Ο Ινδικοπλεύστης είναι το 8ο κατά σειράν βιβλίο του άοκνου συγγραφέα και ποιητή Γιώργου Βέη. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αφηγείται τα ταξίδια του σε χώρες της Άπω Ανατολής. Είναι όμως ενός άλλου τύπου ταξιδιωτικό βιβλίο που δεν εξαντλείται στις περιγραφές και τις απεικονίσεις, αλλά στον εσωτερικό διάλογο του συγγραφέα με εκείνα τα πράγματα που του αποκαλύπτουν τη βαθιά ανθρώπινη πεμπτουσία. Έχοντας μάλιστα ταξιδέψει επί σειράν ετών και ζήσει ως διπλωμάτης σε χώρες της Άσίας καταθέτει, όπως και στα άλλα του βιβλία, τις εντυπώσεις -μαρτυρίες του για όσα «Βλέπει» «Παντού», ιδίως για όσα αποκαλύπτουν την ετερότητα των ανθρώπων, των ιδεών, των ηθών, των τόπων. Βασική μέριμνα του συγγραφέα είναι να ανακαλύψει και να υπογραμμίσει τους κοινούς πνευματικούς τόπους των ασιατικών χωρών που περιδιαβαίνει και των χωρών της Ευρώπης. Απ’ αυτή την πλευρά το βιβλίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια ταξιδιωτική μελέτη που τελικά στοχεύει στην καλύτερη κατανόηση της ετερότητας των πολιτισμών Ευρώπης και Ασίας. Γι’ αυτό πολύ συχνά καταφεύγει σε βιβλιογραφικές παραπομπές σε παράλληλα κείμενα Ευρωπαίων και Ασιατών συγγραφέων.
Αυτό που εντυπωσιάζει μάλιστα τον αναγνώστη ευθύς εξαρχής είναι η άνεση του συγγραφέα να επεκτείνει τον διάλογό του από την υποκειμενική του μαρτυρία στην ευρύτερη αντίληψη γι’ αυτή την ετερότητα, η οποία τελικά του δίνει τη δυνατότητα να ανακαλύψει τον διευρυμένο εαυτό του. Ο ίδιος ο συγγραφέας σημειώνει: «Γινόμαστε ένα με τα τοπία των ταξιδιών μας σε μια ειδική μεμβράνη του νου. Εκεί που ταξινομούνται όσα μας θέλγουν, όσα μας ευχαριστούν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Γινόμαστε ένα με το χώμα, με τις πόλεις, με τα νερά άλλων τόπων». Και εφόσον μιλάμε για διευρυμένη αυτογνωσία ενός πολύ μορφωμένου συγγραφέα με αμέτρητα ταξίδια στο ενεργητικό του, τα κείμενα του βιβλίου δεν προσφέρονται ασφαλώς για εύκολη ανάγνωση. Είναι απαραίτητη η προσοχή και η επιμονή του επαρκή και απαιτητικού αναγνώστη, όχι του επιπόλαιου καταναλωτή εύπεπτων αναγνωσμάτων.
Ο λόγος του Βέη είναι πολυποίκιλος και κινείται σε πολλά επίπεδα: φιλοσοφικό, λογοτεχνικό, ποιητικό, στοχαστικό, περιηγητικό, θεατρικό, ονειρικό, μυθικό κ.ά. Πρόκειται με άλλα λόγια για ένα φαντασμαγορικό κείμενο που συγκρατεί τα διάφορα μέρη του με τη βαθιά γνώση και αισθαντικότητά του ο ποιητής Γιώργος Βέης. Ίσως κιόλας να μην είναι υπερβολικό να λέγαμε ότι ο Ινδικοπλέυστης αποτελεί μια δεξαμενή ποιημάτων, αφού τα ποιήματα βγαίνουν, κατά Σεφέρη, από «καταποντισμένες μνήμες». Κι εδώ δεν μιλάμε για μυθοπλασίες, αλλά για μαρτυρίες του συγγραφέα. Μαρτυρίες για όσα είδε «Εκεί», τα οποία προσπαθεί να αποσυμβολοποιήσει, να τα εσωτερικεύσει και να (μας) ταξιδέψει μέσα σ’ όλα αυτά σαν άλλος Οδυσσέας.
Ο τίτλος του βιβλίου Ινδικοπλεύστης σχετίζεται καταρχάς με τον πατέρα του συγγραφέα, ο οποίος ως έφεδρος ασυρματιστής συμμετείχε σε πλήρωμα νηοπομπής στον Ινδικό Ωκεανό κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πόλεμου. Στη μνήμη του άλλωστε αφιερώνονται οι σελίδες του βιβλίου. Ύστερα ο τίτλος εκ των πραγμάτων σχετίζεται με τα ταξίδια του Κοσμά Ινδικοπλεύστη, εμπόρου ελληνικής καταγωγής της εποχής του Ιουστιανού, που είχε φτάσει ως την Ινδία και κατέγραψε μάλιστα όσα, πλέοντας τον Ινδικό ωκεανό, είδε και γνώρισε στο έργο του «Χριστιανική τοπογραφία». Ο σύγχρονος Ινδικοπλεύστης λοιπόν, Γιώργος Βέης, θα πλεύσει στην Ινδονησία, την Ιαπωνία, την Κίνα, το Βιετνάμ, την Ινδία, για να μας δώσει τον χαρακτήρα αυτού του στοχαστικού περίπλου σ’ αυτά τα μακρινά μέρη της Άπω Ανατολής.
Το ασκημένο βλέμμα του διπλωμάτη συγγραφέα, που για υπηρεσιακούς κυρίως λόγους γύρισε κι έζησε πολλά χρόνια στις πέντε ηπείρους, βλέπει σ’ αυτούς τους πολιτισμούς μέσα στην ετερότητά τους, όπως ήδη είπαμε, και πολλά κοινά στοιχεία που αποτελούν τη βάση για την πνευματική ενότητα των δύο κυρίαρχων πολιτισμών, του Δυτικού και του Ανατολικού. Για παράδειγμα αναφέρω τη θυσία του μικρού παιδιού Κεσούμα στον θυμωμένο κρατήρα του ηφαιστείου του βουνού της Ιάβας Μπρόμο, μια θυσία παραπλήσια μ’ εκείνης της Ιφιγένειας, το μειδίαμα του Βούδα που μας θυμίζει τη Τζιοκόντα, και την άφιξη του Αρθούρου Ρεμπώ σ’ αυτά τα μέρη ως μισθοφόρος του αποικιακού Ολλανδικού στρατού, γεγονός που δεν μας αφήνει καμιά αμφιβολία ότι ο πρωτοπόρος Γάλλος ποιητής ήλθε σε επαφή με την ανιμιστική παράδοση των κατοίκων της Ιάβας. Ακόμη την παρείσφρηση ελληνικών λέξεων στην ινδονησιακή γλώσσα που φανερώνει κι αυτή τη γόνιμη αλληλεπίδραση των πολιτισμών.
Πολλές και στοχαστικές διηγήσεις ξεδιπλώνονται καθώς ο Ινδικοπλεύστης συγγραφέας περιδιαβαίνει αυτά τα μέρη της Ανατολής και ζωντανεύει μια ξένη μυθολογία που την αγάπησε σαν να ήταν δική του. Διηγήσεις που αποκαλύπτουν το ενδιαφέρον του συγγραφέα να ανακαλύψει το ουσιώδες κάθε επί μέρους πολιτισμού, για να αποτελέσει κι αυτό μέρος της δικής του πνευματικής σκευής, αλλά και γενικότερα της Δύσης. Έτσι ο αναγνώστης θα διαβάσει με πολύ ενδιαφέρον όσα ο Βέης γράφει για τα μουσουλμανικά νεκροταφεία της Τζακάρτας που ξεχωρίζουν από τα άλλα από τις πολύχρωμες ομπρέλες τους. Σ αυτά οι προσευχές των πιστών του Μωάμεθ, που γεννήθηκαν στην Ινδονησία αλλά δεν έμαθαν την αραβική γλώσσα, γίνονται διά αραβομαθών αντιπροσώπων, αφού ο θεός τους αντιλαμβάνεται, καθώς πιστεύουν, καλύτερα τη γλώσσα του Μωάμεθ. Θα διαβάσουν με ενδιαφέρον για το θέατρο Σαλιχάρα, που βρίσκεται στα νότια προάστια της Τζακάρτας, τον μασκοφόρο πρίγκιπα του ινδονησιακού νησιωτικού συμπλέγματος, ο οποίος προτιμά να παραμείνει ανώνυμος και δηλώνει «ούτις», ίσως από μια τάση απώλειας του «εγώ» του, από μια εσωτερική ασιατική εσωστρέφεια. Θα μάθει για το κινέζικο μακρύ δίχορδο μουσικό όργανο, «το έρχου», και την ιστορία του που σχετίζεται με τον Γκάο, ένα λεπρό που κατάφερε να ιαθεί και με τα δύο δάχτυλα που του απόμειναν παίζει μέχρι σήμερα αυτό το όργανο.
Εντυπωσιακές είναι οι περιγραφές και οι παρατηρήσεις του συγγραφέα για το τεράστιο άγαλμα (14 μ ύψος) του Βούδα στην επαρχία Χενάν της Κίνας. Οι βανδαλισμοί άγριων χρόνων, ακόμη και των «ερυθροφρουρών», στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, οι οποίοι κατέστρεφαν, όπως οι σύγχρονοι Τζιχαντιστές, όλα τα «είδωλα του αναχρονισμού», έχουν ακρωτηριάσει αυτό το άγαλμα. Όσα όμως χαρακτηριστικά απέμειναν καθαρά (ζυγωματικά, χιτώνας, χείλη, ένταση, συμμετρία), μαρτυρούν κατά τον συγγραφέα, «τις αλάνθαστες εμπεδώσεις της ιδιάζουσας ελληνοβουδικής τέχνης (…) η πνοή του Πραξιτέλη, οι μέριμνες του Σκόπα προσέδωσαν στα αγάλματα την εξατομικευμένη όψη ενός πλησιέστερου στον άνθρωπο Βούδα», ένός, θα λέγαμε, Έλληνα Βούδα.
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν, πιστεύω, για τον αναγνώστη και οι στοχαστικές περιγραφές του Βέη για τον πίθηκο Χάνουμαν στο Νέο Δελχί, και για τους πάμπολλους ευνούχους (μισό εκατομμύριο), εκ των οποίων αρκετοί εκλέγονται με κάποια άνεση στα τοπικά Κοινοβούλια, αλλά και στο Εθνικό Κοινοβούλιο με το πειστικό επιχείρημα ότι: «Εμείς δεν έχουμε συζύγους και παιδιά να θρέψουμε, δεν αποταμιεύουμε, κλέβοντας τους ψηφοφόρους μας. Είμαστε μόνοι και μόνο για σας».
Με μότο τη φράση του Χένρι Μίλερ : «Ο προορισμός μας δεν είναι ποτέ ένας τόπος, αλλά μάλλον ένας νέος τρόπος να βλέπουμε τα πράγματα» ο συγγραφέας ως επίμετρο περιγράφει στοχαστικά και πολύ ποιητικά σταθμούς τρένων της Ευρώπης και της Αμερικής, στους οποίους βρέθηκε κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, αυτούς τους χώρους της αναγκαστικής συνύπαρξης με την παγκόσμια ετερότητα : της Χαϊλδεμβέργης, του Χάρλεμ, του Χονγκ Κονγκ, κ.ά. Παρόμοιες περιγραφές ακολουθούν για μεγάλα αεροδρόμια: Ανκοράτζ της Αλάσκας, Μελβούρνης, Λα Γκουάρντια της Ν. Υόρκης, ΝτουμπάΪ, Χονγκ Κονγκ κ.α.
Δεν εξαντλείται όμως εύκολα και γρήγορα αυτή η ταξιδιωτική Οδύσσεια του Γιώργου Βέη κι ούτε μπορεί κάποια απλή παρουσίαση αυτού του βιβλίου να μεταδώσει τον στοχασμό και το πάθος του να μας μυήσει σ’ έναν απόμακρο κόσμο, με τόσο όμως σημαντικό πολιτισμό. Τελειώνοντας το βιβλίο ένιωσα το αλλότριο λιγότερο ξένο.
