Για τη ζωή και το έργο του Αντρέι Ρουμπλιόφ, του μεγάλου Ρώσου αγιογράφου, ο οποίος αποτελεί σύμβολο για την ορθόδοξη ρωσική τέχνη, δεν ξέρουμε παρά ελάχιστα πράγματα. Δεν γνωρίζουμε πού και πότε γεννήθηκε. Πιθανολογείται γύρω στο 1360. Το όνομά του Αντρέι του δόθηκε όταν εκάρη μοναχός στη Μονή της Αγίας Τριάδος κι επομένως το κατά κόσμο όνομά του παραμένει άγνωστο. Την πρώτη επίσημη αναφορά του ονόματός του τη βρίσκουμε σε ένα έγγραφο του 1405 στο οποίο αναφέρεται ότι την εικονογράφηση του Καθεδρικού Ναού της Μόσχας στο Κρεμλίνο ανέλαβε ο Θεοφάνης ο Έλληνας μαζί με τον μαΐστορα Πρόχορο και τον μοναχό Αντρέι Ρουμπλιόφ. Μαρτυρείται επίσης ότι το 1408 ανέλαβε, μαζί με τον συνεργάτη του Δανιήλ, την εικονογράφηση του Ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην πόλη Βλαντίμιρ κι ακόμη στα 1425-1427 την αγιογράφηση του Καθολικού της Μονής  της Αγίας Τριάδος ή αλλιώς του Αγίου Σεργίου. Πέθανε γύρω στα 1430, ενόσω εικονογραφούσε τη Μονή Ανδρόνικοφ χτυπημένος από πανούκλα. Οι σύγχρονοί του τον χαρακτήριζαν ως ένα ευγενή, ήσυχο, εσωστρεφή, φωτεινό άνθρωπο που ό,τι δημιουργούσε ήταν αποτέλεσμα της βαθιάς του σκέψης. Η Ρωσική Εκκλησία τον ανακήρυξε όψιμα Άγιο στα 1988 για το έργο του, για την ταπεινή και ευσεβή ζωή του.

Από το έργο όμως του μεγάλου Ρώσου Αγιογράφου έχουν διασωθεί λίγες μόνο εικόνες (τοιχογραφίες και φορητές), ικανές όμως για να τον αναδείξουν ως ένα από τους μεγαλύτερους αγιογράφους στον κόσμο. Το πιο διακεκριμένο έργο του είναι η τοιχογραφία της Αγίας Τριάδος, γνωστή και ως «Φιλοξενία του Αβραάμ». Διακρίνεται για τη σύνθεση, τον ρυθμό, τον φωτισμό, την αρμονία την καθαρότητα και την απλότητα. Αποτελεί το αριστούργημα της ρωσικής εικονογραφικής τέχνης.

Η αποτίμηση των έργων του άγνωστου μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα Ρουμπλιόφ, αν και ευρέως γνωστού και σεβαστού στην εποχή του αγιογράφου, παρουσιάζει δυσκολίες, καθώς αυτά έχουν επιζωγραφιστεί από μεταγενέστερους, αλλοιώνοντας ως έναν βαθμό την εικόνα τους. Αυτό που θεωρείται βέβαιο είναι ότι ο Αντρέι Ρουμπλιόφ επηρεάστηκε από τον διάσημο δάσκαλό του, Θεοφάνη τον Έλληνα.

Όταν ο Θεοφάνης αφήνοντας πίσω του την Κωνσταντινούπολη, ήρθε στη Ρωσία, που τότε είχε πρωτεύουσα το Κίεβο, ήταν μια ταραγμένη εποχή, εποχή του «Ταταρικού Ζυγού», κατά την οποία οι Τάταροι κατακτητές λεηλατούσαν και έκαιγαν έργα τέχνης, παλάτια, μοναστήρια, εκκλησίες, τοιχογραφίες, φορητές εικόνες κτλ. Η τέχνη αλλά και ο πολιτισμός είχαν εκπέσει. Σ’ αυτή την εποχή λοιπόν, την οποία απεικονίζει ο Ταρκόφσκυ στην ταινία του «Αντρέι Ρουμπλιόφ», ήρθε ο μοναχός αγιογράφος Θεοφάνης, αγνοώντας όλους τους πιθανούς κινδύνους των επιδρομών, για να μείνει 30 ολόκληρα χρόνια στη Ρωσία αγιογραφώντας και εκπαιδεύοντας νέους ζωγράφους, μεταξύ των οποίων και τον Αντρέι Ρουμπλιόφ. Η συμβολή του στην προώθηση της βυζαντινής τέχνης στη Ρωσία θεωρείται ότι υπήρξε σημαντική, ώστε σήμερα η ρωσική εικονογραφία να θεωρείται ως η σπουδαιότερη εικαστική έκφραση της Ορθοδοξίας μαζί με τη βυζαντινή.

Οι επιδράσεις του Θεοφάνη πάνω στον Ρουμπλιόφ είναι αυτονόητες, καθώς όλες οι μαρτυρίες τον συνδέουν με τον δάσκαλό του. Ωστόσο, ο Ρουμπλιόφ πήγε πιο πέρα από αυτόν, γιατί, σε αντίθεση με τον έντονο εξπρεσιονισμό του Θεοφάνη, ο Ρουμπλιόφ δίνει κλασικές αναλογίες στις μορφές (δες την εικόνα της Ανάληψης), χρησιμοποιεί λεπτές φωτοσκιάσεις με τις οποίες δίνει πλαστικότητα στα πρόσωπα και τα  φωτίζει χαρίζοντάς τους πνευματικότητα με πλούσιους θεολογικούς συμβολισμούς. Είναι πολύ εμφανή αυτά τα χαρακτηριστικά στο έργο των δύο αγιογράφων. Για παράδειγμα, θα πρότεινα να δει κανείς την εικόνα του Χριστού ή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ ή καλύτερα να συγκρίνει την Αγία Τριάδα του ενός και του άλλου. Ορισμένοι κριτικοί της βυζαντινής τέχνης θεωρούν τον Ρουμπλιόφ περισσότερο βυζαντινό από τον δάσκαλό του. Θα έλεγα μάλιστα ότι το έργο του έρχεται πιο κοντά στον (Θεσσαλονικέα) σύγχρονό του σπουδαίο βυζαντινό ζωγράφο κυρ Μανουήλ Πανσέληνο (αρχηγό της Μακεδονικής Σχολής), χωρίς βέβαια να γνωρίζει το έργο του. Αυτές οι συμπτώσεις βέβαια δεν μπορούν να χαρακτηριστούν τυχαίες αν υποθέσουμε ότι στα ίδια αυτά παλαιολόγεια χρόνια ο εικαστικός μυστικισμός αναζητώντας νέους δρόμους έκφρασης του θείου, κατέληγε σε κοινούς τρόπους. Έτσι, το έργο του Ρουμπλιόφ δεν συνδέθηκε μόνο με την άνθιση της ρωσικής τέχνης, αλλά και με την αναγέννηση της βυζαντινής τέχνης στα χρόνια των Παλαιολόγων.

Και επειδή βρισκόμαστε στην περίοδο των Χριστουγέννων, θα άξιζε νομίζω να δούμε λίγο την εικόνα της «Γέννησης του Χριστού» του Αντρέι Ρουμπλιόφ στον καθεδρικό ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη Μόσχα. Πρόκειται για ένα πρώιμο έργο του (γύρω στα 1405). Είναι φορητή εικόνα και αποτελεί από την πλευρά της σύνθεσης το σπουδαιότερο έργο του. Υπάρχουν από τη μια όλα τα βυζαντινά σταθερά στοιχεία της «Γέννησης του Χριστού»: ο Χριστός σπαργανωμένος, η Παναγία ξαπλωμένη, το βραχώδες σπήλαιο, η φάτνη, το άστρο, το βόδι και το άλογο, οι ποιμένες, οι άγγελοι, οι τρεις Μάγοι, ο Ιωσήφ στο κάτω μέρος της παράστασης σκεφτικός και λυπημένος, το λουτρό κτλ. Μια ενιαία παράσταση στην οποία συμπτύσσεται ουρανός και γη. Κι από την άλλη υπάρχουν όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία της τεχνοτροπίας του Ρουμπλιόφ: ραδινές, ανάγλυφες και κλασικές μορφές, καθαρά και φωτισμένα πρόσωπα, πλαστικότητα και μεγάλη κινητικότητα των μορφών. Τα χρώματα πολύ λαμπερά εκφράζουν τη χαρά από το εορταστικό γεγονός της Γέννησης του Χριστού. Δεν χορταίνει η ματιά μας να εξερευνά τις επί μέρους μορφές μέσα σ’ ένα ανοιχτό χρυσίζον φόντο που θαρρείς συνέχει όλα τα στοιχεία της παράστασης και  υποβοηθεί τη σύλληψη όλων των νοημάτων που απορρέουν από την αναπαράσταση της Γέννησης του Χριστού.