φυγόκεντρα γύρω από  τον υπαρξιακό του πυρήνα, που αποτελούν ο  έρωτας,  ο χρόνος  και ο  θάνατος.  Κι εδώ στον «Γιαλάν Ντουνιάς»  ο έρωτας  εγκλωβισμένος μέσα στον ασφυκτικό κλοιό μιας μικρής πόλης, ποτισμένης με στερεότυπα και προκαταλήψεις  αποτελεί τον αρχικό σπόρο της αφήγησης που σκάει και οδηγεί σε εξέλιξη την πλοκή. Με μεγάλη συγγραφική μαεστρία  ισορροπεί τα στοιχεία του συναισθήματος, του λυρισμού και της ανθρωπιάς με τον κυνικό ρεαλισμό αλλά και την μεταφορά σε ονειρικές καταστάσεις. Διαθέτει άφθονο σαρκασμό,   χιούμορ, πολιτική διορατικότητα,  υψηλή κοινωνική ευαισθησία κι ευστοχία σκέψης. Πάνω απ’ όλα όμως,   λεπτομερή γνώση της κοινωνίας και των αντιλήψεων της.

 Το μεγαλύτερο, όμως, ενδιαφέρον του κάθε αναγνώστη κερδίζουν τα διαλεκτικά στοιχεία του έργου. Την λογοτεχνική χρήση, δηλαδή, του ιδιαίτερου γλωσσικού ιδιώματος, του Κοζανίτικου, που αποτελεί την φωνή των περισσότερων ηρώων του. Μία φωνή που ζωντανεύει την προσωπικότητα, τις σκέψεις, τους  χαρακτήρες, το ήθος των ανθρώπων, την ιστορία της πόλης τη δεκαετία του ’60  μέσα απ’ την ψυχή και τα μάτια ενός παιδιού, του Νικολάκη.

Η έντεχνη προφορικότητα του λόγου, όπως την διαχειρίστηκε συγγραφικά ο Μ.Π., πρόσθεσε, μία αδιαμφισβήτητη αυθεντικότητα στο κείμενο  του, προκαλώντας  τη  νοσταλγία εκείνου του αληθινού κόσμου κι ας τιτλοφορήθηκε από τον ίδιο ως ψεύτικος…

Η Σοφία Καλμανίδου είναι Βιβλιοθηκονόμος/ MSc Δημιουργικής Γραφής