Λογοτεχνικές πρώτες βοήθειες
Ο άνεργος φιλόλογος της ιταλικής γλώσσας Βίντσε Κόρσο είναι ο κεντρικός ήρωας στα δύο τελευταία μυθιστορήματα του Φάμπιο Στάσι, ‘’ Η χαμένη αναγνώστρια’’ και ‘’Κάθε σύμπτωση έχει ψυχή.’’ Ο Βίντσε, λάτρης της λογοτεχνίας και αδηφάγος αναγνώστης από την παιδική του ηλικία, επινοεί το επάγγελμα του βιβλιοθεραπευτή. Προκειμένου να το ασκήσει νοικιάζει μια γκαρσονιέρα στη συνοικία Μερουλάνα της Ρώμης ως κατοικία – επαγγελματική στέγη και ξεκινά να δέχεται ‘’ασθενείς.’’ Τον επισκέπτονται αποκλειστικά γυναίκες κάθε ηλικίας με διάφορα προβλήματα – ψυχολογικά, σωματικά, συναισθηματικά, αυτός τις ακούει προσεκτικά και συνταγογραφεί τα λογοτεχνικά βιβλία που θα τις βοηθήσουν. Ωστόσο, πέρα από τα συνήθη περιστατικά, ο Βίντσε και στα δύο βιβλία βρίσκεται αντιμέτωπος με κάποια υπόθεση μυστηρίου που είτε προθυμοποιείται ο ίδιος, είτε του αναθέτουν να εξιχνιάσει. Στο πλαίσιο των ερευνών του περιδιαβαίνει διάφορες συνοικίες, αλλά και περιοχές του κέντρου της αιώνιας πόλης και μας μεταφέρει την μάλλον αποκαρδιωτική σύγχρονη εικόνα που παρουσιάζει στα χρόνια της οικονομικής κρίσης και του οξυμμένου μεταναστευτικού προβλήματος. Πληθώρα σκουπιδιών, παραμέληση υποδομών και γενικά υποβάθμιση του δημόσιου χώρου, εγκληματικότητα, καταλήψεις κτιρίων, εκδηλώσεις διαμαρτυρίας μεταναστών για τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης τους, βίαιη καταστολή από την αστυνομία, καλλιέργεια κλίματος μισαλλοδοξίας και φόβου από ρατσιστικές οργανώσεις. Μόνο τα περίφημα ιστορικά μνημεία διασώζουν κάτι από το χαμένο γόητρο της πόλης.
Ο ίδιος, ο μοναχικός κι ευαίσθητος Βίντσε, έχει να διαχειριστεί και προσωπικά του θέματα, πέρα από το βιοπορισμό, καθώς είναι καρπός μιας τυχαίας συνεύρεσης της μητέρας του, υπαλλήλου ξενοδοχείου, με έναν πελάτη που δεν ξαναείδε στη ζωή της. Η μόνη κληρονομιά από τον πατέρα του είναι τρία βιβλία που εκείνος άφησε στο δωμάτιό του μετά την αναχώρησή του. Αναζητώντας δίοδο επικοινωνίας με τον άγνωστο πατέρα, ταχυδρομεί καθημερινά καρτ ποστάλ στη διεύθυνση του ξενοδοχείου που έγινε η σύλληψή του και αποδέκτη τον πατέρα του, συντηρώντας την ελπίδα εντοπισμού του. Επιπλέον, έχει χωρίσει με την Σερένα, μια γυναίκα που εξακολουθεί να αγαπά, με αποτέλεσμα οι αναμνήσεις από τη μορφή της και την κοινή τους ζωή να επανέρχονται συχνά και να τον θλίβουν. Εξ ου και οι προμετωπίδες των κεφαλαίων και στα δύο βιβλία, στίχοι γαλλικών τραγουδιών που μιλούν για τη νοσταλγία και το τραύμα του αποχωρισμού.
Με το τραύμα αυτό συνδέεται και η βασικότερη περίπτωση που αντιμετωπίζει ο Βίντσε ως βιβλιοθεραπευτής στο ‘’Κάθε σύμπτωση έχει ψυχή’’. Πρόκειται για μια υπόθεση – αίνιγμα που του αναθέτει η πελάτισσά του Τζοβάνα Μπαλντίνι και συνδέεται με τον σινολόγο, φανατικό γλωσσομαθή, αναγνώστη, συλλέκτη, κάτοχο μιας τεράστιας βιβλιοθήκης με σπάνια πρωτότυπα έργα επιστήμης και λογοτεχνίας, αδελφό της που έχει χτυπηθεί από άνοια. Ο Βίντσε με τη βοήθεια του Λατινοαμερικανού θυρωρού της πολυκατοικίας του, Γκάμπριελ, φορέα διαφορετικής κουλτούρας, και του σοφού, ιδιόρρυθμου παλαιοβιβλιοπώλη της γειτονιάς, Εμιλιάνο – πολύτιμοι συντελεστές και οι δύο στον εντοπισμό της Χαμένης αναγνώστριας – αλλά και τη συμβολή της δασκάλας κινεζικών Φενγκ, αποκωδικοποιεί τον περίπλοκο γρίφο ανακαλύπτοντας στον πυρήνα του μια τρυφερή, ερωτική ιστορία ζωής. Στην πορεία της έρευνάς του αναπόφευκτα διασταυρώνεται με θέματα που αφορούν τις λειτουργίες μνήμη – ανάμνηση – λήθη, αλλά και τις θεωρίες για τη γλώσσα και την επικοινωνία με πολλές αναφορές στον Πύργο της Βαβέλ και τις σχετικές συνυποδηλώσεις.
Και το δεύτερο αυτό βιβλίο του Στάσι με θέμα τη βιβλιοθεραπεία βρίθει μουσικών επενδύσεων και παραπομπών σε τίτλους έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αναλύσεων λογοτεχνικών ηρώων, όπως του Σάμσα στην περίφημη Μεταμόρφωση του Κάφκα, ή παραθεμάτων από έργα των Μπόρχες, Μαν, Θέρκας, Κάρβερ και πολλών άλλων λογοτεχνών. Κοινώς, πρόκειται για δύο μυθιστορήματα με αποδέκτες κυρίως λάτρεις και γνώστες της λογοτεχνίας, που στο τέλος περιλαμβάνουν και Συμβουλές ανάγνωσης, τίτλους δηλαδή που προτείνει ο Βίντσε ως ιάματα για προβλήματα μνήμης, όρασης, φλυαρίας, ρατσισμού, εμμονών, αυτολύπησης κ.λ.π.
Σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Καθημερινή ο συγγραφέας διατυπώνει σχετικά με τη βιβλιοθεραπεία την άποψη ότι είναι η άνευ όρων πίστη στην παρηγορητική δύναμη του λόγου. Επισημαίνει πως η ανάγνωση είναι η πιο ανθρώπινη πράξη που υπάρχει και πως ένα βιβλίο μπορεί να σου σώσει τη ζωή ή να σου την αλλάξει. ‘’Διαβάζω σημαίνει ανακαλύπτω πώς είμαστε πλασμένοι, τι νιώθουμε, ποια είναι η πραγματική μας φωνή.’’ Στην εύλογη ερώτηση γιατί επισκέπτονται τον βιβλιοθεραπευτή Βίντσε αποκλειστικά γυναίκες, απαντά: ‘’ ΄Εχω την αίσθηση ότι σε τούτο τον κόσμο έχουν μείνει μόνο οι γυναίκες να πιστεύουν στην ποίηση και τη λογοτεχνία, κάτι που για μένα ισοδυναμεί με το να πιστεύεις στην ουτοπία. Οι γυναίκες διαβάζουν ακόμη και εμπιστεύονται τα βιβλία, είναι η μόνη ελπίδα που μένει στην ανθρωπότητα. ’’
Τόσο ‘’ Η χαμένη αναγνώστρια ‘’, όσο και το ‘’ Κάθε σύμπτωση έχει ψυχή ‘’είναι δύο ενδιαφέροντα, πρωτότυπα αναγνώσματα που εστιάζουν στη ρεαλιστική απεικόνιση των προβλημάτων στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, κοινά στις χώρες του ευρωπαϊκού νότου, αλλά όχι μόνο, και στην αναζήτηση διεξόδων και μέσων για τη διαχείριση πολλαπλών διαταραχών που καταπονούν τον άνθρωπο του 21ου αιώνα. Η τέχνη, και δη η λογοτεχνία, προτείνεται ως πυξίδα πλεύσης και προστατευτική αγκαλιά στο συγκεχυμένο μας κόσμο. Το υποτυπώδες νουάρ στοιχείο που εμπλουτίζει την πλοκή των μυθιστορημάτων, εντονότερο στη ‘’Χαμένη αναγνώστρια’’, εξασφαλίζει σασπένς και κρατά σε εγρήγορση ήρωα και αναγνώστες.
Μερικά αποσπάσματα:
‘’ Από πολύ καιρό ζω σ΄ένα σύμπαν κατοικημένο από φαντάσματα. Η μνήμη μου πυρπολείται από περιεχόμενα, προμετωπίδες, οπισθόφυλλα. ‘Εχει χάσει τη μορφή και το πλαίσιο της απτής εμπειρίας. Κάθε βιβλίο που διαβάζω είναι ένα μέτρο γης που κλέβω από την πραγματικότητα. Κι όμως εξακολουθώ να αγαπώ τη λογοτεχνία με μια αλόγιστη αγάπη, να δέχομαι τους ασθενείς μου, να τους δίνω ως ελάχιστη βοήθεια ένα πρόσκαιρο καταφύγιο στα βάσανά τους…’’ Σελ.28
‘’ Από την εφηβεία μου ακόμη έχω το συνήθειο να γράφω σε διάφορα σημειωματάρια από τον τρόμο μου μην τυχόν ξεχάσω τα βιβλία που διαβάζω. Τα φυλάω όλα στο ίδιο ράφι της βιβλιοθήκης. Ορισμένα είναι ακόμα ενεργά, κατά μία έννοια. Άλλα είναι κλειστά ή ξεχασμένα, γεμάτα αποσπάσματα και σημειώσεις. Αυτά που ενημερώνω τακτικά είναι: – Το τετράδιο με τις τελευταίες λέξεις, – Ο κατάλογος των αθώων, – Απογραφικός κατάλογος τυφλών, – Η ατζέντα με τους ψεύτες ‘’. Σελ.58
‘’ Θα έχετε παρατηρήσει πως όταν ξαναδιαβάζουμε μετά από χρόνια τα ίδια μυθιστορήματα ή διηγήματα μάς φαίνονται διαφορετικά. Είναι φυσικό, γιατί έχει αλλάξει η ψυχική μας συγχρονικότητα, ενίοτε μάλιστα ριζικά. Κι όμως είχα συχνά την εντύπωση ότι μαζί μ΄εμένα είχαν αλλάξει και οι ήρωες της ιστορίας που διάβαζα, ακόμα και α σημάδια στο χαρτί ή τουλάχιστον η έννοιά τους. Είναι λες και όλο αυτό τον καιρό που ένα βιβλίο μένει κλειστό, η ζωή συνεχίζεται και μέσα του και το κάνει ακόμα πιο γρήγορα μόλις το ξανανοίγουμε… Για καιρό σκεφτόμουν πως , λόγω αυτής της μυστηριώδους σχέσης που δένει κάθε βιβλίο με κάθε αναγνώστη, οι ήρωες γερνάνε μαζί μας και, ανάλογα με την ηλικία μας, αντιδρούν διαφορετικά στις περιπέτειες που αναγκάζονται να ξαναβιώσουν ‘’. Σελ.82
‘’Δεν είχα κανέναν να με περιμένει, ήταν ακόμη νωρίς και, ασυναίσθητα, μπήκα κι εγώ σ΄εκείνη την πορεία διαμαρτυρίας κατά μήκος της οδού Πρίντσιπε Αμεντέο. Κατά βάθος ήμουν κι εγώ ένας απ΄αυτούς που ζητούσαν άσυλο. Ένας ξένος σε μια πόλη στην οποία ποτέ δεν ανήκα ολοκληρωτικά ’’. Σελ.241
‘’ Σκέφτηκα πως μπορούμε να φυλαγόμαστε από τα πάντα, μα όχι από τον ίδιο μας τον εαυτό ‘’. Σελ.252
