Η Κέρκυρα, οι ποιητές και τα λογοτεχνικά της περιοδικά
Η Κέρκυρα έχει αναδείξει σπουδαίους ποιητές και πεζογράφους, οι οποίοι έχουν ενταχθεί στην αποκληθείσα Επτανησιακή Σχολή και αποτελούν το καύχημα του νησιού. Ο Ντίνος Θεοτόκης, ο Λορέντζος Μαβίλης, αλλά και ο Ανδρέας Κάλβος (ο πατέρας του ήταν Κερκυραίος), έχουν γίνει και εξακολουθούν να γίνονται αντικείμενο έρευνας και αναλύσεων. Ωστόσο, εκτός από τους λίγους και εκλεκτούς, τους κλασικούς, στην Κέρκυρα έχουν γεννηθεί κι έχουν ζήσει άνδρες και γυναίκες που έχουν αφήσει σημαντικό και πρωτότυπο έργο, χωρίς όμως να έχουν γίνει αρκετά γνωστοί έξω από το νησί.
Θέλοντας να διαδώσουν την λογοτεχνική δουλειά των μη διάσημων συμπατριωτών τους, μερικοί Κερκυραίοι διανοούμενοι έχουν επιχειρήσει κατά καιρούς να την κάνουν γνωστή μέσω δοκιμίων και άρθρων. Ένας από αυτούς είναι και ο πεζογράφος Περικλής Παγκράτης, συνιδρυτής και συνεκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού Πόρφυρας, το οποίο εμφανίστηκε το 1980 κι έγινε γνωστό πανελλαδικά και βρίσκεται στις βιβλιοθήκες των ελληνικών πανεπιστημίων.
Κι ενώ ο Πόρφυρας, παρά τις δυσκολίες –την οικονομική κρίση, τα Μνημόνια και την πανδημία–, συνεχίζει την πορεία του μέχρι σήμερα, ο Παγκράτης αποφάσισε να συγκεντρώσει σε ένα βιβλίο τα κείμενά του για τις περιστάσεις και τα πρόσωπα της μεταπολεμικής Κέρκυρας. Αυτά γράφτηκαν σε διάστημα τεσσάρων τουλάχιστον δεκαετιών, όμως δεν αποτελούν συνθετική εργασία –αναφέρονται στην μετά τον πόλεμο πνευματική κερκυραϊκή επανεκκίνηση.
Στόχος του συγγραφέα δεν είναι μόνο η συγκέντρωση σε έναν τόμο των άρθρων του ώστε να τα διασώσει, είναι και η επιθυμία του –και η ευχή του–, να γίνουν το έναυσμα σε νυν και μελλοντικούς μελετητές για να ασχοληθούν με την πνευματική ιστορία της Κέρκυρας.
Στην εισαγωγή διαβάζουμε για τη νέα ποίηση στην Ελλάδα, το Μυθιστόρημα (1935) του Γιώργου Σεφέρη, τους υπερρεαλιστές και τους ποιητές που έγραψαν ελεύθερο στίχο (Καβάφης, Σικελιανός). Αν λάβουμε υπ’ όψη τις εκδοτικές αναστολές λόγω του πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, σημειώνει ο Παγκράτης, δεν πρέπει να θεωρήσουμε πως η νεότροπη ποίηση εισήχθηκε καθυστερημένα στην Κέρκυρα. Σχεδόν μια δεκαετία μετά από το Μυθιστόρημα, μια ομάδα νέων πνευματικών ανθρώπων του νησιού, που η ευρωπαϊκή τους κουλτούρα είχε καταστήσει κοινωνούς των όσων συνέβαιναν στον ευρωπαϊκό χώρο, σχημάτισαν τον δικό τους κύκλο. Ήταν οι Μ. Δεσύλλας, Μαρία Ασιώτη, Ιάσων Δεπούντης, Γεράσιμος Χυτήρης, Τάσος Παπαναστασάτος, Λιάνα Δεσύλλα, Κωνσταντίνος Γρόλλιος –μαζί τους η ζωγράφος Βιργινία, ο χαράκτης Νίκος Βεντούρας και πολλοί άλλοι.
Από αυτόν τον κύκλο που βρήκε τον χώρο ανάπτυξής του στο τοπικό παράρτημα του Βρετανικού Συμβουλίου προήλθε το λογοτεχνικό περιοδικό Πρόσπερος που εμφανίστηκε το 1949 και έκλεισε το 1954. Το σταμάτημα της έκδοσης του οφειλόταν στην απαράδεκτη στάση της Μεγάλης Βρετανίας στον κυπριακό αγώνα και η άρνησή της να αναγνωρίζει τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα των Κυπρίων. Είχε προηγηθεί η έκδοση του περιοδικού Φιλολογικά Νέα με διευθυντή τον σημαντικό δημοσιογράφο και διανοούμενο Κώστα Δαφνή –κι αυτό έκλεισε λόγω των οικονομικών δυσχερειών της εποχής.
Όπως σημειώνει ο Παγκράτης, ο Πρόσπερος ήρθε να καταλύσει. Διότι με τον θάνατο του Ντίνου Θεοτόκη, είχε εκλείψει ο τελευταίος μεγάλος της Επτανησιακής Σχολής, ενώ οι πνευματικοί άνθρωποι της συντροφιάς του, η Ειρήνη Δεντρινού, ο Σπύρος Νικοκάβουρας, ο Νίκος Λευτεριώτης, ο Θεόδωρος Μακρής και άλλοι λόγιοι κατέβαλαν φιλότιμες προσπάθειες να διατηρήσουν την πνευματική παράδοση του νησιού –μόνο που οι καιρού είχαν πλέον αλλάξει.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα του παρόντος, ο Πρόσπερος δημιουργήθηκε για να ανανεώσει τα πνευματικά πράγματα, να ανοίξει νέους δρόμους και να βοηθήσει τους δημιουργούς να γνωρίσουν τις καινούργιες αισθητικές αναζητήσεις μέσω των μεταφράσεων έργων του Τ. Σ. Έλιοτ, του Όντεν, του Ντ. Λόρενς, του Λ. Μακνίς, γι’ αυτό το τοπικό κατεστημένο είδε με ειρωνεία την εμφάνιση του περιοδικού. Ωστόσο, από τις εξελίξεις των πραγμάτων το εγχείρημα δικαιώθηκε, οπότε είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί και σε πανελλήνια κλίμακα η συμβολή του στην επικράτηση της νέας τέχνης στην Ελλάδα.
Ο Περικλής Παγκράτης θεωρεί μεγάλη την προσφορά στην νεωτερική ποίηση του Ιάσονα Δεπούντη, του Μ. Δεσύλλα, του Γεράσιμου Χυτήρη, του Ιωάννη Σαρακηνού. Με τους ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς –τον Πρόσπερο και την ομάδα του–, είχε συνδεθεί ο Τάσος Κόρφης, πεζογράφος, δοκιμιογράφος και εκδότης περιοδικού στην Αθήνα. Άλλοι ποιητές ήταν ο Γιώργος Κάρτερ, ο Σπύρος Κατσίμης κι ο Ορέστης Αλεξάκης, οι οποίοι είχαν κοινό τους χαρακτηριστικό το έντονο κοινωνικό τους ενδιαφέρον. Και οι τρεις ήταν συνεργάτες ενός άλλου περιοδικού , του βραχύβιου (1954-1956) Το πρώτο σκαλί, το οποίο εξέδιδε μια ομάδα νέων Κερκυραίων: Λέων Λοίσιος, Λέων Αυδής, Δημήτρης Κατσίμης, Γιώργος Ρωμαίος, Γιάννης Γραμματικός, Σπύρος Μεταλληνός.
Οι περισσότεροι από τους κερκυραίους ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς κατοικούσαν μόνιμα έξω από την Κέρκυρα για λόγους επαγγελματικούς. Κι αν τις προηγούμενες γενιές τις είχαν σημαδέψει ο πόλεμος κι ο εμφύλιος, τη νέα ποιητική γενιά που αποκλήθηκε «γενιά της αμφισβήτησης», την σημάδεψε η δικτατορία –στο έργο τους εμφανίζεται η οργή, η ειρωνεία, ο σαρκασμός, η περιφρόνηση για τα καθιερωμένα. Επομένως, και η νέα ποιητική γενιά της Κέρκυρας έχει τα ίδια χαρακτηριστικά. Σε αυτήν περιλαμβάνονται οι Θεοτόκης Ζερβός, Ιωάννα Ζερβού, Τηλέμαχος Χυτήρης, Δημήτρης Κονιδάρης, Νάσος Μαρτίνος, Κώστας Σουέρεφ, Ευγένιος Αρανίτσης, Δημήτρης Καρύδης.
Θα κλείσουμε τούτο το σύντομο σημείωμα για το βιβλίο του Περικλή Παγκράτη Η επανεκκίνηση με το «βιογραφικό» του Πόρφυρα που σχεδιάστηκε από τους Δημήτρη Κονιδάρη, Περικλή Παγκράτη και Σωτήρη Τριβυζά, καθώς και τον ζωγράφο Σπύρο Αλαμάνο –για τα εικαστικά. Το πρώτο του τεύχος κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1980. Καθ’ οδόν, η συντακτική ομάδα διευρύνθηκε με τους Θεοτόκη Ζερβό, Νάσο Μαρτίνο και τον Δημήτρη Σουρβίνο. Το όνομά του το έλαβε από το ομώνυμο ποίημα του Σολωμού και φιλοδοξούσε να αποτελέσει συνέχεια στη μακρά πνευματική παράδοση της Κέρκυρας. Εκτιμούμε πως αυτό σε μεγάλο βαθμό έχει επιτευχθεί.
