O Denis Diderot ήταν διευθυντής της Εγκυκλοπαίδειας – του σημαντικότερου, δηλαδή, εκδοτικού εγχειρήματος του 18ου αιώνα – από το 1751 ως το 1772, στην οποία συνοψίστηκε το πνεύμα του Διαφωτισμού. Η ζωή του ήταν μια διαρκής διαμαρτυρία και αντιπαράθεση με τη συμβατική τάξη πραγμάτων. Αν και προοριζόταν για τις τάξεις του κλήρου και εκπαιδεύτηκε στο ιησουίτικο κολέγιο Louis–le–Grand, εγκατέλειψε τις σπουδές της θεολογίας και το σχήμα του κληρικού και στράφηκε στα νομικά και τη φιλοσοφία. Ήταν γλωσσομαθής: ήξερε αγγλικά, ιταλικά , ελληνικά και λατινικά. Για μας τους Έλληνες έχει σημασία ότι μετάφρασε από τα αγγλικά την τρίτομη Ιστορία της Ελλάδας του Temple Stonyan.
Παντρεύτηκε μυστικά και έζησε μια μποέμικη ζωή στο Παρίσι, από την οποία εμπνεύστηκε αργότερα ένα από τα καλύτερα έργα του, τον Ανιψιό του Ραμώ. Το 1749 έδωσε στη δημοσιότητα ένα από τα γνωστότερα και πιο επίμαχα έργα του, την Επιστολή των τυφλών προς χρήση εκείνων που βλέπουν. Στο έργο αυτό ο συγγραφέας της Καλογριάς ερωτοτροπεί ανοιχτά με την αθεΐα. Ο Βολταίρος, που διάβασε αυτό το έργο, του έστειλε ένα γράμμα εγκωμιαστικό∙ και ο Ντιντερό, που του απάντησε αμέσως μ’ ένα δικό του γράμμα, του λέει μεταξύ άλλων: «Πιστεύω στον Θεό, αλλά τα πάω καλά και με τους αθεϊστές». Η στάση του αυτή θα τον οδηγήσει στη φυλακή της Vincennes. Τη φυλάκισή του θα τη συσχετίσουν με εκείνη του Σωκράτη και το όνομα του Αθηναίου φιλοσόφου θα γίνει προσωνύμιο του Diderot. O Βολταίρος μάλιστα πληροφορεί γι’ αυτό το θέμα τον αβά Raynal, ιερέα και συνάμα φιλόσοφο, ότι «η μαντάμ Σατελέ έγραψε στον διοικητή της Vincennes, για να τον παρακαλέσει να απαλύνει τόσο όσο του είναι δυνατό τη φυλάκιση του Σωκράτη- Ντιντερό» ( Μme Châtelet a écrit au gouverneur de Vincennes pour le prier d’ adoucir autant qu’ il le pourra la prison de Socrate– Diderot». Και ακριβώς πιο κάτω λέει: «Είναι ντροπή να είναι ο Ντιντερό στη φυλακή» ( Il est honteux que Diderot soit en prison». Αυτός είναι σε γενικές γραμμές ο Denis Diderot, o οποίος όχι μόνο εντάσσεται στη χορεία των Γάλλων φιλοσόφων του 18ου αιώνος, άλλα είναι και ο πρώτος που δημοσίευσε σε εφημερίδες κείμενα εικαστικής κριτικής για έργα ζωγραφικής της εποχής του.
Το επιτύμβιο αυτό επίγραμμα που έγραψε για τον τάφο του δείχνει όχι μόνο το σπινθηροβόλο πνεύμα που τον χαρακτήριζε, άλλα και τη σύνεση που δεν τον εγκατέλειψε ποτέ όσο μεγάλη κι αν ήταν η δόξα του. Το παραθέτω σε δική μου απόδοση:
ΕΠΙΤΑΦΙΟ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ
Όταν, στη σαρκοφάγο μου
Πάνω, ένα λαμπρό παλάτι,
Που κάποτε θα γκρεμιστεί,
Θα δείχνει στους περαστικούς
Τις χαραγμένες λέξεις:
Ενθάδε κείται ένας σοφός,
Μη θες, με γέλιο ανάγωγο,
Τη λυπημένη Αθηνά
Να πας να διαψεύσεις
Και την τιμή της μνήμης μου
Για πάντα να μαράνεις,
Λέγοντας ό,τι θα ‘πρεπε:
Ενθάδε κείται ένας τρελός.
Κράτα για με το μυστικό.
—————-
