Η παρούσα έκδοση προσφέρει στο αναγνωστικό κοινό τη γνωριμία με  ένα έργο υψηλών προδιαγραφών, αφενός γιατί  παρουσιάζει ένα εμβληματικό κείμενο και τον δημιουργό του, ενταγμένα στο ευρύτερο πνευματικό κλίμα της εποχής κατά την οποία συντέθηκε, και αφετέρου λόγω της επιστημονικής τεκμηρίωσης, που δεν είναι μια στείρα αυστηρή καταγραφή αποδεικτικών στοιχείων, αλλά μια δυναμική συμβολή έγκυρων πληροφοριών στην υπηρεσία της κατανόησης του έργου με πρόκληση συγχρόνως αισθητικής απόλαυσης και συναισθηματικής συμμετοχής.

   Στο Προλογικό Σχόλιο εκτίθενται απόψεις που διαμορφώθηκαν από την αγγλοσαξωνική προσέγγιση  σχετικά με  το πώς το γερμανικό πνεύμα επηρεάστηκε από το αρχαιοελληνικό. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η άποψη του συγγραφέα, που αναδεικνύει μια διαφορετική διαδικασία πρόσληψης των χαρακτηριστικών του αρχαιοελληνικού πνεύματος από τους Γερμανούς διανοητές, μεταξύ των οποίων ξεχωριστή θέση κατέχει ο Φ. Χαίλντερλιν.

 Ακολουθεί το κεφάλαιο Προϊστορία και σύγχρονο milieu, στο οποίο παρατίθεται με ακρίβεια αλλά και ελκυστικότητα  η διανοητική τροφοδοσία του Φ. Χαίλντερλιν σε μια εποχή  -τέλη του 18ου αιώνα-  άνθησης της ποίησης, της φιλοσοφίας και των τεχνών, εντός μιας συναστρίας εξαίρετων δημιουργών από τον Χέγκελ και τον Μπετόβεν μέχρι τον Σίλλερ, τον Φίχτε, τον Σέλλινγκ και τον Καντ. Η γερμανική πνευματικότητα δεν εμπνεύστηκε απλώς από την Αναγέννηση, αλλά εξέφρασε καθαρά την προτίμησή της στο ελληνικό πνεύμα, κυρίως από το δεύτερο ήμισυ του 18^ου αιώνα και μετά. Το κεφάλαιο αυτό αποτελεί μια συνοπτική αλλά ουσιαστική καταγραφή της προσφοράς των Γερμανών διανοητών στην αναβίωση των κλασικών σπουδών  μέσω της κριτικής μεθόδου και της ορθολογικής ερμηνείας των κλασικών κειμένων. Ο Β.Π. Βερτουδάκης στο κεφάλαιο αυτό αποδεικνύει με ενδιαφέρουσα συλλογιστική γιατί ο 18^ος αιώνας θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί για τους Γερμανούς «ως η εποχή της ουμανιστικής επανάστασης». Η «πυρέσσουσα και χαρισματική προσωπικότητα» του Βίνκελμαν, του ιδρυτή της νεότερης αρχαιολογίας και ιστορίας της τέχνης, κατέχει σημαντικό μέρος του κεφαλαίου, γιατί σημαντική υπήρξε η συνεισφορά του στην αποκάλυψη της αξίας του κάλλους και στην ανάδειξη της σχέσης κάλλους και ελευθερίας, φωτός-λόγου-αρμονίας.  Γνωρίζουμε την καθοριστική επίδραση που άσκησε ο Βίνκελμαν σε επιφανείς προσωπικότητες (Γκαίτε, Βόλφ, Χούμπολτ κ.ά.) και

κατανοούμε πλήρως γιατί το ελληνικό πνεύμα αποτέλεσε για τους Γερμανούς εμμονική ιδέα έμπνευσης.

   Το κεφάλαιο με τίτλο  Χαίλντερλιν μας αποκαλύπτει τον άνθρωπο και στοχαστή μέσα από οξυδερκείς και τεκμηριωμένους χαρακτηρισμούς και παράλληλα μας οδηγεί να παρακολουθήσουμε   την πνευματική του διαδρομή, η οποία οικοδόμησε σταδιακά την πνευματική οντότητα του ανθρώπου. Η περιρρέουσα πνευματική ατμόσφαιρα της εποχής του Φ. Χαίλντερλιν, που έφερε τη σφραγίδα του Βίνκελμαν, τον ενθάρρυνε να κατακτήσει στέρεη ελληνομάθεια, να μελετήσει τα κλασικά κείμενα και να συμπορευτεί πνευματικά με πρόσωπα που διαπνέονταν από ανάλογο πνεύμα, όπως ο Νόυφερ και ο Χάινσε.

     Αφού ο Β.Π. Βερτουδάκης μάς γνώρισε τον Χαίλντερλιν, μας εισάγει στο επόμενο κεφάλαιο με τον  τίτλο Υπερίων  στο πνεύμα  του ομότιτλου λυρικού και φιλοσοφικού πεζογραφήματος του Γερμανού διανοητή. Εκτίθεται το ιδεολογικό υπόβαθρο της συγγραφής του έργου, εξηγείται η επιλογή του τίτλου, καταγράφονται οι πιθανές επιδράσεις, παρουσιάζονται οι φάσεις της συγγραφής, η μορφή του έργου  -επιστολικό μυθιστόρημα- και κυρίως αποκαλύπτονται τα ιδεώδη που υπηρετεί με συνέπεια το έργο. Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, με τα ενδιαφέροντα συμβολικά ονόματα, ενσαρκώνουν ελληνικά χαρακτηριστικά στον τρόπο που βιώνουν τη φιλία, τον έρωτα, την αρμονική σχέση με τη φύση. Ο Χαίλντερλιν ταξιδεύει τον αναγνώστη του Υπερίονα στην Ελλάδα, αν και ο ίδιος δεν την επισκέφτηκε σώματι ποτέ, σε τόπους πλήρεις μύθου και ιστορίας, από τη Δήλο του Απόλλωνα και τα γύρω Κυκλαδονήσια  μέχρι τη Σαλαμίνα του Αίαντα, την Πελοπόννησο και τον Ελλήσποντο.

    Ο Υπερίων θα γνωρίσει τη Διοτίμα του και μαζί, στη μέση του μυθιστορήματος, θα επισκεφθούν τα ερείπια των Αθηνών. Θα γεμίσει τα μάτια τους η θέα του Υμηττού, της Πεντέλης, του Λυκαβηττού, θα περπατήσουν στον ερειπιώνα της αρχαίας λαμπρής πόλης, θα τους εκπλήξει ο Παρθενώνας, το «Καμάρι του κόσμου» (Stolz der Welt!), το Θησείο, το θέατρο του Διονύσου, το Ολυμπείο. Αυτή η Αθήνα όμως δεν θα γίνει η πόλη της νοσταλγίας ενός σημαντικού αλλά ερειπωμένου κόσμου, θα γίνει η «ιστορική δυνατότητα», όπως επισημαίνει ο Β.Π. Βερτουδάκης, «το γόνιμο σπέρμα μιας νέας πολιτισμικής ευφορίας». Στο δεύτερο μέρος του μυθιστορήματος κυριαρχεί η απαισιοδοξία. Ο συγγραφέας του παρόντος βιβλίου εξηγεί μεθοδικά την προέλευση αυτού του κλίματος με βάση ιστορικά δεδομένα της εποχής και προσωπικά βιώματα του δημιουργού. Στη συνέχεια, σε άλλη υποενότητα, προσδιορίζονται οι πηγές από τις οποίες άντλησε ο Χαίλντερλιν υλικό, μέσα από εξαντλητική έρευνα του συγγραφέα και εντρύφηση σε πλήθος ιστορικών και γραμματειακών πηγών. Το κεφάλαιο το αφιερωμένο στον Υπερίονα ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του αξιακού κώδικα που διαπνέει το έργο: το αίτημα για ενότητα του ανθρώπου με τη φύση, η αξίωση του κάλλους, η ουσιώδης σχέση κάλλους-αλήθειας. Και όλα αυτά υποστασιοποιούνται  στον τόπο της ισορροπίας και της ελευθερίας που για τον Χαίλντερλιν είναι η Ελλάδα.

    Στον Επίλογο του βιβλίου γίνεται αναφορά και σε άλλα έργα του ποιητή ( π.χ. Αρχιπέλαγος, Πάτμος, Ο θάνατος του Εμπεδοκλή) που τα συνδέει οργανικά η ελληνική θεματολογία ή ακόμη και τα αρχαιοελληνικά μέτρα. Ο Β.Π.Β. αποδίδει με πληρότητα εκπληκτική το πνευματικό ήθος και την ποιητική διάνοια του Χαίλντερλιν, «ήταν ο πιο Έλληνας των Γερμανών αλλά και κατ’ εξοχήν Γερμανός –και τοῦτο φαίνεται καθαρά στη γλώσσα του, την οποία τανύει στα ακρότατα όρια και τη βιάζει ώστε να γεννήσει τη μέγιστη συγκίνηση» (σ. 123).

     Ακολουθεί το Υστερόγραφο όπου καταγράφεται το αποτύπωμα της πνευματικής δημιουργίας του Χαίλντερλιν, από τον Κύκλο του Στέφαν Γκεόργκε μέχρι τους Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Βάλτερ Μπένγιαμιν, Μάρτιν Χάιντεγκερ. Πλήρες και ιδιαίτερα κατατοπιστικό είναι το Χρονολόγιο για να γνωρίσουμε καλύτερα τον άνθρωπο Χαίλντερλιν και να οικειωθούμε την πολύπλευρη οντότητα του ανήσυχου αυτού διανοητή. Το εύρος και η ποιότητα της Βιβλιογραφίας  είναι ένα επιπλέον στοιχείο που αναιρεί πειστικά την απόφανση του συγγραφέα ότι το βιβλίο δεν αποτελεί εξαντλητική μελέτη. Το βιβλίο κλείνει με το Ευρετήριο Ονομάτων.

   Συμπερασματικά, η μελέτη αυτή δεν παρουσιάζει απλώς τον μεγαλοφυή ποιητή με τις φιλοσοφικές  αναζητήσεις  Χαίλντερλιν ούτε μας γνωρίζει μόνο το ελληνοκεντρικό μυθιστόρημα, τον Υπερίονα, αλλά συγχρόνως ανατέμνει μεθοδικά και εύληπτα την περίοδο, κατά την οποία ανακαλύπτεται από τη γερμανική διανόηση η ιδέα της Ελλάδας και το ελληνικό πνεύμα. Οι στοχαστές  και δημιουργοί εντρυφούν σε αυτό αρδεύοντας διδάγματα για την εθνική, πολιτική συγκρότηση της χώρας τους, για την ενίσχυση της αυτοσυνειδησίας τους και την εκπληκτική ανάπτυξη των γραμμάτων, των τεχνών, της μουσικής. Ως αναγνώστες ευχαριστούμε τον συγγραφέα Βασίλειο Π. Βερτουδάκη για την προσφορά του και τις εκδόσεις Περισπωμένη  με τον εκδότη Σωτήρη Φασούλα που για μια ακόμη φορά τόλμησαν να επενδύσουν στην ποιότητα.

                                                                                     Η Χρύσα Ευστ. Αλεξοπούλου είναι δρ. Κλασικής Φιλολογίας-ποιήτρια