Ευτυχής συγκυρία με έφερε αυτό τον Ιούλιο για λίγες μέρες διακοπών στην Ύδρα. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ερχόμουν στο ιστορικό και πανέμορφο αυτό νησί. «Δελφίνια φλάμπουρα και κανονιές. Το πέλαγο τόσο πικρό για την ψυχή σου κάποτε, σήκωνε τα πολύχρωμα κι αστραφτερά καράβια, λύγιζε, τα κλυδώνιζε κι όλο μαβί μ΄άσπρα φτερά, τόσο πικρό για την ψυχή σου κάποτε, τώρα γεμάτο χρώματα στον ήλιο» έγραψε ο Σεφέρης ύστερα από μια επίσκεψή του στο νησί. Αφέθηκα λοιπόν στην ομορφιά του, στο γαλάζιο της θάλασσας και τ΄ουρανού, στο φως του.
Στη δεξιά μεριά του λιμανιού η αφίσα έγραφε : Kiki Smith : memory (DESTE Foundation Project Space, Hydra June 18 – September 30 2019). Τι έκπληξη! Η διάσημη Αμερικανίδα εικαστικός Kiki Smith διοργάνωνε στο νησί με τη συνδρομή του Ιδρύματος ΔΕΣΤΕ του Δάκη Ιωάννου έκθεση με θέμα: Μνήμη. Χώρος : Τα παλιά Σφαγεία της Ύδρας. Σ’ αυτό τον χώρο φιλοξενείται από το 2009 κι εντεύθεν κάθε καλοκαίρι μια έκθεση σύγχρονης τέχνης ενός σπουδαίου εικαστικού καλλιτέχνη ή μιας ομάδας καλλιτεχνών.
Πέρυσι τον Οκτώβριο η ιδιοφυής καλλιτέχνης βρέθηκε στην ‘Υδρα και σε συνεννόηση με τη γενική συντονίστρια του ΔΕΣΤΕ Μαρίνα Βρανοπούλου αποφάσισε να στήσει την έκθεσή της Μνήμη για τις χαμένες ψυχές και τη ροή αίματος που ποτέ δεν σταμάτησε μέσα στην ιστορία. Αναζήτησε τα κύρια σύμβολα της Ύδρας: κουκουβάγιες, γοργόνες, γίδες, γάτες , γαϊδουράκια και ήλθε σε επαφή με τη μυθολογία του τόπου. «Το σφαγείο», γράφει, «συνδέει τις γίδες και τη θάλασσα με το αίμα και τα εντόσθια που της προσφέρονται. Ο Αιγόκερως είναι μια γίδα που σκαρφαλώνει στο βουνό, ενώ η φιδίσια ουρά της μπαίνει στη θάλασσα. Ο αστερισμός της Ύδρας, όπως και το νησί και η παλαιά του σημαία, περιλαμβάνει την κουκουβάγια, τη γάτα, το κοράκι, τον εξάντα και τον κρατήρα».
Πήρα το στενό δρομάκι που οδηγούσε σ’ αυτό το μικρό οίκημα, σ’ αυτό το χώρο μνήμης, εκεί που άλλοτε έρεε το αίμα των αμνοεριφίων. Χτισμένο ακριβώς πάνω από τη θάλασσα που κοκκίνιζε, όπως μαρτυρούν παλαιές γυναίκες του νησιού, από το αίμα του σφαγείου. Μια σειρά από λάβαρα είναι στημένα στον δρόμο που οδηγεί εκεί, σε μια πλήρη συμφωνία με τον βραχώδη τόπο, το φως και την ένδοξη ιστορία του νησιού. Ίσως ακόμη, για να τονίζουν τα λάβαρα, παρά τις θυσίες αίματος, τον θρίαμβο τελικά της ζωής.
Φτάνοντας, το πρώτο που βλέπεις είναι στη σκεπή του οικήματος σκαρφαλωμένη μια γίδα-γοργόνα. Η γίδα δηλαδή καταλήγει σε τεράστια ψαρίσια ουρά από «δέρμα φιδιού». Παράξενο πλάσμα που δεν έχω συναντήσει ποτέ μέχρι τώρα σαν ζωγραφιά ή σαν αφήγηση σε κάποιο λογοτεχνικό ή μη κείμενο. Ούτε καν στο «Βιβλίο των φανταστικών όντων» του Χ. Λ. Μπόρχες. Κι όμως η παράδοση των σφαγείων, όπως την αφομοιώνει και τη μετασημαίνει η Kiki Smith, δικαιολογεί αυτή την υβριδική μορφή. Το αίμα δηλαδή και το γάλα των αιγών που χυνόταν στη θάλασσα για να τρέφονται τα ψάρια δημιουργούσε μια ανταποδοτική ενέργεια εκ μέρους της θάλασσας που γεννούσε με τη σειρά της ζώα-υβρίδια, όπως η γίδα-ψάρι. Αυτή η ποιητική θεώρηση αποσκοπεί στην ενοποίηση των όντων, στη σύνθεση σε ενιαίο σύνολο θάλασσας, γης και ουρανού, σε μια συμπαντική συνεύρεση.
Στο πρώτο και μικρότερο από τα δύο δωμάτια του οικήματος βρίσκεται μια όρθια γοργόνα σαν να πρόκειται για άγιο της Εκκλησίας που σε υποδέχεται. Δίπλα μια άλλη γοργόνα φυλακισμένη μέσα σε κάγκελα. «Προσέξτε πώς το σώμα της είναι ζωντανό, τα λέπια της έχουν πάνω τους στάλες θαλασσινού νερού», έλεγε μια δασκάλα σε μερικά παιδιά. Κι εγώ σκεφτόμουν τον εγκλωβισμό της ζωής μέσα σε ορατά και αόρατα κάγκελα.
Στο δεύτερο και μεγαλύτερο δωμάτιο υπάρχουν πολλά εκθέματα μαζί. Εκείνα που τράβηξαν αμέσως την προσοχή μου ήταν δύο μπρούτζινα έργα που παρουσίαζαν εντόσθια, το αποτέλεσμα της σφαγής των αμνοεριφίων και κάθε άλλης βέβαια σφαγής. Έμπνευση γι’ αυτό το έργο της Kiki Smith στάθηκε μια εμπειρία της, όπως η ίδια αφηγείται, όταν στις θερινές της διακοπές σ΄ένα νησί, όπου υπήρχε σφαγείο, το κύμα ξέβρασε στην ακτή μια γίδα με βγαλμένα τα εντόσθιά της. Αυτή η σκηνή καταγράφτηκε μέσα της μόνιμα ως μαρτυρία της ευαισθησίας της απέναντι στο θέμα της όποιας σφαγής.
Στο κέντρο ένας βωμός για το πλύσιμο των χεριών μετά το σφάξιμο, υποτίθεται, των ζώων. Στις διάφορες γωνίες του δωματίου υπάρχουν μικρές γάτες και κουκουβάγιες. Εντυπωσιακή είναι μια μεγάλη κουκουβάγια τοποθετημένη πάνω στο απέναντι της εισόδου παράθυρο με τα ροζ-μοβ τζάμια. Σε κάποιο σημείο ένα γαϊδουράκι. Μυρίζει έντονα φασκόμηλο και σε μια μπρούτζινη κατασκευή στο σχήμα κουκουβάγιας καίγονται κεριά δημιουργώντας εκκλησιαστική κατανυκτική ατμόσφαιρα που ολοκληρώνει το απαλό και πολύχρωμο φως από τα ειδικά τζάμια-βιτρό (Rubio Pink) που τοποθέτησε η Kiki smith. Έξω στο μπαλκόνι, πάνω από τη θάλασσα, ένα γυάλινο γλυπτό με τα τεράστια μάτια μιας κουκουβάγιας. Κοιτώντας μέσα από τα μάτια αυτά βλέπεις τα πράγματα ανάποδα. Τον ουρανό δηλαδή στη θέση της θάλασσας και της θάλασσας στον ουρανό σαν μια απόδειξη της ενότητας του κόσμου. Προορισμός της μεγάλης τέχνης είναι ακριβώς αυτό, να ενώνει τον κόσμο. Και η Kiki Smith αυτό, χωρίς αμφιβολία, το καταφέρνει.
Παρέμεινα πολλή ώρα κοιτώντας και ξανακοιτώντας τα εκθέματα κι ακούγοντας τα διάφορα σχόλια των άλλων επισκεπτών. Είναι μια έκθεση γλυπτών που όλα τα εξωτερικά ερεθίσματα καταλήγουν σε μια εσωτερική βαθειά επεξεργασία. Σκεφτικός, αλλά έχοντας μέσα μου νιώσει μια κάθαρση για το δράμα που παίχτηκε και παίζεται, πήρα το δρόμο της επιστροφής στο λιμάνι. Ήμουν βέβαιος πως αυτή είναι η λύση για όλα τα αιματηρά γεγονότα: τα μεγάλα μάτια της κουκουβάγιας.
