‘‘TO BΥΡΩΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ’’

  Σταματήστε πια να διαβάζετε και να ξαναδιαβάζετε το “ Ένα δικό σου δωμάτιο”. Διαβάστε τα  “Άπαντα”της Άβα Γκάρντνερ.

                                                                            Ph. R.   “Sabbath’s Theater’’

Αν για τον Χριστό, μετά τα  ωσαννά, ήρθαν τα σταυρωθήτω, για τον Ροθ τα πράγματα ήταν τελείως αντίστροφα. Ναι, η λογοτεχνική δόξα δεν του χτύπησε αμέσως την πόρτα, αλλά, αφού πρώτα τον είπαν μισογύνη, αυτόν που δεν μπορούσε να ζήσει ούτε λεπτό χωρίς γυναίκα, τον είπαν πορνογράφο,  αντισημίτη (κι ας ήταν ο ίδιος Εβραίος),  ακόμη και αρνητή της Αμερικής. Άργησαν λίγο, αλλά όχι πολύ για να καταλάβουν πως είχαν να κάνουν με έναν από τους κορυφαίους πεζογράφους της αμερικανικής λογοτεχνίας, γιατί ο Ροθ ξεπερνώντας το ύφος που είχε στα πρώτα του κείμενα, ένα μείγμα Τρούμαν Καπότε και Τζ. Ντ. Σάλιντζερ, βρήκε τη δική του γραφή με το βιβλίο του Αντίο Κολόμπους, το οποίο – δεν πρέπει να το παραλείψουμε – βραβεύθηκε με το National book Award, μεγάλη διάκριση για έναν συγγραφέα στα 26 του χρόνια. Όπως ήρθαν βροχή οι κατηγορίες, έτσι ήρθαν αργότερα βροχή τα λογοτεχνικά βραβεία και οι τιμές: το Εθνικό Βραβείο των Αμερικανών κριτικών λογοτεχνίας, το Πούλιτζερ, το Pen\Faulkner, το οποίο μάλιστα κέρδισε τρεις φορές, το  Pen\ Nabocov για το σύνολο του έργου του, το βραβείο της Εταιρείας Αμερικανών Ιστορικών για το βιβλίο του Συνωμοσία εναντίον της Αμερικής, το Εθνικό Παράσημο Τεχνών, το Χρυσό Μετάλλιο Μυθοπλασίας, που, πριν απ’ τον Ροθ, μεταξύ άλλων είχαν κερδίσει ο Τζον Ντος Πάσος, ο Ουίλιαμ Φόκνερ και ο Σολ Μπέλοου, και ακόμα η υψηλότερη διάκριση για εν ζωή Αμερικανό λογοτέχνη: να εκδίδονται τα έργα του από τη Library of America.

   Πάντως, αυτοί που θέλουν να εμβαθύνουν στο έργο του θα πρέπει να γνωρίσουν και τον άνθρωπο, εναντίον του οποίου εκτοξεύθηκαν από πολλούς βαρίες κατηγορίες γι’ αυτά που  γράφει στα βιβλία του. Κορυφαίο βιβλίο για τη ζωή του συγγραφέα  σήμερα είναι η περίφημη, αλλά και πολυσυζητημένη βιογραφία  που έγραψε για τον Ροθ ο Blake Bailey με τίτλο Philip Roth. The Biography ( εκδ. W.W. Norton), ένα βιβλίο που η κυκλοφορία του είχε περιπέτειες  εξαιτίας της σεξουαλικής βίας για την οποία κατηγορήθηκε ο βιογράφος του Ροθ.  Αναφέρω αυτό το βιβλίο γιατί ο Μπέιλι είναι ο βιογράφος που έπέλεξε για τη ζωή  και το έργο του ο ίδιος ο Ροθ. Και η επιλογή του Ροθ – πρέπει να το παραδεχτούμε – ήταν η καλύτερη που θα μπορούσε να κάνει τόσο για τις κατηγορίες εναντίον του, όσο και για το γεγονός ότι ο Μπέιλι δέχτηκε ν’ αναφέρει εξαντλητικά τις ερωτικές του περιπέτειες, προβάλλοντας τον Ροθ περισσότερο ως γυναικοκατακτητή παρά ως μεγάλο συγγραφέα, πράγμα που δεν τον ενδιέφερε πολύ, αφού το έργο του  είχε ήδη αποκτήσει παγκόσμια φήμη και αναγνώριση και δεν είχε ανάγκη την προβολή του  από τον Μπέιλι. Ένα άλλο βιβλίο που πρέπει να διαβάσουν οι φανατικοί αναγνώστες του Ροθ είναι το χρονικό Εδώ είμαστε. Η φιλία μου με τον Φίλιπ Ροθ ( Here We Are. My Friendship with Philip Roth ) εκδ. Penguin, που έγραψε  ο Benjamin Taylor, ο πιο στενός  φίλος του συγγραφέα στα τελευταία χρόνια της ζωής του και ο άνθρωπος στον οποίο ο Ροθ αφιέρωσε το μυθιστόρημα Φεύγει το φάντασμα. Γενικά στο βιβλίο του ο Τέιλορ δεν καταφεύγει στη μυθοποίηση του Ροθ ως συγγραφέα, όπως θα περίμεναν οι φανατικοί αναγνώστες του. Αναφέρει όμως ότι, πρίν από τη δεκαετία του ’90, ήταν ένας ενδιαφέρων συγγραφέας που έγινε μεγάλος κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, όταν στο έργο του μπήκε η αμερικανική ιστορία. Και πάλι αυτά δεν αρκούν. Χρειάζεται ακόμα για τις λεπτομέρειες της ζωής του να διαβάσουν, με προσοχή,  και τα βιβλία του, όπου ο Ροθ μιλάει ξεκάθαρα για την προσωπική του ζωή και την Αμερική που έζησε.

                                        *

   Ο Φίλιπ Ροθ γεννήθηκε στις 19 Μαρτίου 1933 στο Γουεϊκουέικ του Νιούαρκ, συνοικία Αμερικανών Εβραίων της μικρομεσαίας τάξης. Ο τόπος αυτός δεν ήταν βέβαια ο παράδεισος που παρουσιάζει αργότερα ο ίδιος ο Ροθ λόγω νοσταλγίας για την ασφάλεια που ένιωθε στην παιδική του ζωή. Ομοιογενής καθώς ήταν αυτός ο τόπος εθνοτικά δημιουργούσε μια αίσθηση σταθερότητας. Παρ’ όλα αυτά ο άλλος κόσμος της Αμερικής υπήρχε  και αντισημιτικές επιδρομές γινόντουσαν κυρίως κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1940. Ο νεαρός τότε Φίλιπ Ροθ  παρατηρούσε προσεκτικά αυτό τον κόσμο με τις αντισημιτικές και ρατσιστικές αντιλήψεις και κατέγραφε λεπτομέρειες που θα χρησιμοποιούσε αργότερα στους χαρακτήρες των βιβλίων του. Η δεκαετία του1940 ήταν καταπιεστική για τους δεκαεφτάρηδες έφηβους και ιδιαίτερα για τα  τέκνα Αμερικανών Εβραίων, των  οποίων  η σεξουαλικότητα οριζόταν από αυστηρούς κανόνες και ακόμα πιο αυστηρή επιτήρηση. Λέγεται ακόμη ότι ο Ροθ και οι δεκαεφτάρηδες  φίλοι του την έλλειψη σεξουαλικής επαφής με γυναίκα, που βίωναν στο τέλος της δεκαετίας του ’40, την έλεγαν “Bleu Balls.’’

   Τα αμερικανικά πανεπιστήμια όμως, εκτός από χώρος γνώσης και κοινωνικοποίησης, προσφέρονταν και ως πεδίο σεξουαλικής απελευθέρωσης. Στο Πανεπιστήμιο Μπάκνελ, που ήταν κάπου 260 χιλίομετρα μακριά από τη γενέτειρά του, ο  Ροθ  θα σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία, θα  εκδώσει ένα σατιρικό περιοδικό και θ’ αρχίσει να επιδίδεται σε περιπτύξεις με συμφοιτήτριες, που συχνά ήταν επεισοδιακές. Δεν πρέπει πάντως να νομίζει κανείς ότι τα πράγματα γύρω από το σεξ ήταν όπως είναι σήμερα, όπου  άντρες ή  γυναίκες βγαίνουν στα κανάλια να γνωστοποιήσουν, με αφοπλιστική ειλικρίνεια,  τη σεξουαλική τους ανωμαλία. Το πώς ήταν οι κοινωνικές συνθήκες στις δεκαετίες του ’30 και του ’40 σχετικά με το γενετήσιο ένστικτο φαίνεται καθαρά σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ροθ Το σύνδρομο Πόρτνοϊ, ένα  βιβλίο που στάθηκε το μεγαλύτερο μπεστ σέλερ στην ιστορία του Random House το 1969 και που ο Ροθ εισέπραξε για το βιβλίο αυτό 827.000 δολάρια,  περισσότερο από 6 εκατομμύρια σε σημερινά λεφτά. Λέει, λοιπόν, ο Ροθ στο  βιβλίο του για την Αμερική των παιδικών και εφηβικών του χρόνων: “ Ξέρεις τι διάβασα στο Cosmopolitan;” λέει η μητέρα μου στον πατέρα μου. « Ότι υπάρχουν ομοφυλόφιλες γυναίκες. »- « Έλα τώρα ! » γρυλίζει ο Μπαμπάς Αρκούδος, « τι μπούρδες ειν’ αυτές, τι αηδίες είν’ αυτές -» – «Να με συγχωρείς πολύ, Τζακ, αλλά δεν το ‘βγαλα από το μυαλό μου× το διάβασα στο  Cosmopolitan ! Aν θες, να φέρω να σ’ το δείξω ! » – “ Έλα τώρα ! Αυτά  τα γράφουν για να πουλάνε”. Τόσο απίστευτη ήταν η είδηση, ώστε να νομίζουν ότι“ αυτά τα γράφουν για να πουλάνε”.  Η φράση δείχνει, με ανάγλυφο τρόπο, σε τι επίπεδο βρίσκονταν οι γνώσεις των πολιτών  γύρω από το σεξ και τις αφύσικες πλευρές  του σε μια χώρα που ήταν και τότε η μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική δύναμη του πλανήτη.

   Στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου ο Ροθ θα κάνει το μεταπτυχιακό του, ενώ δεν είμαστε  υπερβολικοί, αν πούμε ότι η συγγραφή τον ενδιέφερε περισσότερο από τα διαβάσματα για το μεταπτυχιακό του δίπλωμα. Ήδη είχε δημοσιεύσει το πρώτο του κείμενο στην Chicago Review. Πάντως ο Ροθ  όχι μόνο θα πάρει το μεταπτυχιακό του δίπλωμα, αλλά και θα διδάξει κάμποσα χρόνια δημιουργική γραφή στο Εργαστήριο Συγγραφέων της Αϊόβα και στα Πανεπιστήμια του Πρίνστον και της Πενσιλβάνια. Ο Ροθ, κακά τα ψέματα, ήταν, ως συγγραφέας,  αδίστακτος. Τα βιβλία του είχαν πάντα την ικανότητα να σοκάρουν, αλλά και να θέλγουν ταυτόχρονα το αναγνωστικό κοινό και τους κριτικούς. Οι περιγραφές της καθημερινής ζωής μιας εβραϊκής οικογένειας, τα αλληλοφαγώματα των παντρεμένων ζευγαριών και η ακόρεστη, σεξουαλική  βουλιμία των χαρακτήρων του δημιουργούσαν προστριβές με πολλούς ανθρώπους του περιβάλλοντός του, οι οποίοι αναγνώριζαν τον εαυτό τους μέσα στις σελίδες των βιβλίων του. Παρ’ όλα αυτά, τον μετασχηματισμό των εμπειριών του σε γραφή, που του δημιουργόυσε στη ζωή όλες αυτές τις δυσάρεστες καταστάσεις, θα επαινέσουν αργότερα κορυφαία ονόματα της λογοτεχνίας, όπως ο Σολ Μπέλοου, ο Μπέρναντ Μάλαμουντ ή ο Τζον Απντάικ.  Και αυτό γιατί ο Ροθ δεν ήταν ηθικολόγος ή ιεροκήρυκας. Ο Ροθ ήταν συγγραφέας και αν ήθελε να χτυπήσει κάτι ανήθικο, αντί να στιγματίζει ή να κεραυνοβολεί, το φέρνει στο φως με σατιρική διάθεση. Πάντως, οι επικρίσεις εναντίον του έγιναν δριμύτερες, όταν το 1998  κατηγορήθηκε από τη δεύτερη γυναίκα του, τη διάσημη ηθοπιό Κλερ Μπλουμ, για βίαιη συμπεριφορά και κατά συρροή απιστίες. Όσο για τις απιστίες του,ήταν κάτι πάνω από τις δυνάμεις του, κάτι σαν τη στέρηση ναρκομανούς, το λέει, άλλωστε, ξεκάθαρα και στα βιβλία του:

“ πώς να το κάνουμε, δεν μπορώ, δεν πρόκειται να δεθώ μ’ ένα συμβόλαιο ότι θα κοιμάμαι με μια μόνο γυναίκα ως το τέλος της ζωής μου.”(Το σύνδρομο Πόρτνοϊ). Η Κλερ όμως δεν λέει ψέματα: Η αποκάλυψη ότι είχε παράλληλο ερωτικό δεσμό επι 18 χρόνια  με την καλύτερή της φίλη, την Ίνγκα Λάρσεν – για την οποία ο Εβραίος εραστής  είπε κυνικά αυτό τον λόγο, που έμεινε ανεξίτηλος στους  μεταγενέστερους:

“ εξαίρετη μοιχαλίδα, αλλά όχι σπουδαία σύντροφος”- αρκούσε για να στραφούν αρκετοί από το κοινό τους περιβάλλον εναντίον του Ροθ. Ο Ροθ, απολογούμενος για όσα του καταλογίζει η Κλερ Μπλουμ, είπε ότι η σύζυγός του δεν του συμπαραστάθηκε, ηθικά και ψυχικά, σε μια μακρά και δύσκολη περίοδο με απώλειες γονέων, νευρικό κλονισμό και πολλαπλές εγχειρήσεις, πράγμα που υπονόμευσε το υπόβαθρο του γάμου τους. Δεν λέω ότι δεν του δίνω δίκιο, αλλά ο Ροθ ήθελε, όπως λέει ο λαός, “ και την πίτα ολάκερη και τον σκύλο χορτάτο.”

Και το λέω αυτό γιατί υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος: Πώς θέλεις, αγαπητέ μου Ροθ, μια τόσο υπέροχη γυναίκα ( όπως τουλάχιστον  την έχω δει σε κινηματογραφικές ταινίες ), που σου ανήκε νόμιμα και σου ήταν πιστή, να σου συμπαρασταθεί, ηθικά και ψυχικά, όπως λες, όταν εσύ, το έτερό της ήμισυ, την απατάς, καθημερινά και ασύστολα, και της  συμπεριφέρεσαι με έναν τρόπο- πιο κομψά δεν λέγεται-  άκοσμο για μια όμορφη, έξυπνη και “καλή σύντροφο”, σύμφωνα με τις απαιτήσεις σου; Όλα τα βιβλία σου διάβασα και απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν βρήκα.

   Θα ήταν όμως άδικο να φανταστεί κανείς ότι ο μεγάλος και γυναικοφίλητος αυτός συγγραφέας της αμερικανικής λογοτεχνίας δεν είχε μέσα του και  αρετές που λίγοι άνθρωποι έχουν. Και το λέω αυτό γιατί μπορεί οι ερωτικές του επιτυχίες να τον παρέσυραν σε μια απαξιωτική στάση απέναντι στο γυναικείο φύλο, στάση που πέρασε και στις σελίδες των βιβλίων του, αυτό όμως δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν είχε μέσα του άλλα αισθήματα που τον έδειχναν γενναιόδωρο και μεγαλόψυχο σε δύκολες καταστάσεις  συνανθρώπων του. Όσοι τον ήξεραν καλά θα θυμούνται την απρόσμενη γενναιοδωρία του και την αφοσίωσή του στους Τσέχους συγγραφείς που υπέφεραν στην κομμουνιστική πατρίδα τους. Δεν είναι, θα έλεγα ακόμη, ψέμα ότι ο Ροθ έκανε γνωστό τον Κούντερα στην Αμερική. Αυτός, ναι αυτός ο  αντισημίτης – όπως τον αποκάλεσαν η εβραϊκη ομογένεια της Αμερικής και οι ραβίνοι της, των οποίων ο θυμός εξήφθη,  επειδή η λεπτή ειρωνεία του Ροθ υποβαθμίζει αρκετά τον σεβασμό και την εκτίμηση που τους προσδίδει η θρησκευτκή τους ιδιότητα : “ οι ραβίνοι” λέει ο Ροθ “κατέχουν περίοπτη θέση στο μυαλό των Εβραίων” ( Το θέατρο του Σάμπαθ ) – αυτός, λοιπόν, ο αντισημίτης είναι που στάθηκε ο σωτήρας της οικογένειας του Κογκολέζου χημικού και συγγραφέα Ντογκόλα, όταν ξέσπασε ο αιματηρός εμφύλιος πόλεμος στην πατρίδα του. Τον είπαν εύκολα και ασυλλόγιστα μισογύνη. Κι όμως, μια από τις πιο συγκινητικές στιγμές της ζωής αυτού του “μισογύνη” είναι η στάση του απέναντι στην καρκινιπαθή πρώην ερωμένη του Τζάνετ Χόμπχαουζ. Θα ήταν, λοιοπόν, άδικο να μη λέγαμε κάτι και γι’ αυτή τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού του, που δεν την έβαλε μέσα στα βιβλία του ,για να αντισταθμίσει τα όσα γράφει εκεί για τις γυναίκες, για τα οποία αρκετές φορές τον κατέκριναν οι κριτικοί και οι φεμινίστριες.  Πάντως, αυτή η ευαισθησία του για τη δυστυχία των άλλων με  κάνει να πιστεύω  πως, αν και δεν διάβασε ποτέ αυτό τον στίχο του Ελύτη, τον ένιωθε μέσα του: Τα φριχτά σηκώνει η γης κι η ψυχή τα φριχτότερα !

   Ο Ροθ, ύστερα από όσα ειπώθηκαν, είναι φανερό ότι απολάμβανε παράλληλα με τη λογοτεχνική επιτυχία και την ερωτική. Και όσο για τις ερωτικές του επιτυχίες, δεν χωράει  καμία αμφιβολία ή αμφισβήτηση. Μια ματιά στη βιογραφία του Ροθ από τον Μπέιλι αρκεί, για να διαπιστώσει κανείς ότι δεκάδες γυναίκες παρελαύνουν  στις σελίδες της. Μερικές μάλιστα καταλαμβάνουν όλοκληρο κεφάλαιο. Δεν  θα ήμουν καθόλου υπερβολικός αν έλεγα ότι διαβάζοντας αυτές τις σελίδες, έχεις την εντύπωση ότι διαβάζεις τα Απομνημονεύματα του Καζανόβα και όχι τη βιογραφία ενός μεγάλου συγγραφέα, του οποίου το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του κύλησε με αυτά τα δύο πράγματα που ήξερε να κάνει τέλεια: την ημέρα να γράφει βιβλία και τη νύχτα ν’αποπλανά γυναίκες. Αυτό τον τρόπο ζωής, τον οποίο τόσο πολύ αγάπαγε και απολάμβανε ο Ροθ, του άρεσε να ονομάζει, εύστοχα νομίζω, “βυρωνικό όνειρο.’’

                                      ———————-