Στο οπισθόφυλλο του παρόντος βιβλίου που έγραψε ο Πάνος Νιαβής (Μάραθος Αγράφων Ευρυτανίας, 1956) την περίοδο 2015-2019) διαβάζουμε μια περίληψη της πλοκής που αποτελείται από δύο παραγράφους: «Η ιστορία εξελίσσεται σε ένα επαρχιακό γηροκομείο. Η Δασιά, η ηρωίδα, απολογείται στο Θεό για τις αμαρτίες, τα κρίματα και τα φονικά που βαραίνουν την πολυτάραχη ζήση της». Πιο κάτω διαβάζουμε τα εξής αινιγματικά: «Τα γεγονότα και οι εκδοχές τους εναλλάσσουν ρόλους ή αποσιωπώνται μες στη λήθη. Ο τόπος καταπίνει ο χρόνο, το πραγματικό μπλέκεται με το φανταστικό, το όνειρο παίρνει το πάνω χέρι από την πραγματικότητα, η ζωή παντρεύεται στο τέλος το θάνατο».
Στην ουσία, η πλοκή του μυθιστορήματος Δέκα πόντους μαύρο χιόνι (εκδ. Αρμός) κινείται γύρω από τον εμφύλιο και τις συνέπειές του, όπως έχει καταγραφεί στη μνήμη της αφηγήτριας, η οποία πήρε μέρος σε αυτόν –βρέθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό. Θυμίζουμε πως το 2021 εκδόθηκε το παρεμφερές μυθιστόρημα του Σωτήρη Δημητρίου Ουρανόςαπό άλλους τόπους, όπου η αφηγήτρια –και μητέρα του συγγραφέα– αναφέρεται στον εμφύλιο, όπως τον έζησε στα χωριά της Μουργκάνας, στην Ήπειρο. Η Δασιά, λοιπόν, αφηγείται τη ζωή της «ιστορώ τη ζωή μου», λέει, και απευθύνεται στο Θεό και στην εγγονή της, φοιτήτρια στην Αθήνα, ασφαλώς και στους αναγνώστες. Βρίσκεται στο γηροκομείο, στο δρόμο που πάει για το χωριό της. Το έφτιαξαν εκείνοι που έφυγαν από κει και πήγαν στην Αμερική και αποκτήσανε λεφτά. Οι άλλοι που ξεμείνανε φαγωθήκαν μεταξύ τους. Είχε, προσθέτει, έναν άντρα που τον έχασε στον Εμφύλιο κι έμεινε χήρα μ’ ένα μωρό στην αγκαλιά.
Ευθύς εξαρχής, η αφηγήτρια μιλάει για τις αμαρτίες που έκανε στη ζωής της, αμαρτίες που σχετίζονται με το σεξ, ωστόσο τις χαρές που έζησε τις πλήρωσε ακριβά, «Όσο με θυμάμαι», λέει, «έψαχνα κάποιον να με βατέψει». «Είσαι καυλογυναίκα» της λέγανε οι άντρες κι αυτή ψήλωνε δέκα πόντους από τη χαρά της. Άλλοι την λέγανε πουτάνα, γυναίκα εξώλης και προώλης. Σε κάθε περίπτωση, όλα άρχισαν με τον Εμφύλιο, όταν ήταν έγκυος από τον σύζυγό της, τον οποίο παντρεύτηκε χωρίς τη θέληση της. Φαίνεται όμως πως η ροπή της προς την αμαρτία ήταν κληρονομική, αφού θυμάται τη μάνα της να κάνει έρωτα μ’ έναν γείτονα, ο οποίος τη χτυπούσε κιόλας και της άρεσε. Η ίδια πάντως ήταν πολύ θερμό κορίτσι, αφού τριβόταν πάνω στο σώμα του πατέρα της και υγραινόταν.
Αυτά περί της σεξουαλικότητας της ηρωίδας. Το θέμα όμως του μυθιστορήματος είναι ο εμφύλιος και οι συνέπειές του στους κατοίκους της περιοχής. Μαθαίνουμε, λοιπόν, πως στο χωριό, όπου οι κάτοικοι και η οικογένεια της αφηγήτριας, ασχολούνταν με αγροτικές εργασίες στα χωράφια τους και με την εκτροφή ζώων, γίνονταν διάφορα, σοβαρά και μη. Η εξιστόρηση συμβάντων γενικότερου ενδιαφέροντος αρχίζει με την επιστροφή των στρατιωτών που πολέμησαν στην Αλβανία κι επιστρέφουν στα σπίτια τους κουρελιασμένοι και πληγιασμένοι. Ακολουθεί η κατοχή και το πέρασμα των Ιταλών από την περιοχή, η ίδρυση του ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ και ο Άρης Βελουχιώτης, οι διενέξεις μεταξύ αριστερών και δεξιών που οδήγησαν στις εμφύλιες συρράξεις, οι βόμβες που έριχναν αεροπλάνα εναντίον των ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού, οι δυσκολίες που πέρασαν οι χωρικοί –αρκετοί έφθασαν στα όρια της πείνας, μαζί και η ηρωίδα. Επιπλέον, μαθαίνουμε για την καταπίεση που ασκούσαν κατά των ηττημένων οι νικητές του Εμφυλίου που φάνηκαν ανελέητοι επί δικαίων και αδίκων.
Αξίζει να σημειώσουμε πως στο σύντομο βιογραφικό του στο αφτί του βιβλίου ο Πάνος Νιαβής σημειώνει πως ο γενέθλιος τόπος του «ποτίστηκε με αίμα, πόνο, μίσος και λύπες αγιάτρευτες από τη σφοδρότητα μιας αχρείαστης σύγκρουσης…» Πράγματι, ο καθένας μπορεί να καταλήξει στο ίδιο συμπέρασμα για τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο –και για όλους τους εμφυλίους όλων των εποχών– που έχει αφήσει τα σημάδια του και στη σημερινή ελληνική κοινωνία.
