Μπορεί οι Γάλλοι να μη διαβάζουν σήμερα τα ποιήματα του Βίκτωρος Ουγκώ. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τα μυθιστορήματά του. Τον διάβασαν όμως και τον διαβάζουν ακόμη στα σχολικά τους χρόνια. Είναι πολύ μεγάλος ποιητής και συγγραφέας, για να μην τον λάβουν υπόψη τους σε κάποια φάση της ζωής του. Στον τόπο μας όμως, ακόμη και τότε που όλη η Ελλάδα διάβαζε τους Αθλίους, ενώ το πιο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό της δεκαετίας του ΄50, ο Ήλιος, θεωρούσε αυτό το μυθιστόρημα απαραίτητο συμπλήρωμα για την ευρωπαϊκή παιδεία των αναγνωστών του και το δημοσίευε σε συνέχειες, η ποίηση του Ουγκώ ήταν κάτι τελείως άγνωστο ακόμη και για εκείνους που έγραφαν ή μιλούσαν ως ειδικοί για το πολυδιαβασμένο αυτό μυθιστόρημά του. Με άλλα λόγια, ο Ουγκώ δεν διαβάστηκε από το πλατύ κοινό  ποτέ ως ποιητής στον τόπο μας. Ακόμη και εκείνοι που ήξεραν καλά γαλλικά και μπορούσαν να διαβάσουν στίχους του στο πρωτότυπο πίστευαν ότι η λογοτεχνική αξία αυτού του λογοτέχνη βρίσκεται στο πεζογραφικό του έργο, και ιδιαίτερα στους Αθλίους, κάτι δηλαδή που για τους Γάλλους δεν ισχύει, αφού ακόμη και ο Αντρέ Ζιντ αναγκάστηκε να τον θεωρήσει, έστω και βαριαναστενάζοντας, ως τον μεγαλύτερο ποιητή της Γαλλίας. Και δεν έχει άδικο, αφού στην ποίηση του Ουγκώ διαμορφώθηκε η γαλλική γλώσσα, όπως η αγγλική στην ποίηση του Τσώσερ. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος που ο Ουγκώ λέει σε ένα στίχο του με δίκαιη υπερηφάνεια:

           Φόρεσα ένα δημοκρατικό σκούφο στο παλιό λεξικό.

              ( Je mis un bonnet rouge au vieux dictionnaire. )

                                            Réponse ὰ  un Acte d’Accusation

Kαι μόνο, λοιπόν, το γεγονός ότι, με εξαίρεση τον Βαλαωρίτη και τους καθαρευουσιάνους ποιητές της  Αθηναϊκής Σχολής, αγνοήθηκε στον τόπο μας από όλους τους άλλους ποιητές μας ως ποιητής ο Ουγκώ, ενώ ακόμη και αυτή η πετυχημένη μετάφραση του Ελληνόπουλου από τον Παλαμά έγινε από καθαρά πατριωτικό ενδιαφέρον, αξίζει τον κόπο, νομίζω, να στρέψουμε την προσοχή μας σε αυτό το σύντομο σχόλιο, όπου επισημαίνεται, αλλά και επιβεβαιώνεται με στίχους ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της άγνωστης σε μας ποίησης του Ουγκώ. Πράγματι, για τον ποιητή  Ουγκώ Ουγκώ τα πάντα μέσα στον υπαρκτό κόσμο έχουν ζωή. Ακόμη και τα πράγματα στην ποίησή του ανασαίνουν, σαλεύουν και μιλούν. Στους λίγους στίχους που δίνω σε έμμετρη μετάφραση, αυτή η ποιητική ιδιορρυθμία του Ουγκώ είναι ολοφάνερη:

             Σκυφτός και με το μέτωπο στο λεξικό χωμένο,

             Πίστευα, γιατί του παιδιού το πνεύμα επαγρυπνεί,

             Πως άκουγα πολύ κοντά στ’ αφτί συγκεχυμένα

             Ελληνικές, λατινικές, γνωστές φλύαρες λέξεις,

            Ωσάν μαθήτριες χαρωπές, μελανολεκιασμένες,

            Να ψιθυρίζουν σαν πουλιά που ‘ναι μες στη φωλιά τους.

            Στα φύλλα αυτού του λεξικού που ‘ναι πυκνογραμμένα,

            Ψόφοι απ’του σμήνους πιο γλυκοί π’ ακούς στο πεταγμά του,

            Πνοές ακόμη πιο πνιχτές και από στόνους νύχτας,

            Που κάνουνε, στιγμές στιγμές, στην πόρπη* του από κάτω

            Τα φύλλα τούτου του παλιού βιβλίου ν’ αχνοτρέμουν.

               *Στην εποχή του Ουγκώ τα λεξικά έκλειναν με πόρπη,

                 όπως σήμερα μερικά ημερολόγια- σημειωματάρια.