Βιβλ. Ε 226 (σχ. 2)

[…] Κάτω από το όρος Σώρακτον βρίσκεται η πόλη Φερωνία που έχει το ίδιο όνομα με κάποια εγχώρια θεά, η οποία τιμάται πολύ από τους γύρω κατοίκους και της οποίας υπάρχει τέμενος³ στη θέση αυτή, όπου διοργανώνεται αξιοθαύμαστη ιερή τελετή· δηλαδή οι άνθρωποι που κυριεύονται από την εν λόγω θεότητα περνούν πάνω από πυρακτωμένα κάρβουνα και μεγάλο σωρό στάχτης με γυμνά πόδια, χωρίς να παθαίνουν τίποτε·  και συγκεντρώνεται πλήθος ανθρώπων, συγχρόνως και για το πανηγύρι που γίνεται κάθε χρόνο και για να δουν το θέαμα στο οποίο αναφερθήκαμε.

Βιβλ. Η 353-354 (σχ. 4)

[…] ήταν τόσο ψηλό (το άγαλμα) στο μέγεθος, ώστε παρά τις πολύ μεγάλες διαστάσεις του ναού,⁵ να φαίνεται ότι ο καλλιτέχνης απέτυχε στο θέμα της συμμετρίας· γιατί παριστάνοντας τον θεό καθισμένο και να αγγίζει σχεδόν με το κεφάλι την οροφή του οικοδομήματος, τον έκανε να δίνει την εντύπωση ότι, αν σηκωνόταν όρθιος, θα αφαιρούσε τη στέγη του ναού.⁶ […] Πολλά προσέφερε στον Φειδία η βοήθεια του ζωγράφου Παναίνου, ο οποίος ήταν ανεψιός του και συνεργάτης του στη διακόσμηση του αγάλματος με χρώματα, προπάντων του ενδύματος. […] Διηγούνται, δε, για τον Φειδία ότι, όταν ρωτήθηκε από τον Πάναινο βάσει ποιου προτύπου σκοπεύει να δημιουργήσει τη μορφή του Δία, είπε πως θα το κάνει βάσει της εικόνας που έδωσε ο ΄Ομηρος με τούτα τα λόγια:

  « Είπε ο γιος του Κρόνου, κι έγνεψε με τα μαυριδερά του φρύδια·

   και τα μακριά, τα θεϊκά χυτά μαλλιά με δύναμη τινάχτηκαν

   από του άνακτα τ’ αθάνατο κεφάλι· και τον μεγάλο ΄Ολυμπο 

   τον τράνταξε».⁷

1)    Ιστορικός και σπουδαίος γεωγράφος της αρχαιότητας (66 π. Χ.-24 μ. Χ.). Γεννήθηκε στην Αμάσεια του Πόντου και είχε ευγενική καταγωγή. Το 44 π. Χ. πήγε στη Ρώμη, όπου παρακολούθησε τα μαθήματα του Στωικού φιλοσόφου Ποσειδωνίου — ο ίδιος ήταν περήφανος όχι ως ιστορικός ούτε ως γεωγράφος, αλλά ως φιλόσοφος — για κάποιο διάστημα, δε, διέμεινε και στην Αλεξάνδρεια. Ο Στράβων ταξίδεψε πολύ, περισσότερο από κάθε άλλον προηγούμενο γεωγράφο· από την Αρμενία μέχρι την Τυρρηνία, όπως λέει, και από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι τα σύνορα της Αιθιοπίας.

      Σπουδαιότερο έργο του θεωρούσε τα Ιστορικά Υπομνήματα, ιστορικό σύγγραμμα σε 43 βιβλία, το οποίο δυστυχώς έχει χαθεί—  σώζονται μόνο 19 αποσπάσματα. Ευτυχώς, διασώθηκε ένα άλλο μεγάλο έργο του, τα Γεωγραφικά (με κάποια κενά), αποτελούμενο από 17 βιβλία, τα οποία περιλαμβάνουν τη γεωγραφία Δυτικών ευρωπαϊκών χωρών, Ανατολικών χωρών και της Ελλάδας. Τα Γεωγραφικά τού Στράβωνος αποτελούν ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών για τη γεωγραφία της εποχής του, φυσική αλλά και πολιτιστική. Πρόκειται για ένα έργο που, μολονότι χαρακτηρίστηκε ως γεωγραφικό, μοιράζεται ανάμεσα στη γεωγραφία και την ιστορία. Και αυτό, γιατί μη θεωρώντας ο Στράβων τη γεωγραφία ως αυτοτελή επιστήμη αλλά ως βοηθητική της ιστορίας, έχει συμπεριλάβει στις γεωγραφικές περιγραφές σε μεγάλη έκταση και ιστορικά στοιχεία. ΄Ετσι, μαζί με την περιγραφή των διαφόρων τόπων εκθέτει σε γλώσσα απλή, την κοινή της εποχής του, την ιστορία, τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμα, ακόμη και μύθους και παραδόσεις των διαφόρων λαών. Αλλά και για έναν άλλο λόγο είναι πολύτιμο το έργο του Μικρασιάτη γεωγράφου, επειδή διέσωσε σημαντικό υλικό από τις έρευνες των προγενέστερών του γεωγράφων.

       Ο Στράβων δεν εκτιμήθηκε στους αρχαίους χρόνους ως γεωγράφος — το έργο του ήταν άγνωστο στη Ρώμη, ο δε Πλούταρχος μόνον ως φιλόσοφο τον αναφέρει. Γνωστός έγινε μετά την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης, και ο κόσμος του Βυζαντίου τον θεωρούσε αυθεντία. Την εποχή της Αναγέννησης  το έργο του διαδόθηκε ευρύτατα και στη Δυτική Ευρώπη.

2) Στο πέμπτο βιβλίο των Γεωγραφικών, στο περί Ιταλίας κεφάλαιο, ο Στράβων μεταξύ των άλλων περιοχών της χερσονήσου περιγράφει και την Τυρρηνία. Η Ετρουρία ή Τυρρηνία, όπως την αποκαλούσαν οι ΄Ελληνες από το όνομα Τυρρηνός του αρχηγού των κατοίκων της, των Ετρούσκων, ήταν επαρχία της κεντρικής αρχαίας Ιταλίας, που αντιστοιχεί περίπου στη σημερινή Τοσκάνη και ορίζεται βόρεια από τον ποταμό ΄Αρνο, ανατολικά από τον Τίβερη και δυτικά από τη θάλασσα. Δίνοντας λοιπόν πληροφορίες για την περιοχή αυτή, αναφέρεται σε μία πόλη, τη Φερωνία, και στην ιερή τελετή που εκτελούνταν εκεί, τελετή ίδια με τα Αναστενάρια, το λατρευτικό έθιμο της πυροβασίας που σήμερα τελείται σε κάποια μέρη της Θράκης και της Μακεδονίας ‒  συνοδεύει τον εορτασμό κυρίως των αγίων Κωνσταντίνου και  Ελένης ‒  στην Τουρκία (Α. Θράκη) και στη Βουλγαρία (παλαιά Α. Ρωμυλία). Ωστόσο οι εθνολόγοι έχουν επισημάνει ανάλογες εκδηλώσεις σε διάφορα σημεία της γης. Σύμφωνα με τους περισσότερους ερευνητές, τα Αναστενάρια έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα και συνδέονται με την οργιαστική λατρεία του Διονύσου.

Ακολουθεί το απόσπασμα με την ενδιαφέρουσα μαρτυρία του Στράβωνος.

3) Το τέμενος ήταν μέρος γης χωρισμένο από κάθε κοινή και συνήθη χρήση, απαραβίαστο από την καθημερινή ζωή των ανθρώπων καθότι ιερός χώρος αφιερωμένος σε κάποιον θεό. Μέσα στο τέμενος υπήρχε βωμός, ενίοτε και ναός με τη λατρευτική εικόνα του τιμώμενου θεού.

4) Το παράθεμα αυτό προέρχεται από το κεφάλαιο των Γεωγραφικών στο οποίο ο Στράβων περιγράφοντας την Ολυμπία μιλάει και για το  κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, το οποίο βρισκόταν μέσα στον ναό του θεού και ήταν έργο του Φειδία. Αξίζει να σημειώσουμε ότι οι αρχαιολόγοι εντόπισαν το σημείο στο ιερό της Ολυμπίας όπου ο μεγάλος γλύπτης είχε στήσει το εργαστήριό του, και οι ανασκαφές έφεραν στο φως τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν για τη σμίλευση του χρυσού και του ελεφαντόδοντου· επίσης βρέθηκαν θραύσματα από ελεφαντόδοντο και πήλινα καλούπια για τη διαμόρφωση μερών του χρυσού ιματίου του θεού. Ωστόσο το πιο συγκινητικό εύρημα ήταν μια μικρή και απλή μελαμβαφής οινοχόη,  που στην εξωτερική επιφάνεια του πυθμένα της ήταν χαραγμένες οι εξής δύο λέξεις: ΦΕΙΔΙΟ ΕΙΜΙ (ανήκω στον Φειδία). Με αυτό το αγγείο ξεδιψούσε ο μυθικός καλλιτέχνης. ΄Οσο για την τύχη του περίφημου αγάλματος, αυτό μεταφέρθηκε στα τέλη του 4^ου αι. μ. Χ. στην Κωνσταντινούπολη, όπου αργότερα, το 475 μ. Χ., καταστράφηκε από φωτιά.

5) Ο ναός με διαστάσεις 27,68 ⅹ 64,12 μ. ήταν ο μεγαλύτερος στην ηπειρωτική Ελλάδα εκείνης της εποχής.

6)Το ύψος του σηκού όπου βρισκόταν το άγαλμα φαίνεται πως ήταν λίγο μεγαλύτερο από 14 μ.

7) Ιλιάδα Α 528-530.