Τις ημέρες που ζούμε, τα γεγονότα της Αμερικής που συνταράζουν όλο τον κόσμο, ο Τζέιμς Μπόλντουιν θα έδινε στο βιβλίο του The Fire Next Time τον τίτλο Φωτιά αυτή τη φορά. Το έργο αυτό, που γράφτηκε το 1963, περιλαμβάνει ένα γράμμα του Μπόλντουιν προς τον μικρό ανιψιό του και ένα κλασικό πια δοκίμιο για το φυλετικό ζήτημα στις ΗΠΑ. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας «Οι λευκοί Αμερικανοί συγχαίρουν τον εαυτό τους για την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου το 1954 που κηρύσσει παράνομο το φυλετικό διαχωρισμό στα σχολεία». Κι όμως 57 χρόνια μετά την απαγόρευση του φυλετικού διαχωρισμού η σκιά του Μπόλντουιν ορθώνεται τεράστια πάνω από την οικτρή πραγματικότητα που βιώνει η χώρα του. Τα αποσπάσματα που έχουμε επιλέξει και μεταφράζουμε, αλλά και ολόκληρο το κείμενο, θα έλεγε κανείς ότι έχουν γραφτεί στις μέρες μας. Με λόγο ολοζώντανο ο συγγραφέας περιγράφει μια πραγματικότητα που δονείται απόλυτα στο σήμερα.
«Απαιτείται μεγάλη πνευματική αντοχή για να μη μισήσεις τον μισητή που πατάει με τη μπότα του το λαιμό σου», λέει ο Μπόλντουιν. Μένει κανείς άναυδος από την εικόνα που μεταφέρεται μέσα στο χρόνο. Δεν πρόκειται απλώς για ένα βιβλίο προφητικό, αλλά για την πραγματικότητα που ζουν οι μαύροι της Αμερικής αιώνες τώρα. Η εικόνα αυτή βαστάει το νήμα από τη χώρα των σκλάβων στα μπαμπακοχώραφα των λευκών αφεντάδων, ως τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ στις 25 Μαϊου 2020. Ως τις ταραχές που συγκλονίζουν τις ΗΠΑ σήμερα.
Ο τίτλος του βιβλίου, The fire next time, είναι παρμένος από το σπουδαίο negro spiritual, Oh Mary, Don’t You Weep, Don’t You Mourn, ένα τραγούδι των σκλάβων που τους εμψυχώνει και τους καλεί σε αντίσταση.
“Οι λευκοί Αμερικάνοι ποτέ, στη μακρά ιστορία τους, δεν μπόρεσαν να δουν τον νέγρο ισότιμα, σαν έναν άνθρωπο όπως αυτοί. Δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε περισσότερο σ’ αυτό το σημείο. Είναι ένα γεγονός που έχει αποδειχθεί ξανά και ξανά από τη συνεχιζόμενη θέση του νέγρου εδώ, και τον απερίγραπτο αγώνα του να νικήσει τα τεχνάσματα που οι λευκοί Αμερικάνοι έχουν χρησιμοποιήσει, και εξακολουθούν να χρησιμοποιούν, για να στερήσουν απ’ αυτόν την ανθρώπινη φύση του. Η Αμερική θα μπορούσε να έχει χρησιμοποιήσει με άλλους τρόπους την ενέργεια αυτή που και οι δύο ομάδες έχουν ξοδέψει σε τούτη τη σύγκρουση. Η Αμερική, ανάμεσα σε όλες τις χώρες τις Δύσης, έχει τοποθετηθεί στην καλύτερη θέση για να αποδείξει πόσο άχρηστη και απηρχαιωμένη είναι η έννοια του χρώματος. Ωστόσο ποτέ δεν τόλμησε να αποδεχτεί την ευκαιρία∙ ούτε καν τη θεώρησε ποτέ ευκαιρία…
Εμείς, μαύροι και λευκοί, έχουμε μεγάλη ανάγκη ο ένας από τον άλλον αν πραγματικά θέλουμε να γίνουμε ένα έθνος – αν δηλαδή επιδιώκουμε πραγματικά να αποκτήσουμε μια ταυτότητα, να ωριμάσουμε, ως άνδρες και ως γυναίκες. Η δημιουργία ενός έθνους αποδείχθηκε ένα καθήκον απίστευτα δύσκολο….
Το παρελθόν αυτό, το παρελθόν του νέγρου, με το σκοινί, τη φωτιά, τους βασανισμούς, τις παιδοκτονίες, των βιασμών∙ του θανάτου και της ταπείνωσης∙ του τρόμου μέρα νύχτα, τρόμου που διαπερνάει ως το μεδούλι των οστών, ως τα βάθη∙ της αμφιβολίας για την αξία της ίδιας του της ζωής, αφού οι πάντες γύρω του τού την αρνούνται. Της θλίψης για τη γυναίκα του, για τους συγγενείς, για τα παιδιά του που έχουν ανάγκη την προστασία του και εκείνος δεν μπορεί να τους την προσφέρει. Οργή, μίσος και φόνος, μίσος για τον λευκό άνδρα, τόσο βαθύ που συχνά στρέφεται εναντίον του και εναντίον των δικων του ανθρώπων, και κάνει αδύνατο κάθε συναίσθημα αγάπης, εμπιστοσύνης, χαράς – αυτό το παρελθόν, αυτός ο ατέρμονας αγώνας να επιτύχει και να αποκαλύψει και να επιβεβαιώσει μια ανθρώπινη ταυτότητα, την πίστη στον εαυτό του που, παρά τον τρόμο, εμπεριέχει κάτι πολύ όμορφο. Δεν σκοπεύω να αρχίσω τις συναισθηματολογίες για τα βάσανα – και σ’ αυτά υπάρχει ασφαλώς ένα όριο όπως και για το γλέντι – όμως ο άνθρωπος που δεν αντέχει τον πόνο ποτέ δεν θα ωριμάσει, ποτέ δεν θα μάθει ποιος είναι. Όμως ο άνθρωπος που αναγκάζεται καθημερινά να παλέψει για τον ανδρισμό του, για την ταυτότητά του, μέσα από τη φωτιά της ανθρώπινης βαναυσότητας που μαίνεται καταστροφική, γνωρίζει, αν επιζήσει της προσπάθειας, αλλά ακόμα κι αν δεν επιζήσει, ο άνθρωπος αυτός γνωρίζει κάτι για τον εαυτό του και για τη ζωή που κανένα σχολείο επί της γης – και βεβαίως καμία θρησκεία – δεν μπορεί να διδάξει. Αποκτά αυτοπεποίθηση, που είναι ακλόνητη. Και αυτό διότι, προκειμένου να σώσει τη ζωή του, έχει αναγκαστεί να ψάξει κάτω από την επιφάνεια, να μην πάρει τίποτα ως δεδομένο, να αφουγκραστεί το νόημα πίσω από τις λέξεις. Όταν ένα άτομο επιζεί διαρκώς από ό,τι χειρότερο φέρνει η ζωή, παύει τελικά να ελέγχεται από το φόβο των ανατροπών. Ότι και να φέρει δεν έχει άλλη επιλογή παρά να το υπομείνει. Σε αυτό το επίπεδο της εμπειρίας η πικρία μεταβάλλεται σε κάτι ευπρόσδεκτο [αποδεκτό εύγεστο], κάνοντας το μίσος αβάστακτα βαρύ φορτίο. Ο τρόπος που σκιαγραφούμε εδώ τη ζωή, τόσο συνοπτικά, τόσο ελλειπτικά, είναι η εμπειρία ολόκληρων γενεών νέγρων, και βοηθάει να εξηγήσουμε πώς άντεξαν και πώς κατάφεραν να κάνουν παιδιά που, στην ηλικία του νηπιαγωγείου, μπορούν να περνούν ανάμεσα από συμμορίες για φθάσουν στο σχολείο τους. Απαιτείται μεγάλη δύναμη και επιδεξιότητα για να επιτίθεσαι διαρκώς στο τρανό και αδιάφορο φρούριο της λευκής ανωτερότητας, κάτι που οι νέγροι αυτής της χώρας κάνουν εδώ και αιώνες. Απαιτείται μεγάλη πνευματική αντοχή για να μη μισήσεις τον μισητή που πατάει με τη μπότα του το λαιμό σου, και ακόμα μεγαλύτερο θαύμα αντίληψης και ευσπλαχνίας για να μην διδάξει το μίσος στα παιδιά σου…
Είμαι περήφανος γι’ αυτούς τους ανθρώπους όχι λόγω του χρώματός τους, αλλά λόγω της ευφυΐας, της πνευματικής τους δύναμης και της ομορφιάς τους…
Ο Αμερικανός νέγρος έχει το σημαντικό πλεονέκτημα ότι ποτέ δεν πίστεψε το συνονθύλευμα των μύθων από το οποίο αρπάζονται οι λευκοί: ότι δηλαδή οι πρόγονοί τους ήταν όλοι ήρωες που αγαπούσαν την ελευθερία, ότι γεννήθηκαν στη μεγαλύτερη, σπουδαιότερη χώρα που ο κόσμος έχει ποτέ γνωρίσει, ότι οι Αμερικανοί είναι ανίκητοι στη μάχη και σοφοί στην ειρήνη, ότι οι Αμερικανοί αντιμετώπισαν πάντα με εντιμότητα τους Μεξικάνους και τους Ινδιάνους και όλους τους άλλους γείτονες και κατωτέρους τους, ότι οι Αμερικανοί είναι οι πιο ευθείς και αρρενωποί που υπάρχουν πάνω στη γη, ότι οι Αμερικανίδες είναι αγνές…
Φθάνει η ώρα ενός λογαριασμού που φοβάμαι ότι η Αμερική δεν είναι έτοιμη να πληρώσει… Το χρώμα δεν είναι μια ανθρώπινη, ούτε μια προσωπική πραγματικότητα∙ το χρώμα είναι μια πολιτική πραγματικότητα. Αυτή όμως είναι μια διαφοροποίηση τόσο δύσκολο να επιτευχθεί που η Δύση δεν έχει μπορέσει ακόμα να την κάνει. Και στο επίκεντρο αυτού του κυκλώνα, αυτής της απέραντης σύγχυσης, στέκουν οι μαύροι του έθνους τούτου, που τώρα πρέπει να μοιραστούν τη μοίρα ενός έθνους που ποτέ δεν τους αποδέχτηκε και στο οποίο ήρθαν σιδηροδέσμιοι…
Όταν ήμουν πολύ νέος μπορούσα να δω ότι η αδιαλλαξία και η άγνοια του κόσμου των λευκών έκανε ίσως την εκδίκηση αναπόφευκτη – μια εκδίκηση που δεν εξαρτάται πραγματικά, και δεν μπορεί να εκτελεστεί πραγματικά από κανένα άτομο, από καμία οργάνωση, κι ούτε μπορεί να εμποδιστεί από καμία αστυνομική δύναμη, από κανένα στρατό: πρόκειται για την εκδίκηση της ιστορίας, την εκδίκηση του σύμπαντος, που βασίζεται στο νόμο που αναγνωρίζουμε όταν λέμε «Ότι ανεβαίνει κατεβαίνει». Και να ‘μαστε λοιπόν, καταμεσής της τροχιάς, παγιδευμένοι στο πιο κραυγαλέο, πιο πολύτιμο και πιο απίθανο νερόμυλο που έχει δει ποτέ ο κόσμος. Τα πάντα τώρα, πρέπει να υποθέσουμε, είναι στο δικό μας χέρι. Δεν έχουμε το δικαίωμα να υποθέσουμε κάτι άλλο. Αν εμείς – και με αυτό εννοώ τους σχετικά ενσυνείδητους λευκούς και τους σχετικά ενσυνείδητους μαύρους, που πρέπει, σαν εραστές, να επιμείνουμε ή να δημιουργήσουμε τη συνείδηση των υπολοίπων – αν εμείς λοιπόν δεν διστάσουμε, δεν λαθέψουμε τώρα στο καθήκον μας, ίσως μπορέσουμε, αν κι είμαστε ελάχιστοι, να τερματίσουμε αυτό τον φυλετικό εφιάλτη και να κάνουμε τη χώρα μας επιτυχημένη, και να αλλάξουμε την ιστορία του κόσμου. Αν δεν τολμήσουμε τώρα τα πάντα, η εκπλήρωση αυτής της προφητείας, που παρμένη από τη Βίβλο έγινε τραγούδι από έναν σκλάβο, θα πέσει πάνω μας: Ο Θεός έδωσε στον Νώε το σημάδι του ουράνιου τόξου, Όχι άλλο νερό, φωτιά την επόμενη φορά!”
Σημείωση:
