Είναι αλήθεια πως ό,τι ξέρω σήμερα από την πόλη της Αθήνας, το έμαθα στα πρώτα 15 χρόνια της παιδικής αλητείας.  Ποτέ άλλοτε στην υπόλοιπη ζωή μου δεν είχα χρόνο να την περπατήσω και να τη ζήσω, όπως τότε μικρό παιδί.  Ο Κάρολος Ντίκενς, που δεν ήταν Λονδρέζος, χρειάστηκε να γυρίζει, όταν άρχισε να γράφει, περπατώντας ή με μόνιππο ( με αυτοκίνητο, θα λέγαμε σήμερα), την αγγλική πρωτεύουσα συστηματικά και δεν άφηνε να του ξεφύγει τίποτα. Το αναφέρουν πολλοί από τους συγχρόνους του που τον έβλεπαν καθημερινά: He constantly walked and rode about London, and nothing escaped his observation. Αυτός, άλλωστε, είναι ο λόγος που σήμερα βρίσκουμε στα βιβλία του μερικές από τις πιο ωραίες και πιο πιστές περιγραφές του Λονδίνου της εποχής του.  Λίγοι, πάντως, από τους γνήσιους Λονδρέζους ήξεραν την πόλη τους τόσο καλά, όσο αυτός ο επαρχιώτης από το Πόρτσμουθ, λιμάνι στις νότιες ακτές της Αγγλίας. Είναι πια κοινό μυστικό ότι σε αρκετά από τα βιβλία του υπάρχουν  μνήμες από την παιδική του διαβίωση. Τα μυθιστορήματα Oliver Twist και Grate Expectations προέρχονται από βιώματα της δύσκολης παιδικής του ζωής, αλλά και από τις γνώσεις του σχετικά με τον υπόκοσμο του Λονδίνου που του επιδαψιλεύει η δημοσιογραφική του ιδιότητητα× στον Νicholas Nickleby αφηγείται τα σχολικά του χρόνια× στο αριστούργημά του, το Βlaek House, που θαύμαζε ο Έλιοτ, χρησιμοποιεί τις νομικές γνώσεις  που απέκτησε στο διάστημα που δούλεψε σε δικηγορικό γραφείο, ενώ στον David  Copperfield, το  μυθιστόρημα με τα περισσότερα αυτοβιογραφικά στοιχεία,  ένας από τους χαρακτήρες του βιβλίου, ο κ. Micawber, ταυτίζεται με τον πατέρα του Ντίκενς, που, όπως  γνωρίζουμε, ήταν υπάλληλος στην Υπηρεσία Μισθοδοσίας Ναυτικού και πήγε φυλακή για χρέη που δημιούργησε το πάθος του για το πιοτό και δεν μπορούσε να πληρώσει. Ο Κάρολος, που εκείνη την εποχή ήταν ένα εντεκάχρονο αγόρι, αναγκάστηκε ν’ αφήσει το σχολείο για να δουλέψει σε ένα εργοστάσιο παραγωγής βερνικιού για παπούτσια. Το διπλό αυτό χτύπημα της ζωής, η ταπεινωτική δηλαδή δουλειά και η οικογενειακή ντροπή, έδωσε στον Κάρολο έναν κλονισμό που τον μεταμόρφωσε ως άνθρωπο. Μετά από τρεις μήνες  βγήκε ο πατέρας του από τη φυλακή χάρη σε μια ανέλπιστη κληρονομιά με την οποία διευθέτησε τα χρέη του.Τότε ο μικρός Κάρολος άφησε τη δουλειά στο εργοστάσιο και γύρισε πάλι στο σχολείο. Αργότερα, μιλούσε γι’ αυτές τις εμπειρίες του, που τον κυνηγούσαν μέχρι τον θάνατό του, μόνο στη γυναίκα του και στον καλύτερό του φίλο, τον Τζον Φόρστερ, που το 1871, ένα χρόνο μετά τον θάνατο του διάσημου φίλου του, έγραψε και εξέδωσε σε δυο τόμους την πρώτη βιογραφία για τον Ντίκενς. Εκεί γίνονται για πρώτη φορά γνωστές οι δύσκολες συνθήκες της παιδικής του ζωής, ενώ η   α β ρ ό τ η τ α που  παρατηρείται στην αλληλογραφία των δύο φίλων αγγίζει, σύμφωνα με τους μελετητές, την παρεξήγηση.

    Σήμερα ο Ντίκενς μάς είναι περισσότερο γνωστός ως συγγραφέας μυθιστορημάτων που  θέμα τους είναι η ιστορία  μικρών  παιδιών, ενώ δεν πρέπει να παραλείψω  ότι κανένας από τους προηγηθέντες Άγγλους συγγραφείς δεν είχε γράψει τόσο πολλά βιβλία για την παιδική ζωή και κυρίως για την π α ι δ ι κ ή  ε ρ γ α σ ί α που κρατούσε το παιδί μακριά από το σχολείο, γιατί το φτηνό του μεροκάματο συνέφερε τους εργοδότες. Το πρώτο μυθιστόρημα  του Ντίκενς  που διάβασα παιδί ήταν ο Όλιβερ  Τουίστ. Σε αυτό το βιβλίο ο Ντίκενς μάς δείχνει- με τον Εβραίο κακοποιό, τον Φέιγκιν, που τόσο ανεξίτηλα και ζωντανά έμεινε στη μνήμη των αναγνωστών του – μας δείχνει, λέω, ξεκάθαρα τον αντισημιτισμό του, όπως παλιότερα ο Σαίξπηρ με τον Σάιλοκ στον Έμπορο της Βενετίας. Για τη δημιουργία αυτού του χαρακτήρα ο Ντίκενς  στηρίχθηκε σε υπαρκτό πρόσωπο, στον Ιkey  Solomon, έναν κακοποιό εκείνης της εποχής που ήταν εβραϊκής καταγωγής και είχε πλουτίσει κάνοντας τον κλεφταποδόχο. Για αρκετά χρόνια διέφευγε τη σύλληψη, αλλά η φήμη του τον πρόδιδε συνεχώς, ώσπου το 1830 έπεσε στα χέρια της αστυνομίας, πέρασε από δίκη και καταδικάστηκε σε εξορία στις αποικιακές  φυλακές της  Τασμανίας. Από τις δύσκολες ,λοιπόν,  συνθήκες ζωής που είχε βιώσει παιδί  προέρχονται οι σκληρές εικόνες της παιδικής εργασίας που περιγράφει στα βιβλία του, οι γνώσεις του  για τη ζωή της εργατικής τάξης του Λονδίνου, η σφοδρή αντίθεσή του στις κοινωνικές ανισότητες και οι διακηρυγμένες απόψεις  του για την αναγκαιότητα κοινωνικών και οικονομικών μεταρρυθμήσεων. 

                                                               *

   Η κοινωνική του άνοδος   ήρθε ως αποτέλεσμα της πένας του. Πρώτα ως δημοσιογράφος και έπειτα ως συγγραφέας μυθιστορημάτων. Το 1842, που επισκέφθηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες για μια σειρά διαλέξεων και γνώρισε ενθουσιώδη υποδοχή, είχε ήδη δημοσιεύσει κλασικά έργα, όπως τα Όλιβερ Τουίστ και Νίκολας Νίκλεμπι ,που του απέφεραν φήμη και ευμάρεια. Ούτε  όμως η φήμη, ούτε η ευμάρεια, ούτε ο γάμος του με την Κάθριν Τόμσον Χόγκαρθ, η οποία, όπως λέει ένας από τους βιογράφους του, η Claire  Tomalin, του έλυσε το πρόβλημα του σεξ, επειδή ο Ντίκενς αρνούνταν να πλαγιάσει με πόρνες, ούτε ακόμη η απόκτηση ενός μεγάρου που επιθυμούσε από παιδί στάθηκαν αρκετά, για να μετριάσουν κάπως τις ιδιορρυθμίες του χαρακτήρα του. Πάντως, αυτό που χαρακτήριζε  περισσότερο τον Ντίκενς ως άνθρωπο ήταν η απόλυτη εμμονή του αναφορικά με τον έλεγχο. Δεν μπορούσε, για παράδειγμα, να αισθανθεί άνετα σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, αν δεν άλλαζε τη διαρρύθμιση των επίπλων σύμφωνα με τα γούστα του. Όταν πάλι τύχαινε να λείπει κάμποσες μέρες από το σπίτι του, στις επιστολές που έστελνε στη γυναίκα του ζητούσε να μην πειράξει τίποτα από τη διάταξη των επίπλων. Άλλη παραξενιά του Ντίκενς ήταν ότι δεν έβρισκε έμπνευση να γράψει, αν δεν είχε προηγουμένως τοποθετήσει στο γραφείο του μια σειρά από γούρικα αντικείμενα, ενώ η ενασχόλησή του με τα φαντάσματα είχε σαν αποτέλεσμα να συγκαταλέγεται στα ιδρυτικά μέλη μιας λέσχης-μελέτης του υπερφυσικού με το όνομα “ Ghost Club’’. Ύστερα, λοιπόν, από όλα αυτά δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι ο άνθρωπος είχε επιλέξει  ζώο για συντροφιά στο σπίτι του ένα κοράκι.  Ίσως η επιλογή αυτή να οφείλεται σε ποιητική επίδραση, αν θυμηθεί κανείς το ομώνυμο ποίημα του Edgar Allan Poe.  Στα πρώτα χρόνια της επιτυχίας του, εκείνοι με τους οποίους συγχρωτιζόταν δυσαρεστούνταν με το κάπως εξεζητημένο του ντύσιμο και τη λίγη χυδαιότητα στους τρόπους του. Είχε όμως ένα ζωηρό, σπινθυροβόλο βλέμμα και μια καταμάχητη γοητεία όταν μιλούσε, ενώ το ενδιαφέρον του για κοινωνική αλλαγή στα αφηγήματά του και στα δημοσιογραφικά του κείμενα  συνδεόταν με μια προσωπική συμμετοχή  σε αρκετές φιλανθρωπικές δραστηριότητες.

    Το 1860  συγκέντρωσε την αλληλογραφία του και την έκαψε σε ένα χωράφι έξω από το σπίτι του στο Γκάντς  Χιλ. Τα γράμματα που κράτησε αναφέρονται σε επαγγελματικά ζητήματα. Όλα δείχνουν, πάντως, ότι επρόκειτο για ερωτική αλληλογραφία, γιατί από το 1857 διατηρούσε ερωτικό δεσμό με την κατά πολύ μικρότερή του ηθοποιό  Έλεν  Τέρναν.  Αυτός που το 1846 ίδρυσε  το  ‘’ Urania  Cottage’’ — ένα κέντρο αρωγής και αναμόρφωσης για πόρνες που ήθελαν να εγκαταλείψουν το επάγγελμα, και έργο που τον προβάλλει  ως κοινωνικό αναμορφωτή στη λονδρέζικη κοινωνία — στο σπίτι του είχε συμπεριφορά σατράπη: Συμπεριφερόταν με τον πιο βάναυσο τρόπο στη γυναίκα του, που του χάρισε δέκα παιδιά στα 22 χρόνια γάμου μαζί της, και την εξευτέλισε δημοσίως, βάζοντας εργάτες να χωρίσουν στα δύο την κρεβατοκάμαρά τους, ενώ  όταν τη χώρισε, δεν της επέτρεπε να δει τα παιδιά της, γράφοντας μάλιστα σε έναν φίλο του ότι «χάρηκαν που την ξεφορτώθηκαν». Και για όλα αυτά που συνέβαιναν  στο σπίτι του ο… κοινωνικός  αναμορφωτής ήταν, όπως θα έλεγε ο Αλεξανδρινός ποιητής, «για την υπόληψη του κόσμου ξένοιαστος».

       Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ντίκενς εντάχθηκε στο κύκλωμα δημόσιων διαλέξεων με σκοπό να διαφημίσει ακόμα περισσότερο τα έργα του στο πλατύ κοινό. Άρχισε τότε να ταξιδεύει στα βρετανικά νησιά, στην ηπειρωτική Ευρώπη και για δεύτερη φορά στις  ΗΠΑ. Ο Ντίκενς είχε πια φτάσει στο απόγειο της λογοτεχνικής του δημιουργίας και φήμης. Το εξαντλητικό, όμως,  πρόγραμμα των διαλέξεων έφθειρε σιγά-σιγά την εύθραυστη υγεία του, ενώ ψυχολογικά δεν μπόρεσε ποτέ να συνέλθει από ένα σιδηροδρομικό δυστύχημα το 1869, ένα  χρόνο πριν από τον θάνατό του, όπου στάθηκε τυχερός που δεν ήταν ανάμεσα στα θύματα. Στις 9 Ιουνίου 1870 ένα  εγκεφαλικό επεισόδιο απέβη μοιραίο και έστειλε τον Κάρολο Ντίκενς εκεί που ανήκει, ανάμεσα στους μεγάλους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ήταν μόλις 58 ετών.

   Οι μεγαλοφυείς και ταλαντούχοι άνθρωποι δεν παύουν να έχουν και αυτοί κάποιες αδυναμίες, όπως τόσοι και τόσοι συνάνθρωποί τους. Γιατί λοιπόν θα πρέπει ν’ αποτελέσει εξαίρεση ο Κάρολος Ντίκενς, ο οποίος στην παγκόσμια λογοτεχνία δεν λάμπει ανέσπερα ως άνθρωπος, αλλά ως δημιουργός του έργου που άφησε;

Περισσότερα για τον συγγραφέα του Όλιβερ Τουίστ : Claire Tomalin, Charles Dickens: A life, ed. Viking.