Διάβασα την κριτική της Μαρίας Παπαδήμα στο περ. Athens  Review, με τον τίτλο «H αναμετάφραση της εκδοτικής βιομηχανίας». Θα κάνω κάποιες πρώτες παρατηρήσεις στο κείμενό της, επιφυλασσόμενη να επανέλθω. 

Η κριτική αφορά στην πρόσφατη μετάφραση του βιβλίου του Φλωμπέρ Η Αισθηματική Αγωγή  που κυκλοφόρησε από το Μεταίχμιο  σε μετάφραση Αριστέας Κομνηνέλλη, με την ευκαιρία του εορτασμού των 200 χρόνων από τη γέννησή του. Ευτύχησα να διδάξω το βιβλίο αυτό στους φοιτητές και στις φοιτήτριες της Γαλλικής Φιλολογίας επί σειρά ετών. Περιλαμβανόταν στο Πρόγραμμα των σπουδών τους στο πρώτο έτος, μάθημα στο οποίο ήταν υποχρεωτικές οι εργασίες, η  γραπτή εξέταση καθώς και  η παρακολούθηση.  Κατέφευγαν, όπως ήταν επόμενο, στη μετάφραση του καθηγητή Π. Μουλλά, για την οποία όμως διαμαρτύρονταν, εξαιτίας κάποιων σοβαρών λαθών  της. Οπως έγραψα και σε προηγούμενη παρέμβασή μου (πρόσφατα σε συνομιλία  με τον  φίλο στο φβ  Δ. Φύσσα.. συνομιλία στην οποία ή Μ. Παπαδήμα ήταν θετική…) ο  καθηγτής   Π. Μουλλάς την εποχή που μετέφραζε την Αισθηματική Αγωγή ήταν πολύ νέος και το εγχείρημα που ανέλαβε δύσκολο. Το συζητούσαμε και με την Αικ. Κουμαριανού. Αργότερα την αναθεώρησε. Η  Μ.Παπαδήμα κάνει μια απολύτως αρνητική/ κατεδαφιστική  κριτική στη μετάφραση της Α.Κομνηνέλλη ,παρουσιάζοντας επιχειρήματα “πρωτότυπα”, τα οποία ομολογουμένως με εξέπληξαν: 

1)  Κάνει μια πρώτη  κοινότοπη, σπουδαιοφανή και εντελώς αχρείαστη τοποθέτηση, παρουσιάζοντας θεωρητικές απόψεις, που όσοι ασχολούμαστε με τη μετάφραση λίγο πολύ τις γνωρίζουμε, ενώ δεν βοηθούν με τη μπλεγμένη τους διατύπωση τους απλούς αναγνώστες. Απόψεις που τις βρίσκουμε στο διαδίκτυο από συζητήσεις με μεταφραστές στα ξένα κανάλια.  

2)   Χρησιμοποιεί χαρακτηρισμούς εννοιολογικά  συγκεχυμένους και αυθαίρετους, χωρίς  να δίνει περαιτέρω εξηγήσεις. Λέει, λ.χ., «είναι αδέξια ελληνικά (ποια  είναι τα επιδέξια;), ανορθόδοξη ελληνική φράση (ποια   η ορθόδοξη;), ασυνεπής και λανθασμένη μετάφραση (ασυνεπής και λανθασμένη ως προς τι;), ανούσια κι αλυσιτελής εισαγωγή» κτλ. 

3)  Μας πληροφορεί ότι δεν χρειάζεται ένα ιστορικό πλαίσιο για τον συγγραφέα  τον οποίο μεταφράζουμε, το βιογραφικό του, την εποχή του κτλ,  γιατί  όλα αυτά θα τα βρούμε στο διαδίκτυο και στις εγκυκλοπαίδειες (!!!!). Kαλύτερα είναι να βρίσκουμε προηγούμενες μεταφράσεις του έργου και να τις συγκρίνουμε…μας συμβουλεύει. Λες και υπάρχει μεταφραστής που δεν μελετά τις προηγούμενες. 

4) Μας διαβεβαιώνει ότι δεν χρειάζονται στην αναζήτησή μας οι κατάλληλες λέξεις αλλά μόνο οι ακριβείς. Α ναι; Κι αν στην πρόθεση του συγγραφέα χρειάζεται η κατάλληλη κι όχι η ακριβής, όταν μας κλείνει το μάτι τότε τι κάνουμε;

5) Χρειάζεται, αποφαίνεται, να καταθέσουμε το μεταφραστικό σχέδιο λες και είμαστε πρωτόπειροι φοιτητές και χρειαζόμαστε την έγκριση, λες και δε γνωρίζει ο καλός μεταφραστής πως πρέπει να πορευτεί,

6) Μας παρουσιάζει το Μεταφραστικό Δειγματολόγιο-θα το πω Ανοητολόγιο.  Αποτελείται από διάφορες φράσεις που  έχει επιλέξει   και  έχουν αποσπαστεί από τις ελληνικές μεταφράσεις του βιβλίου, χωρίς όμως το γαλλικό κείμενο αντικρυστά και  χωρίς τα συμφραζόμενα.  Μιλάμε σοβαρά;  Και πότε πρόλαβε να τις μελετήσει-,τρία ογκώδη βιβλία και παράλληλα με το γαλλικό κείμενο και να βγάλει τα συμπεράσματά της  και ζητεί από τους αναγνωστες να  κρίνουν…Αλλά, με   ποια  εφόδια θα κρίνουν οι αναγνώστες που δεν έχουν πρόσβαση στο γαλλικό πρωτότυπο; Απ’ ό,τι ομολογεί κι η ίδια, με αφοπλιστική  αφέλεια, βιάζεται να δημοσιευτεί το κείμενό της  -μας λέει  -μην και προλάβουν οι κριτικοί  κι επαινέσουν την μετάφραση…Απίστευτο ….εκείνη  ξέρει για μας ποια είναι η καλή και ποια η κακή, να την εμπιστευθούμε.

7) Από την εκστρατεία αποδόμησης που ανέλαβε εξαιρεί τον συνάδελφό της  στη Γενική Συνέλευση του Τμήματος  Σ. Παρασχά, ο οποίος έγραψε το Επίμετρο. 

Η Αριστέα Κομνηνέλλη είναι αριστούχος διπλωματούχος του Διατμηματικού Προγράμματος Μετάφρασης- Μεταφρασεολογίας του ΕΚΠΑ,  το οποίο λειτούργησε επιτυχώς από το 1998 και για 20 χρόνια. Μαθήτρια και της Μ. Παπαδήμα και δικήμου.  Είναι καταξιωμένη μεταφράστρια και συνεργάτιδα στις Εκδόσεις Μεταίχμιο,  από την αποφοίτησή της και μετά, και έχει ήδη δώσει εξαιρετικά δείγματα μεταφραστικής γραφής. Η Μαρία Παπαδήμα   μου είχε υποβάλει το αίτημα της πρόσληψής της στο Πρόγραμμα αυτό και με χαρά μου το είχα υποστηρίξει ως Επ. Υπεύθυνη στην Επιτροπή, όπως κι αργότερα ως Εισηγήτρια της στις βαθμίδες Καθηγητών του Τμήματος. Λυπάμαι που σήμερα είμαι υποχρεωμένη να είμαι αρνητική σ’  αυτήν την περίεργη κριτική της τοποθέτηση, Το Πρόγραμμα “Μετάφραση Μεταφρασεολογία” έβγαλε πολλούς ικανούς επαγγελματίες μεταφραστές,για τους οποίους χαιρόμαστε και είμαστε περήφανοι.

Τατιάνα Τσαλίκη Μηλιώνη,

Ομότιμη καθ.γαλλικής φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής ΕΚΠΑ

Ράχες Στυλίδας, 22/6/2021