Μέσα στον προηγούμενο χρόνο, 2021, κυκλοφόρησαν δύο βιβλία για δύο αντίστοιχα ποιητές, την Παυλίνα Παμπούδη και τον Γιώργο Βέη. Το πρώτο (Εκδ. Ροές) έχει τίτλο: Η Λεπτουργός (Επιστήμη και μύηση στο ποιητικό έργο της Παυλίνας Παμπούδη) και συγγραφέας του είναι ο Βάλτερ Πούχνερ. Το δεύτερο (Εκδ. Αιγαίον-Λευκωσία) έχει τίτλο: Για τον Γιώργο Βέη (Κριτικά κείμενα για την ποίησή του). Τα κείμενα αυτά συλλέγει ο Θεοδόσης Πυλαρινός, ο οποίος αναλαμβάνει κιόλας την ανθολόγηση, την εισαγωγή και την επιμέλεια.
Θεωρώ ότι τα δυο αυτά βιβλία έχουν ένα παρόμοιο χαρακτήρα, προσπαθούν δηλαδή να ερμηνεύσουν δυο ποιητές εφ’ όλης της ύλης, όπως θα δούμε, δυο ποιητές που, αν και διαφέρουν πολύ μεταξύ τους ως προς το περιεχόμενο και την ποιητική τους, ωστόσο δρουν στην ίδια χρονική περίοδο και συγκαταλέγονται μεταξύ των ποιητών της Γενιάς του ’70. Έπειτα, η κριτική προσέγγιση των δυο συγγραφέων (Πούχνερ και Πυλαρινού) ακολουθεί την ίδια περίπου μεθοδολογία δίνοντας μια συνολική ερμηνεία στο έργο καθενός από τους δυο ποιητές μας διατρέχοντας όλες τις ποιητικές τους συλλογές. Θέλοντας να προβάλω μια ευρύτερη εικόνα της ποιητικής παραγωγής και κριτικής τέχνης της εποχής μας συνεξετάζω τα δυο βιβλία και παρότι δεν παραλληλίζονται, ωστόσο έχουν τα παραπάνω κοινά όσο και διακριτά χαρακτηριστικά. Ποιοι είναι όμως οι έγκριτοι συγγραφείς και ποιοι οι διακεκριμένοι ποιητές;
Λίγες πληροφορίες για τον Πούχνερ, όπως τις βρίσκω στο εμπροσθόφυλλο του βιβλίου: Γεννήθηκε στη Βιέννη, αλλά τα περισσότερα χρόνια της ζωής του τα έχει ζήσει στην Ελλάδα. Είναι επίτιμος καθηγητής Λαογραφίας και Θεατρολογίας του ΕΚΠΑ και παρασημοφορημένο μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Αυστρίας. Έχει διδάξει πολλά χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, καθώς επίσης και σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά πανεπιστήμια. Έχει γράψει πάνω από 100 βιβλία στα ελληνικά και έχει δημοσιεύσει περί τα 500 μελετήματα και περισσότερες από 1000 βιβλιοκρισίες με θεματικό επίκεντρο το θέατρο.
Από το εκτεταμένο βιογραφικό σημείωμα του Πυλαρινού επιλέγω λίγα μόνο στοιχεία: Είναι ομότιμος καθηγητής της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Δίδαξε επίσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών, και σε μεταπτυχιακά του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το μεγαλύτερο μέρος των μελετών του αναφέρεται στην Επτανησιακή Σχολή, την κυπριακή λογοτεχνία, τον περιοδικό τύπο κατά τον 19ο και 20ό αιώνα και την ποιητική Γενιά του 1970. Συνεργάστηκε σε πολλά λογοτεχνικά και επιστημονικά περιοδικά, καθώς και σε συλλογικούς τόμους, δημοσιεύοντας άρθρα, μελέτες και κριτικές. ΄Έγραψε πολλά βιβλία. Τα τελευταία και μόνο βιβλία του από το 2014 κ.ε. είναι περίπου δέκα.
Για την Παμπούδη να σημειώσω εδώ ελάχιστα βιογραφικά στοιχεία για να φανεί η πολυσχιδής προσωπικότητά της και η ιδιότυπη καλλιτεχνική δημιουργία της. Είναι λοιπόν συγγραφέας και ζωγράφος. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, παρακολούθησε μαθήματα Μαθηματικών στη Φυσικομαθηματική Σχολή και ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα καθώς και στο Κολέγιο Byam Shοw School of Art του Λονδίνου. Έχει εκδώσει μέχρι τη στιγμή που ο Πούχνερ τελείωσε το βιβλίο του 14 ποιητικές συλλογές. (Αμέσως μετά εκδόθηκε η 15η συλλογή της Νυχτολόγιο, Εκδ. Ροές, Δεκέμβριος 2021). Εξέδωσε επίσης 5 βιβλία πεζογραφίας, περισσότερα από 40 «βιβλία δήθεν για παιδιά» και 31 μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων. Επίσης, έχει κάνει τρεις ατομικές εκθέσεις ζωγραφικής, έχει γράψει αρκετά σενάρια για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση, καθώς και πολλά τραγούδια. Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και έχει την αρχισυνταξία του ηλεκτρονικού περιοδικού λόγου και τέχνης Περί ου.
Με τον ίδιο συνοπτικό τρόπο όσο αφορά τα βιογραφικά στοιχεία του Βέη σημειώνω ότι φοίτησε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια της Νέας Υόρκης. Ακολούθησε τη διπλωματική σταδιοδρομία υπηρετώντας στο Υπουργείο Εξωτερικών. Έχει γράψει 9 ταξιδιωτικά βιβλία για τους τόπους που έζησε στην 35ετή υπηρεσία του ως διπλωμάτης κι έχει ακόμη εκδώσει 14 ποιητικές συλλογές. Επιπλέον, έχει ασχοληθεί με μεταφράσεις και με την κριτική της λογοτεχνίας. Κείμενά του φιλοξενούνται σε πάμπολλα έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Τον Δεκέμβριο του 2021 κυκλοφόρησε ακόμα ένα βιβλίο Για την ποιητική γραφή (Δοκιμίων Σύνοψις). Είναι πολυβραβευμένος συγγραφέας και για το πεζό και για το ποιητικό του έργο. Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε επτά ευρωπαϊκές γλώσσες και στα κινεζικά. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και είναι πρέσβης επί τιμή.
Από τα ελάχιστα παραπάνω βιογραφικά στοιχεία που παρέθεσα τόσο των συγγραφέων όσο και των ποιητών στους οποίους είναι αφιερωμένα αντίστοιχα τα δύο βιβλία, καταλαβαίνει κανείς τη σημασία των δυο βιβλίων για τη σύγχρονη ποιητική δημιουργία. Τέτοια βιβλία είναι πολύτιμα γιατί προσφέρουν μια συνολική άποψη για δόκιμους ποιητές που ζουν ανάμεσά μας και συμβάλλουν στην κατανόηση του έργου τους αλλά και γενικότερα του χαρακτήρα της εποχής που έδρασαν. Συγκεντρώνουν άλλωστε πολύ και έγκυρο υλικό που θα βοηθήσει όσους ασχολούνται με την ποίηση να αποτιμήσουν τις νέες συλλογές των ποιητών, να εκπονήσουν μελέτες και διδακτορικές διατριβές. Τα δυο αυτά βιβλία έρχονται να συμπληρώσουν προηγούμενες μελέτες που προσφέρουν ήδη μια πρώτη αποτίμηση για ποιητές της γενιάς του ’70, για να αναφερθούμε στις τελευταίες δεκαετίες.
Η ουσιαστική ενασχόληση του Πούχνερ με το έργο της Παυλίνας Παμπούδη άρχισε μόλις το 2019 και μέσα σε σύντομο σχετικά διάστημα κατόρθωσε να διανύσει όλο το ποιητικό της έργο και να δώσει ένα αξιόλογο βιβλίο, το οποίο, νομίζω, αποτελεί τη βάση για περαιτέρω ερμηνευτικές αναλύσεις. Αν ο Πούχνερ δεν είχε τόσο πλούσια πνευματική σκευή, η συγγραφή του βιβλίου του θα χρειαζόταν ίσως περισσότερο χρόνο. Άλλωστε το γεγονός ότι κι ο ίδιος είναι ποιητής του χαρίζει το προνόμιο της ποιητικής ενσυναίσθησης. (Μια λεπτομέρεια: αν και η ενασχόλησή του με την ποίηση χρονολογείται «περίπου στη στροφή του αιώνα, καρποφόρησε όμως πολύ αργότερα, το 2015, με προτροπή του Μιχάλη Μερακλή (Ομ. καθηγητή Λαογραφίας και κριτικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας), όπως εξομολογείται ο ίδιος ο Πούχνερ, σ. 9).
Ο Πούχνερ εντυπωσιάστηκε τόσο από το εύρος όσο και από την ιδιότυπη ποιητική έκφραση των 14 μέχρι τότε ποιητικών συλλογών της Παμπούδη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνει η ποιήτρια για τον συγγραφέα μιαν αναγνωστική πρόκληση που κατέληξε σε μιαν ερμηνευτική περιπέτεια που αποτέλεσμά της είναι σήμερα το εν λόγω βιβλίο: Η Λεπτουργός, τίτλος δανεισμένος από ομώνυμη ποιητική της συλλογή: Ο Λεπτουργός. Αυτό που οδήγησε στην ερμηνευτική περιπέτεια ήταν, όπως ομολογεί προλογικά ο κριτικός, ο κρυπτικός και ερμητικός χαρακτήρας της παμπουδικής γραφής. Συγχρόνως όμως η ποίηση αυτή του δημιουργούσε, όπως γράφει, «μια σαγηνευτική ανάταση από ασυνήθιστα ηχητικά και νοηματικά λεκτικά συμπλέγματα λογοτεχνικής έκφρασης, που πλησιάζουν κατά την άποψή μου τον ‘καθαρό λόγο’, δηλαδή τη χρήση και καλλιέργεια μιας αυτονομημένης γλώσσας, απαλλαγμένης από την εργαλειακή λειτουργικότητα ως μέσον επικοινωνίας, και χωρίς το βάρος της σημασίας είτε μονοδιάστατης είτε πολυσημαντικής στους ενδεχόμενους συμβολισμούς».
. Το βιβλίο διαρθρώνεται ως εξής: Μετά τα εισαγωγικά στοιχεία (πρόλογος, εισαγωγή, εργογραφία, βιογραφικά στοιχεία, στοιχεία πνευματικής βιογραφίας) εξετάζεται το ποιητικό έργο της. Σ’ αυτό το μέρος, που είναι και το μεγαλύτερο του βιβλίου (σ. 34-194), καταβάλλεται προσπάθεια για την ερμηνεία ξεχωριστά κάθε μιας από τις 14 ποιητικές συλλογές. Το μέρος αυτό αποτελεί μια πραγματική ερμηνευτική Οδύσσεια καθώς περνά μέσα από τους κάβους μιας δυσπρόσιτης ποίησης. Το βιβλίο τελειώνει με τρία ειδικά κεφάλαια: η «Επιστήμη», στο οποίο εξετάζονται οι επιδράσεις της επιστημονικής σκέψης στον ποιητικό της λόγο, η «Μύηση», που σχετίζεται με τον σκοπό της ποίησης κι επομένως με την αποστολή του ποιητή να διατηρεί την επαφή μας με το όλον, με τη συλλογική ψυχή, με το Ένα∙ και τέλος, η «Προσθήκη για το Χιούμορ», που αναφέρεται στην αφηγηματική δεξιοτεχνία της Παμπούδη, η οποία μέσα από μια ερμητική ποίηση καταφέρνει να δημιουργεί ιδιότυπο χιούμορ, ιδίως στα βιβλία δήθεν για παιδιά και οπωσδήποτε στο πεζογραφικό της έργο.
Αντίστοιχα, το βιβλίο του Πυλαρινού ξεκινά με μια αναφορά στην εύστοχη κριτική και εν πολλοίς προφητική ματιά και πάλι του Μιχάλη Μερακλή σχετικά με την πορεία και την εξέλιξη του Γιώργου Βέη. Όταν δηλαδή ο Μερακλής διάβασε την πρώτη ποιητική συλλογή του Φόρμες (1974), έγραψε στο περιοδικό Νέα Πορεία μια λιτή και ουσιαστική φράση: «Θα γίνει καλός ποιητής». Θα έλεγε κανείς ότι το γεγονός ότι δυο βιβλία κριτικής ξεκινούν με αναφορά στον Μερακλή, στην πρώτη κιόλας σελίδα τους, είναι μια απλή σύμπτωση, αν δεν ξέραμε ότι ο σπουδαίος αυτός κριτικός είχε όλες αυτές τις δεκαετίες πλήρη εποπτεία της ποιητικής παραγωγής και με την κριτική του και τις προτροπές του είχε ευεργετική επίδραση στα ποιητικά πράγματα. Γι’ αυτό και οι δύο κριτικοί δεν παρέλειψαν να του απονείμουν τα ανάλογα εύσημα.
Πολύ νωρίς με την ποίηση του Βέη ασχολήθηκαν κι άλλοι κριτικοί, όπως ο Λεωνίδας Χρηστάκης, ο οποίος μέσα από τον εκδοτικό οίκο που διεύθυνε, τον «Κούρο», προωθούσε νέους ποιητές. Ο Νίκος Σπάνιας ακόμη μίλησε πολύ εγκωμιαστικά και επισήμανε μάλιστα τις παρατηρήσεις του Φοίβου Δέλφη για την ποίηση του Βέη ότι περνάει μέσα της «ένας κόσμος αμαρτωλός, το παρελθόν σαν κατάρα, η πείνα κι ο φόβος αόριστα ή και συγκεκριμένα, κι ο θάνατος παντού σφυρίζει κάποιο adagio…» (σ. 130). Κι ο Πυλαρινός σημειώνει σχετικά: «Το αντιρρητικό πνεύμα του Βέη και η καταγγελία του για τον κόσμο αυτόν είναι διάχυτα στις δύο πρώτες συλλογές του και σύμφυτα με το μεταπολιτευτικό πνεύμα της απογοήτευσης, που διείπε σύσσωμη τη γενιά του». (σ. 10). Έκτοτε η κριτική για την ποίησή του γινόταν, όσο περνούσε ο καιρός, πιο πυκνή από κριτικούς μάλιστα που έχουν καλή εποπτεία του ποιητικού χώρου: Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, Αλέξης Ζήρας, Γιώργος Μαρκόπουλος, Πόλυ Μαμακάκη, Μανόλης Πρατικάκης, Δημήτρης Καλοκύρης, Γιώργος Χουλιάρας, Αντώνης Φωστιέρης, Ευριπίδης Γκαραντούδης, Ανθούλα Δανιήλ, Γιάννης Παπακώστας και άλλοι πάρα πολλοί. Μέσα στον τόμο αυτό, που είναι αφιερωμένος στην ποίηση του Βέη, ο Πυλαρινός έχει συγκεντρώσει με μεγάλη επιμέλεια 172 κριτικά σημειώματα που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου (σ. 79-356). Ας αναλογιστούμε εδώ τον τεράστιο κόπο του επιμελητή, που δηλώνει και την ευθύνη που αισθάνεται για τα πνευματικά πράγματα του τόπου του.
Το υπόλοιπο βιβλίο διαρθρώνεται ως εξής: Στην αρχή (σ. 7-64) ο επιμελητής κάνει μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή που περιλαμβάνει μια κριτική ανάλυση των βεηκών ποιητικών συλλογών, με πλούσιο σχολιασμό που αποδεικνύει τον Πυλαρινό ως ένα πολύ έμπειρο και με πολλή γνώση κριτικό. Οι συχνές άλλωστε αναφορές στους άλλους κριτικούς δείχνουν το επιστημονικό του ήθος. Μετά την Εισαγωγή παρατίθεται το «Χρονολόγιο Γιώργου Βέη» και μετά τα κριτικά σημειώματα μια εξαιρετική συνέντευξή του. Τέλος, στο Επίμετρο υπάρχει ένα «Ανθολόγιο» ποιημάτων του.
Σ΄αυτά τα βιβλία δεν ξέρει κανείς τι να θαυμάσει περισσότερο: τον κόπο και την πείρα των κριτικών, καθώς και το ενδιαφέρον τους για τα ποιητικά πράγματα του τόπου μας ή την ευαίσθητη ποιητική έκφραση των δύο ποιητών μας με την οποία σαγήνευσαν τους κριτικούς αλλά κι εμάς τους αναγνώστες.
