Φωτεινή Φλώρου: Πόλυ Χατζημανωλάκη «199 ΣΚΑΛΟΠΑΤΙΑ, το παλίμψηστο ημερολόγιο» και «ΤΡΕΙΣ ΧΑΡΙΤΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΙΧΟ, οδοιπορική βιογραφία». Εκδόσεις Εύμαρος, 2020.

Ταξιδεύοντας με την Πόλυ. Ένα διαφορετικό συντροφικό ταξίδι.

Τα «199 σκαλοπάτια»

Είναι ένα βιβλίο, που ζωντανεύει προσωπικές εμπειρίες και δημιουργεί παραστάσεις και εμπειρίες, σαν να τις έζησες και συ μαζί με τη συγγραφέα, το βιβλίο της Πόλυς Χατζημανωλάκη, «199 σκαλοπάτια» και «Τρεις Χάριτες στον τοίχο» Η πρωτοτυπία του, ένα «διπλό» βιβλίο, ένα βιβλίο με δυο όψεις. Ένα οδοιπορικό που ταξιδεύει σε τόπους και λογοτεχνικά διαβάσματα, εμπειρίες ταξιδιού και εμπειρίες μελέτης. Η Πόλυ , έτσι τη γνώρισα. Να περιηγείται σε τόπους ιδιαίτερους, μυστηριώδεις, αλλά και σε σελίδες λογοτεχνίας, ιστορίες και θρύλους, περιπέτειες άλλων και άλλων ταξιδιωτικές εμπειρίες και αχνές από τον χρόνο ιστορίες ναυτικών και μυλωνάδων. Κάτι ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον μύθο. Τα «199 σκαλοπάτια – Μεγάλη Βρετανία Το παλίμψηστο ημερολόγιο του ταξιδιού». Αρχίζω την ανάγνωση του βιβλίου από εδώ, γιατί ήθελα να ξαναπερπατήσω στα βήματά της, ήθελα να βρεθώ νοερά στην πόλη που έζησα τα τελευταία πέντε χρόνια, σε μια υπέροχη πόλη, το Εδιμβούργο. Η ενδιαφέρουσα, καθηλωτική γραφή της Πόλυς. Και το κατάφερα. Κάθισα δίπλα της στο παγκάκι, το αφιερωμένο στη μνήμη κάποιου, δεν έχει σημασία, αν θυμόμαστε το όνομά του. Άλλωστε, όλα τα παγκάκια, για να ξαποσταίνει ο περιπατητής, στο όνομα κάποιου είναι αφιερωμένα εδώ. Άυλη και αθέατη, για να μην ταράξω τη μαγεία της εμπειρίας, το διεισδυτικό βλέμμα, την ανάγκη της να φωτογραφήσει η ψυχή και μετά να εκτυπώσει ο λόγος, η γραφή. Ξαναπήγα στο Πορτομπέλο, στους κήπους της Βασίλισσας, γνώρισα τον Θαμνοψάλτη με το «κουδουνιστό κελάηδισμα». Περπάτησα ανάμεσα στους τάφους – μνημεία του Γκρεϊφράιαρς και στάθηκα μαζί της μπροστά στην προτομή του Μπόμπι, του μικρού σκύλου με την τόσο τρυφερή ιστορία. Νοστάλγησα έναν καφέ στο Έλεφαντ, με τη σκιά της Ρόουλινγκ δίπλα στο παράθυρο, βυθισμένη στην οθόνη ενός υπολογιστή να κρατά σημειώσεις ή και να γράφει. Δεν τόλμησα να ανεβώ μαζί της «Τα σκαλοπάτια του Σκωτσέζου», φοβήθηκα τις αντοχές μου. Και όμως, αν την αντάμωνα εκεί τότε, τον Οκτώβρη του 2019, θα έπαιρνα δύναμη από τη δική της αντοχή. Συνεπαρμένη από τη γοητευτική της ιχνηλασία εισχωρώ στις πολύτιμες αποσκευές της, εστιάζω στον μικρόκοσμό της « που αποκαλύπτεται στιγμιαία και απρόσκλητα», με τον δικό της ρυθμό, τη δική της ματιά, τη δική της φωτογραφική γραφή. Γιατί η Πόλυ ξέρει άριστα να μετατρέπει τη φωτογραφία σε λόγο και τον λόγο σε φωτογραφία. Η περιήγηση στο Εδιμβούργο τελειώνει. Στιγμές και στιγμιότυπα σε μια πόλη που έχει τόσα πολλά καλέσματα, οπτικά, νοητικά συναισθηματικά. Μια πόλη που ανακαλεί πρόσωπα και αναγνωστικές εμπειρίες, ιστορίες, μυστήρια, Ρόμπερτ Μπερνς, Μαρία Στιούαρτ, αλλά και Παπαδιαμάντης και άλλοι συντροφιά στην οδοιπορία της Πόλυς. « Ονειρευόμουν να φτάσω εδώ, στο τέλος του ταξιδιού. Αλλά το τέλος δεν είναι παρά η αρχή» ( Θόδωρος Αγγελόπουλος). Πίστευα ότι με το βλέμμα της θα έκλεινε ο κύκλος των παραστάσεων, εντυπώσεων, εμπειριών, που τόσο απλόχερα η πόλη μού πρόσφερε. Ταύτιση η αρμόζουσα λέξη. Όμως μνήμες και εικόνες, σαν χειρόγραφα, που διαφυλάσσουν ίχνη μιας προγενέστερης γραφής, κινητοποιούνται, ξαναγράφονται. Παλίμψηστο. Κατηφορίζουμε. Γοητευτικό ταξίδι. Νιουκάσλ, Γιόρκ, Λήντς, Σέφηλντ. Τόποι, προσωπικές μνήμες και βιώματα, συγγραφείς και κείμενα, ιστορίες, θρύλοι, ένα γαϊτανάκι. Και η σκέψη να πορεύεται, να κάνει κύκλους και να επανέρχεται. Περίεργη γραφή. Ένα παλίμψηστο ημερολόγιο ταξιδιού, όπου ερέθισμα και συνειρμός το «νήμα της γραφής». Και πάλι ονόματα που περνούν φωτογραφικά ή και επιμένουν, Σαντιάγκο Ντε Κομποστέλα, Πάτρικ Λη Φέρμορ, Μπίλι Κόλλινς, Μπραμ Στόκερ, Λιουίς Κάρολ, Γουώλ Γουίτμαν… Διαβάσματα και συναντήσεις, που η περιήγηση απελευθερώνει. Και ένα βιβλίο στο χέρι από το βιβλιοπωλείο ή το δευτεροχεράδικο στο Εδιμβούργο. Και άλλα που περιμένει με μια εταιρεία κούριερ «γιατί δεν άντεχα να μην τα έχω». Και η μουσική από το BBC κλάσικ του Πάτρικ Χάντλεϊ “ a true tale of soil and soul” και το χορωδιακό μεσαιωνικό τραγούδι για την Παναγία “I syng of a moyden”. Και ασπρόμαυρες φωτογραφίες, τόπων και τοπίων, αποτυπώσεις χώρων και συναισθημάτων, στο γκριζωπό χρώμα της Σκωτίας και νοτιότερα το ίδιο χρώμα που τυλίγει με την αχλή του τον τόπο και τον κάνει πιο γοητευτικό, πιο σκοτεινό, πιο όμορφο, μυστήριο…

Οι «Τρεις Χάριτες στον τοίχο»

Περίπατος στη γειτονιά. Μια άλλη γνωριμία του αστικού τοπίου. Η άλλη όψη του βιβλίου της Πόλυς Χατζημανωλάκη « Οι τρεις Χάριτες στον τοίχο, οδοιπορική βιογραφία». Γράφει για τον τίτλο η Πόλυ: «Οι τρεις Χάριτες είναι ένα γκράφιτι με τρεις γυναικείες μορφές, έξω από το ερειπωμένο σπίτι στην οδό Ροδοδάφνης. Τρεις μορφές, τρεις καλόγνωμες νεράιδες. Εικόνα- σύμβολο. Τρέμω στην ιδέα ότι θα γκρεμιστεί και δεν θα το βλέπω. Ο τοίχος τους είναι μια πύλη για τη μαγεία, ένα χέρι που σού απλώνει ο τόπος, ένα σημάδι για να αναγνωρίζεις τη ζωή των άλλων» Και για την επιλογή της οδοιπορίας γράφει: « Μια αμφίθυμη εσωστρέφεια με ωθούσε να προσηλωθώ στις διαδρομές σταθερής τροχιάς στην περιοχή, να περπατήσω και να σκέφτομαι, να σχετιστώ με αυτό που φαινόταν, με αυτό που έβλεπα στις άκρες των δρόμων, σε μια Αθήνα περίπου έρημη, σε μια περιοχή περίπου «ξένη».» Ένας περίπατος, λοιπόν, στη γειτονιά, μια περιήγηση σ’ έναν χώρο, μια φωτογράφιση του τοπίου που συνθέτει τον οικείο τόπο, ένα άγγιγμα ανθρώπων, που μέχρι τώρα δεν είχαν καταγραφεί – ίσως απαρατήρητοι περνούσαν – και που τώρα τους αναζητεί στους περιπάτους της και με διαφορετική ματιά τους βλέπει. « Μέρα με τη μέρα… μεταμορφωνόμουν και μαζί μου μεταμορφώθηκε και η περιοχή. Έγινε ένας τόπος που αγάπησα» Θυμίζει flaneur η Πόλυ, είναι μία flaneuse, με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που παρατηρεί, κατανοεί το αστικό τοπίο και το απεικονίζει μέσα από το πεδίο της τέχνης της, τη γραφή και τη φωτογραφία, με τις δικές της κοινωνικές και αισθητικές παρατηρήσεις. Στέκεται εκεί, που άλλοι προσπερνούν βιαστικά και αδιάφορα. Αφήνεται στους συνειρμούς που ενεργοποιεί μια εικόνα, μια ανάμνηση, η Τέχνη. Από τον φαινομενικό της περίπατο αναδύεται η μορφή ενός διεισδυτικού παρατηρητή, ενός ανήσυχου διαβάτη, η εγρήγορση ενός βλέμματος που συλλέγει και αποθέτει παραστάσεις στην ήδη αποθησαυρισμένη γνώση. . Έτσι η περιπλάνησή της γίνεται «εργαλείο ανάγνωσης και αναγνώρισης» της γειτονιάς, αλλά και της ευρύτερης περιοχής, με μια διάθεση να παρασυρθεί από τις εικόνες και τα πρόσωπα, που συναντά, να εισχωρήσει στον ιστό του χώρου και να συνδέσει αυτό που τώρα βλέπει με αυτό που «είδε» σε άλλες περιπλανήσεις της στους δρόμους της Τέχνης. Και μαζί με τις εντυπώσεις, τις καταγραφές, τους συνειρμούς, τις παραπομπές και οι θαυμάσιες συνομιλίες – γράμματα στον Βενσέν Βαν Γ κογκ, για ένα παγκάκι, για το άρρωστο πεύκο της αυλής, που καλύπτει το κενό μιας φωτογράφισης, για τον κήπο τον περίκλειστο. Γράμματα που εντάσσονται εξαιρετικά στο οδοιπορικό, στην οδοιπορική βιογραφία. Και αναφορές σε πρόσωπα, συγγραφείς και αποσπάσματα, κομμάτια που στη μνήμη έρχονται από μια εικόνα μια σκέψη, ο Προυστ, ο Παπαδιαμάντης, το σκηνικό ταινίας του Ταρκόφσκι, ο Πωλ Ώστερ… Το βλέμμα της Πόλυς Χατζημανωλάκη υποκειμενικό « που ζητά η επαφή μ’ έναν τόπο. Η επαφή αυτή συντελείται πάνω σε μια γραμμή ώσμωσης, όπου οι προσωπικές αποσκευές καλούνται να υποχωρήσουν ανασυντασσόμενες για να απελευθερώσουν τον χώρο» ή να βαδίσουν παράλληλα με αυτόν, με το περιεχόμενο που η ψυχή κουβαλά ως μνήμη, εμπειρία, θησαυρό μελετών και αναγνωσμάτων, άγγιγμα και σχέση δυνατή, βαθιά συνείδηση της Τέχνης και της γραφής.